Morgunblaðið - 27.06.2019, Síða 37

37
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 27. JÚNÍ 2019
Ást á köldum klaka Þessi brúðhjón höfðu stillt sér upp fyrir myndatöku við Jökulsárlón þegar ljósmyndara Morgunblaðsins bar þar að nýverið. Ísblár brúðarkjóllinn passar vel við umhverfið.
RAX
Talsverð umræða hef-
ur skapast undanfarið
vegna átaka í stjórn Líf-
eyrissjóðs verzlunar-
manna, en í þeim átök-
um kristallast að
margra mati úrelt fyrir-
komulag sem enn er við
lýði, öfugt við t.d. lífeyr-
issjóðinn Lífsverk, þar
sem allir sjóðfélagar
kjósa sér sína stjórn.
Landssamtök lífeyrissjóða fögnuðu
því í maí að fimmtíu ár eru liðin frá því
að skylduaðild að lífeyrissjóðum á al-
mennum vinnumarkaði var ákveðin í
kjarasamningum. Margir lífeyrissjóðir
eru þó mun eldri, þannig er Lífsverk
t.a.m. stofnað 1954 fyrir tilstilli fram-
sýnna manna í Verkfræðingafélagi Ís-
lands. Þannig var því gjarnan háttað í
þá tíð, að stéttarfélög eða einstaka
starfsstéttir höfðu frumkvæði að því
að stofna lífeyrissjóð fyrir sína fé-
lagsmenn. Þá þótti eðlilegt að fulltrúar
þessara sömu stéttarfélaga sætu í
stjórnum lífeyrissjóðanna og atvinnu-
rekendur – sem töldu sig hafa hags-
muna að gæta vegna mótframlaga í
sjóðina – fóru fram á slíkt hið sama.
Síðan hefur mikið vatn runnið til
sjávar. Mikil hagræðing hefur átt sér
stað í lífeyriskerfinu með sameiningu
sjóða hinna ýmsu starfsgreina. Á
undanförnum þremur áratugum hafa
82 lífeyrissjóðir verið lagðir niður eða
sameinaðir öðrum og nú er svo komið
að sjóðirnir eru aðeins 21 að tölu. Líf-
eyrissjóðir þröngt skilgreindra starfs-
stétta heyra nú sögunni til, með örfá-
um undantekningum.
Engu að síður eimir eftir af þessari
gömlu skiptingu valdsins milli verka-
lýðsforkólfa og atvinnurekenda í
stjórnum margra lífeyrissjóða. Eins
og áður sagði hefur það kristallast
með skýrum hætti í umræðunni um
stjórn Lífeyrissjóðs verzlunarmanna,
þar sem formaður stéttarfélagsins tel-
ur sig geta sagt tilteknum stjórnar-
mönnum fyrir verkum, sem vissulega
eru tilnefndir af þessu sama stéttar-
félagi. Að mínum dómi er það fyrir-
komulag úr sér gengið að skipað sé í
stjórn lífeyrissjóða með tilnefningum
stéttarfélaga og atvinnurekenda.
Sögulegar ástæður eru að
baki þessu fyrirkomulagi,
eins og rakið er hér að
framan, en þetta er tíma-
skekkja í nútíma-
samfélagi.
Nú er aldarfjórðungur
síðan Pétur H. Blöndal,
fyrrverandi alþingis-
maður, skrifaði fræga
grein í Morgunblaðið sem
hann nefndi „Fé án hirð-
is“. Þar varaði hann við
því að miklir fjármunir í
þjóðfélaginu væru án umhyggjusams
eiganda, hirðis. Ríkissjóður, ýmsir op-
inberir sjóðir og lífeyrissjóðir væru
dæmi um fé án hirðis. „Lífeyrissjóð-
irnir eru dæmi um mikla uppsöfnun
fjár. Þetta fé er í hættu nema eigandi,
þ.e. sjóðfélaginn, líti til með því. Til
þess þarf hann vitaskuld að vita af
þessari eign sinni og hann þarf að hafa
tækifæri til þess að líta til með henni.
Á því er mikill misbrestur.“
Ég tel að fyrirmynd góðra stjórnar-
hátta hjá lífeyrissjóði hljóti að vera að
finna hjá Lífsverki, þar sem allir sjóð-
félagar hafa jafnan kosningarétt og
kjósa sjálfir fimm manna stjórn úr sín-
um röðum með rafrænum kosningum.
