Orð og tunga - 08.07.2019, Blaðsíða 58

46 Orð og tunga
Þórarininum minnir auðvitað mjög á nýjungina Þórarinum sem
miklu meiri heimildir eru um, bæði í ritum og vitnisburði heimild ar-
manna (sbr. Katrínu Axelsdótt ur 2018:24–33). Á milli þessara tveggja
nýjunga eru mjög sennilega tengsl. Þórarininum gæti verið blendingur
úr Þórarinum annars vegar og annarri hvorri þágufallsmyndinni
Þórarin-Ø eða Þórarin-i hins vegar (eða stofninum Þórarin-). Þett a gæti
alveg staðist hvað varðar tíma og útbreiðslu; einu heimildirnar um
myndina Þórarininum eru af svæðum þar sem Þórarinum er líka þekkt
(sjá Katrínu Axelsdótt ur 2018:32–33). Samkvæmt þessu á myndin
Þórarininum upphafl ega rætur að rekja til mismæla. En blöndun er ekki
eina hugsanlega skýringin. Önnur gerð ódæmigerðra áhrifsbreytinga,
alþýðuskýring (e. folk etymology), kemur einnig til greina. Það sem
býr að baki slíkum nýjungum er ekki trufl un eða mistök í myndun
heldur í skynjun (e. perception) eða túlkun (e. analysis).30 Orðið stígvél
er gjarna nefnt sem dæmi um alþýðuskýringu. Þett a er erlent orð (ít.
stivale) sem barst í málið (e.t.v. sem mlþ. stevel eða d. støvle, sbr. Ásgeir
Blöndal Magnússon 1989:959) og er hvorki skylt stíga/stígur né vél. En
orðið er lagað að þessum innlendu orðum. Dæmi um alþýðuskýringu
eru margvísleg. Sum orðin eru tökuorð, önnur ekki. Oft eru orðin
ógagnsæ (það á t.d. við um tökuorð) og verða við breytinguna
skiljanlegri á einhvern hátt en það er þó ekki einhlítt . Orðin eru gjarna
tvíliðuð en það er ekki algilt og stundum er um að ræða lengri segðir
en orð. Oft hefur merking annarra orða í málinu áhrif á niðurstöðuna.
Öll dæmi um alþýðuskýringu eiga þó það sameiginlegt að þau eru
hljóðfræðilega lík áhrifavaldinum, a.m.k. að hluta.
Fertig (2013:59–61) segir dæmi um alþýðuskýringu verða til með
þrenns konar hætt i: misheyrn, vantúlkun (e. hypocorrection) og oft úlk-
un (e. hypercorrection). Um hið fyrsta gefur hann m.a. dæmið I’d just as
soon → I’d just assume. Þett a er hrein misheyrn en hinar tvær leiðirnar,
sem báðar felast í hljóðkerfi slegri endurtúlkun (e. phonological reanal-
ysis), snúast um óskýran framburð. Fertig gefur m.a. upmost (í stað
utmost) sem dæmi um vantúlkun; utmost sé að líkindum oft borið
fram með p í stað t fyrir áhrif frá m-inu fyrir aft an. Hlustandinn taki
þennan framburð eins og hann er (þ.e. hann gerir ekki ráð fyrir að
mælandi beiti neinum hljóðreglum), orðið up kunni hér jafnframt að
ýta undir þessa túlkun. Sé um að ræða oft úlkun heldur hlustandinn
að mælandinn hafi beitt einhverjum hljóðreglum sem tíðkast í hröðu
30 Um alþýðuskýringu og blöndun og það sem býr að baki þessum fyrirbærum, sjá
Fertig (2016, 2013:57–70), þar sem jafnframt er að fi nna fj ölda dæma úr ýmsum
málum.
tunga_21.indb 46 19.6.2019 16:55:55