Orð og tunga - 08.07.2019, Blaðsíða 44

32 Orð og tunga
ýmsum hætt i (sjá t.d. Campbell 2004:322–325). Vera má að einhverjir
hafi forðast myndina Þórarni af þessum sökum.8
Nú mætt i á móti segja að aðrar beygingarmyndir nafnsins, Þórar-
inn, Þórarin og Þórarins, geti einnig minnt óþægilega á arinn, arin og
arins en ekki verði vart við neinn fl ótt a frá þessum myndum. Þett a
þýðir samt ekki að áhrifum óþægilegs samhljóms beri endilega að
hafna hvað þágufallið snertir. Í fyrsta lagi enda margar orðmyndir
á -arin(n) (bakarinn, kennarinn) en fáar orðmyndir enda hins vegar á
-arni; -arni í þágufalli nafnsins Þórarinn gæti því vakið önnur viðbrögð
en -arin(n) í nefnifalli og þolfalli. Í öðru lagi getur verið að áhersla
skipti máli. Almenn tilhneiging er til þess að skynja meiri áherslu
í umfangsmiklum atkvæðum en umfangslitlum (sbr. t.d. Laver
1994:518). Miðatkvæðinu í þágufallsmyndinni Þó-rar-ni (þ.e. [rart]
eða [rat]) svipar þannig meira til áhersluatkvæða en miðatkvæðinu í
myndunum Þó-ra-rin(n) og Þó-ra-rins. Því eru meiri líkur á að fólk tengi
-arni við orðmyndina arni en að það tengi -arin(n), -arins við arin(n),
arins. Í þriðja lagi mætt i huga að því hvernig liðir nafnsins hafa verið
skynjaðir. Það er sett saman úr forliðnum Þór- og viðliðnum -arinn,
Þór-arinn. Kannski skynjuðu menn liði nafnsins einu sinni ávallt á
þennan hátt og bygging nafnsins var þá í huga manna sambærileg
við t.d. Þór-ólfur, Þor-björn og Þor-steinn. En það er ekki víst að
nafnið hafi alltaf verið túlkað með þessum hætt i af öllum. Nokkur
karlmannsnöfn enda á -inn, s.s. Héðinn (Bjarnhéðinn, Skarphéðinn),
Kristinn, Óðinn og Þráinn. Ekki er venja að telja -inn sérstakan viðlið
karlmannsnafna; Héðinn, Kristinn, Óðinn og Þráinn eru í nafnabókum
talin ósamsett . Hér má líka benda á að orðhlutinn -héðinn í Skarphéðinn
og Bjarnhéðinn er skilgreindur sem viðliður (sjá Guðrúnu Kvaran og
8 Breytingar sem raktar hafa verið til óþægilegs samhljóms snúast oft um tilvik
sem lúta að tvíræðni eða misskilningi; t.d. tvö orð sem féllu algerlega saman
ef öðru þeirra væri ekki breytt eða það afl agt. Eitt af dæmunum sem Campbell
(2004:322–323) nefnir er þegar orðin faisan eða vicaire voru tekin upp í sumum
frönskum mállýskum í stað gat ‘hani’ (< gal). Við hljóðbreytingu urðu orðin fyrir
‘hani’ og ‘kött ur’ (gat) samhljóða og talið er að menn hafi tekið upp önnur orð
fyrir ‘hani’ til að forðast þennan samhljóm. En stundum er ekki um neina hætt u
á misskilningi að ræða. Yggdrasill hét verslun sem eitt sinn var rekin í Reykjavík.
Heitið var iðulega Yggdrasil í þágufalli, ekki Yggdrasli eins og hefði mátt búast við.
Þeir sem notuðu þágufallsmyndina Yggdrasil gáfu sumir þá skýringu að Yggdrasli
minnti um of á orðið drasl og því tækju þeir Yggdrasil fram yfi r. Þarna var engin
tvíræðni hugsanleg, aðeins hætta á að orðmyndin minnti óþægilega á aðra. Svipað
er e.t.v. að segja um nafnið Ellisif. Sumir bera fyrri lið þess fram eins og samnafnið
elli, aðrir eins og gælunafnið Elli. Þeir sem kjósa síðarnefnda framburðinn nefna
stundum þá skýringu að þeir vilji forðast tenginguna við samnafnið elli.
tunga_21.indb 32 19.6.2019 16:55:53