Í síðustu kosningum til stjórnarkjörs
greiddu um 19% virkra sjóðfélaga at-
kvæði. Með rafrænum kosningum
fæst mun almennari þátttaka sjóð-
félaga en ef kosið yrði á aðalfundi og
góð reynsla er af þessu fyrirkomulagi.
Þá er það einnig mikilvægt að hvert
atkvæði vegi jafnt, þ.e. að atkvæði
þeirra sem ungir eru og eiga eftir að
greiða til sjóðsins um langa hríð hafi
sömu þýðingu og þeirra eldri, enda
hagsmunir þeirra yngri ekki síðri um
að vel takist til með stjórn sjóðsins til
framtíðar.
Eftir Jón L.
Árnason
» Að mínum dómi er
það fyrirkomulag úr
sér gengið að skipað sé í
stjórn lífeyrissjóða með
tilnefningum stéttarfé-
laga og atvinnurekenda.
Jón L. Árnason
Höfundur er framkvæmdastjóri
Lífsverks lífeyrissjóðs.
Fé án hirðis eða
sjóðfélagalýðræði?
Ákvörðun stjórnar
VR að skipta út þeim
helmingi stjórn-
armanna Lífeyrissjóðs
verslunarmanna, sem
félagið tilnefnir, í því
skyni að breyta útláns-
vöxtum sjóðsins hlýtur
að vekja þeim nokkurn
ugg, sem eiga lífeyr-
isréttindi sín í sjóðnum.
Ástæða aðgerðanna er
sögð sú, að nýleg
breyting á vöxtum sjóðfélagalána sé í
andstöðu við áherslur stjórnar VR
og nýgerðra kjarasamninga.
Mér hnykkti við þegar ég heyrði
formann VR ræða um lífeyrissjóðina
sem „fjármagnseigendur“ og útlista
þá áherslu félagsins að lækka beri
alla vexti til að auka kaupgetu starf-
andi fólks. Þessir „fjármagnseig-
endur“ eru þó ekkert annað en sjóð-
félagarnir sem treysta því að
sjóðurinn geti og muni greiða þeim
sem bestan lífeyri við starfslok.
Tryggingastærðfræðingur hefur
reiknað út áhrif ávöxtunar fjármuna
sjóðanna á lífeyrisréttindi. Útreikn-
ingurinn sýnir að lækki meðal-
ávöxtun úr 3,5% í 2,5% þá skerðir
það lífeyri um nær 20%. Lækkun úr
2,26% í 2,06%, sem eru vextirnir sem
um er deilt, leiddi af sér 4,2% lækkun
lífeyris ef allt safnið væri ávaxtað á
þessum kjörum. Auðvitað er það
ekki gert því sjóðirnir ávaxta fé í alls
kyns eignum til að ná sem hæstu
meðaltali. Lögmálið er skýrt; vextir
af lánum lífeyrissjóðs enda sem líf-
eyrisgreiðslur sjóðfélaga; séu þeir
lækkaðir lækkar það lífeyri sjóð-
félaga. Svo einfalt er það samhengi.
Lífeyrissjóðir eru sérstakur fé-
lagsskapur sem komið var á fót í
þeim eina tilgangi tryggja sjóð-
félögum eins góðan lífeyri og tök
væru á. Þetta er að jafnaði hvað
lengsta samningssamband sem
menn stofna til og því afar mikilvægt
að því megi treysta að staðið verði
við loforðin og að sjóðirnir geri ekki
annað en að taka við og ávaxta ið-
gjöld til að greiða sem bestan lífeyri.
Það er skylduaðild að lífeyris-
sjóðum; menn ráða því almennt ekki
í hvaða sjóð þeir greiða.
Því er enn brýnna að
reglur um starfsemi
sjóðanna og meðferð á
fjármunum þeirra séu
svo skýrar að enginn fái
ratað í þá freistni að
seilast til fjármuna
þeirra til að bæta hag
einhverra sem þeir
bera fyrir brjósti. Þetta
gildir jafnt um félögin
sem eru gæslumenn
sjóðanna og ríkisvaldið
sem stundum hefur tal-
ið sig vinna að svo góð-
um málum að rétt væri að lífeyr-
iskerfið legði fram lánsfé á lágum
vöxtum. Ég get nefnt fjölda núlifandi
og genginna forystumanna verka-
lýðsfélaga sem varði hagsmuni fé-
lagsmanna sinna af því að lífeyriskjör
þeirra yrðu ekki skert með útlánum á
lægri vöxum en markaðurinn býður,
jafnvel til hinna bestu verkefna.
