Orð og tunga - 08.07.2019, Blaðsíða 154

142 Orð og tunga
Ég hef bent á að málstefna getur borið góðan árangur enda þótt engin
miðlæg málstýringarstofnun komi að málum og í því sambandi
notað ist ég við dæmi úr sögu íslenskrar málstefnu, til rökstuðnings
og skýringar (Ari Páll Kristinsson 2012a:345–347). Þar tók ég sem
dæmi 100 ára tímabil í íslenskri málsögu (1860–1960) og rökstuddi
að í málstefnu þjóðarinnar á því tímabili hafi málstýring í skólum
og víðar farið saman við ríkjandi málviðhorf og að málhegðun hafi
sam ræmst hinum meginþáttunum í greiningu Spolskys (2004). Á
því tímabili náðist að festa íslenskan ritmálsstaðal í sessi hvað varðar
orðaforða í vönduðum málsniðum, stafsetningu og beygingar. Þett a
gat að einhverju leyti jafnvel átt við um framburð. Á sama tíma var
farið að nota íslensku á mun fl eiri og stærri notkunarsviðum en áður.
Rökstyðja má að útbreidd málhegðun meðal tiltölulega stórra hópa
í íslensku málsamfélagi hafi á framangreindu tímabili verið í sam-
ræmi við þau almennu málviðhorf að í rituðu máli og formlegum
mál sniðum væri alíslenskur orðaforði æskilegri en tökuorð og að
fylgja bæri samstæðum íslenskum málstaðli með fornar og þjóðlegar
rætur enda væri hann nátengdur pólitísku sjálfstæði landsmanna.
Mál stýring á Íslandi um miðja 20. öld fór fram m.a. í skólum, hjá
forlögum og í fj ölmiðlum og að því er virðist í samræmi við ríkjandi
málviðhorf (Ari Páll Kristinsson 2012a:345–348; 2017:101–102). Ég hef
sem sé lýst árangri málstefnunnar á Íslandi á því tímabili með tilvísun
til hugmynda Spolskys (2004, 2009) um þríeðli málstefnu.
Á umræddu skeiði í íslenskri málsögu (1860–1960) var ekki komin
til skjalanna opinber íslensk akademía eða málnefnd, né heldur skrifl eg
opinber málstefna. Slíkt málstefnuskjal kom loks fram á níunda ára-
tugnum í álitsgerð sem var unnin handa menntamálaráðuneytinu
(Guðmundur B. Kristmundsson o.fl . 1986) og annað hjá Íslenskri
mál nefnd 2008 sem Alþingi staðfesti síðan með þingsályktun 2009
(Íslenska til alls 2009). Í kjölfarið fylgdu Lög um stöðu íslenskrar tungu og
íslensks táknmáls nr. 61/2011.
Á tímum þjóðhyggju og þjóðbyggingar eru líkur til að tiltölulega
mikið samræmi geti verið milli þriggja meginstoða málstefnu (í skiln-
ingi Spolskys 2004), þ.e. milli málhegðunar, málviðhorfa og mál stýr-
ingar. Segja mætt i að stjórnvöld í tilteknu ríki þyrft u ekki að koma
mál akademíu eða málnefnd á fót meðan þau teldu að ná mætt i til ætl-
uð um árangri án þess. Að því getur þó komið að stjórnvöldin kjósi að
bregðast við (meintu) breytt u málástandi m.a. með því að stofnsetja
málakademíu eða málnefnd til að styðja við málstýringu í ríkinu.
Hugsanlega mætt i líta á aðdraganda að stofnun málnefndar á Íslandi
tunga_21.indb 142 19.6.2019 16:56:15