Orð og tunga - 08.07.2019, Qupperneq 148

136 Orð og tunga
Sbr. (1b), leiðrétt ingar:
Björn var mikilvirkur kennari í framhaldsskólum í Reykjavík (og í
Ríkisútvarpinu) á fj órða áratugnum og í HÍ á þeim fi mmta. Alexander
Jóhannesson minntist Björns árið eft ir að hann lést og segir: „Björn
varð afb ragðskennari, strangur og eft irgangssamur, og gerbreytt i
hann íslenzkukennslunni við þá skóla, er hann kenndi“ (A[lexander]
J[óhann esson] 1950–1951:86–87). Björn hefur efl aust ekki dregið af sér
við að leiðrétt a skrifl ega málnotkun nemenda sinna hvað varðar staf-
setningu, beygingar, setningarleg atriði og stíl og þá má ætla að fram-
burðarkennslan og þjálfun kennara til framburðarkennslu hafi falið í
sér leiðrétt ingar eða leiðrétt ingartilburði.
Björn Guðfi nnsson virðist hafa verið óhræddur við að gagnrýna og
leiðrétt a málfar opinberlega og ekki bara í kennslu. Hann ritar í And-
vara 1940 grein með titilinn „Tilræði við íslenzkt mál“ þar sem hann
tekur fyrir þýðingar á „sjoppubókmenntum“. Á fimm blaðsíðum í
grein Björns eru taldir upp málfarsgallar í þýddri skemmtisögu („Svip-
urinn hennar“, Vikuritið 1936). Hann leggur síðan út af umfj ölluninni
með þessum orðum:
Eðlilegt virðist og sjálfsagt, að slíkar sorpþýðingar, sem eru
beint tilræði við íslenzkt mál, sætt u harðri gagnrýni og ætt u
skammt líf og illt fyrir höndum. Svo er þó ekki. Sjaldnast er á
þær minnzt. Þó getur komið fyrir, að góðkunningi þýðandans
hripi nokkrar línur og birti í einhverju dagblaðanna, og er
það þá tíðast lof eitt og ekki numið við nögl. Ströng, fræði-
leg gagnrýni á þýðingum er ekki til hér á landi. (Björn Guð-
fi nnsson 1940:80)
Sbr. (1c), fyrirmyndir:
Það kann að virðast langsótt að tengja Björn Guðfi nnsson við
þenn an þátt líkansins, þ.e. að Björn hafi verið fyrirmyndarmálnotandi
í þeim skilningi að fólk hafi líkt eft ir textum hans, munnlegum og
skrifl egum. Í íslenskri málstöðlunarsögu er nærtækast að líta á forn-
bók menntir, biblíuþýðingar, kveðskap, þjóðsagnaefni o.s.frv. sem
fyrirmyndartexta í mótun staðalmálsins og á 20. öldinni voru fáeinir
risar í íslenskri rithöfundastétt sem mætt i fella í sama fl okk. En því má
ekki gleyma að ákveðnir einstaklingar geta verið fyrirmyndir þegar
mótaður er staðall þótt þeir séu ekki rithöfundar og þá ekki síst hvað
varðar framburð eft ir að talmiðlar komu til skjalanna; Ríkisútvarpið
var stofnsett 1930. Björn kenndi fj ölda manns þann staðalframburð
tunga_21.indb 136 19.6.2019 16:56:14