Aðilar vinnumarkaðarins hafa
lengst af borið gæfu til að standa
gegn ásókn í fjármuni sjóðanna af
þessum toga. Þannig var árið 1995
sett í samning um lífeyrismál, sem
m.a. VR er aðili að, skýrt ákvæði sem
segir að „stjórn sjóðsins skal sjá um
ávöxtun fjármuna hans. Er stjórninni
skylt að ávaxta féð með hliðsjón af
þeim kjörum, sem best eru boðin á
hverjum tíma, að teknu tilliti til
ávöxtunar og með hliðsjón af lang-
tímaskuldbindingum.“ Þetta ákvæði
er enn kjarninn í samþykktum Líf-
eyrissjóðs verslunarmanna um ráð-
stöfun á fjármunum sjóðsins. Þar er
líka kveðið á um að stjórn sé „óheim-
ilt að gera nokkrar þær ráðstafanir
sem bersýnilega eru til þess fallnar
að afla tilteknum sjóðfélögum, fyr-
irtækjum eða öðrum ótilhlýðilegra
hagsmuna umfram aðra aðila eða á
kostnað sjóðsins.
Í þessum ákvæðum felast tak-
markanir á heimild sjóðsins til þess
að ákveða að lána sjóðfélögum gegn
lægri vöxtum en unnt er að fá á
markaði. Þessar reglur leiða ekki
fram einhverja ákveðna vaxtapró-
sentu en undirstrika að það er stjórn-
ar sjóðsins, en ekki annarra, að
ákveða útlánakjörin og það þá í eðli-
legu samhengi við vaxtamyndun á
markaði almennt. Ég dæmi ekki um
Eftir Þórarin V.
Þórarinsson » Órofa samhengi er
milli lífeyris og
ávöxtunar. Stjórnum
lífeyrissjóða er óheimilt
að fylgja öðrum fyr-
irmælum en þeim sem
felast í samþykktum og
lögum.
Þórarinn V.
Þórarinsson
Höfundur er lögmaður og félagi
í Lífeyrissjóði verslunarmanna.
Ávöxtun og lífeyrir –
tvær hliðar sama penings
það hvort lífeyrissjóðurinn sé að ein-
hverju leyti bundinn við tiltekin við-
mið skv. þegar gerðum lánasamn-
ingum. Séu um það áhöld hlýtur
niðurstaða að finnast eftir eðlilegum
leiðum. Ákvörðun um vexti eða
vaxtaviðmið fyrir ný lán er hins veg-
ar augljóslega aðeins á valdsviði
sjóðsins en ekki stjórnar VR. Hún á
enga aðild að einstökum ákvörð-
unum um ávöxtun á fjármunum Líf-
eyrissjóðs verslunarmanna eða ráð-
stöfun fjármuna hans. Það hlutverk
liggur hjá stjórn sjóðsins og stjórnin
er bundin af samþykktum og lögum
en ekki fyrirmælum stjórnar VR.
Trúlega má deila um, hvort VR
geti ákveðið að skipta út öllum
stjórnarmönnum, sem félagið til-
nefndi og skipa nýja í þeirra stað. Ég
hygg hins vegar að tæpast verði um
það deilt, að það fái ekki staðist
grundvallarreglur um sjálfstæði
stjórnar og ábyrgð stjórnarmanna
að félagið skipi nýja stjórnarmenn
með bundið umboð til þess að gera
tilteknar breytingar á fjárfesting-
arstefnu sjóðsins. Í því felst tilraun
til yfirtöku á daglegri stjórn sjóðs-
ins, því ætla verður að umboð hinna
nýju stjórnarmanna sé ekki aðeins
takmarkað hvað varðar ákvörðun
um þennan tiltekna útlánaflokk. Það
er sjóðfélögunum mikilvægt að
stjórn lífeyrissjóðsins sé óbundin af
öðrum hagsmunum en þeim sem í
því felast að fylgja eftir sam-
þykktum hans og lögum með það að
markmiði að hámarka þann lífeyri
sem sjóðurinn fær greitt.
Á það verðum við að treysta sem
eigum réttindi í Lífeyrissjóði versl-
unarmanna.