Orð og tunga - 08.07.2019, Side 87

Orð og tunga 21 (2019), 75 –100. © Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum
fræðum, Reykjavík.
Þórhalla Guðmundsdóttir Beck
og Matthew Whelpton
Samspil máls og merkingar.
Um litaheiti í íslensku táknmáli
1 Inngangur
Á síðustu árum hefur orðið gríðarlega hröð framþróun í rannsóknum
á táknmáli víða um heim á öllum sviðum málfræði: hljóðfræði, orð-
myndunarfræði og setningafræði, sem og merkingarfræði. Táknmál
eru sérstaklega áhugaverð í sambandi við hið síðarnefnda þar sem
tekist er á um tvær alls ólíkar hugmyndir um uppruna merkingar.
Annars vegar er það afstæðishyggjan (e. relativism) sem byggist á
þeirri hugmynd að hugtök eigi sér uppsprettu í tungumálinu (sjá t.d.
Sapir 1929, Lucy 1997a). Tungumálið verður þá uppruni merk ing ar-
innar og mótar þar af leiðandi hugsun og merkingu. Hins vegar er
það algildisstefnan (e. universalism) þar sem litið er svo á að uppruna
merk ingarinnar sé að finna í starfsemi heilans og hugrænni úrvinnslu
skynj unar. Vegna þess að mannfólk hefur einsleit skynfæri og sam-
bæri leg úrvinnsluferli hugans, sem móta hugsun og menningu, þá
verði hugtökin sem standa að baki málinu einsleit, sama hvaða tungu-
mál það talar (sjá t.d. Berlin og Kay 1999 [1969], Pinker 1997). Þeir sem
að hyll ast fyrri hugmyndina myndu þar með spá því að hugtök í tákn-
mál um væru alls ólík hugtökum þeirra sem tala raddmál vegna alls
ólíkra miðlunarhátta, en fylgjendur seinni stefnunnar myndu segja
að vegna einsleitra skynfæra væru hugtökin engan vegin frábrugðin
hug tök um í raddmálum.
Vinsælt bitbein þeirra sem aðhyllast þessar mismunandi hug-
mynd ir um uppruna merkingar eru litaheiti og merking þeirra. Lengi
tunga_21.indb 75 19.6.2019 16:56:00