Morgunblaðið - 27.06.2019, Blaðsíða 26

BAKSVIÐ
Sigtryggur Sigtryggsson
sisi@mbl.is
Mikil tímamót verða á Alþingi í
byrjun september næstkomandi
þegar Helgi Bernódusson lætur af
starfi skrifstofustjóra Alþingis og
við þessu starfi æðsta embættis-
manns þingsins tekur Ragna Árna-
dóttir, fyrst kvenna. Embættið er
að stofni til frá árinu 1593 þótt
heitin hafi breyst. Karlar, alls rúm-
lega 40 talsins, hafa fram til þessa
haft þetta starf með höndum og því
má segja að 426 ára vígi karla sé að
líða undir lok með komu Rögnu.
„Skrifstofustjóri er gamalt
starfsheiti sem við höfum haldið í,
og stjórnmálamenn ekki óskað eftir
að yrði breytt, þótt á það hafi ekki
reynt mikið,“ segir Helgi Bernód-
usson aðspurður. Annars staðar á
Norðurlöndum er notað „direktör“
(forstjóri), t.d. Rigsdagsdirektör í
Svíþjóð (alþingisforstjóri), en al-
menna heitið er annars „Secretary
General“.
„Mér hefur annars dottið í hug
starfsheitið „alþingisstjóri“, svipað
og ráðuneytisstjóri (sem áður hétu
skrifstofustjórar) og hagstofustjóri
o.s.frv. – En hef ekki flotað því
neitt sérstaklega! Sjálfur kann ég
þessu ágætlega, finnst það látlaust
og gott,“ bætir Helgi við.
Embætti skrifstofustjóra Alþing-
is á sér langa sögu, en það nær al-
veg aftur til ársins 1593 eins og
fyrr segir. Hann var „tilskikkaður“
í embættið það ár, samkvæmt boði
konungs.
Var nefndur alþingisskrifari
Í samantekt Bjarkar Ingimund-
ardóttur bókavarðar fyrir Alþingi
kemur fram að á upphafsárunum
hafi ýmist verið notað orðið alþing-
isskrifari eða lögþingsskrifari. Að
vísu sé talað um „á hverju lög-
þingi“. Líklega sé réttast að tala
aðeins um alþingisskrifara. Þeir
voru líka kallaðir landþingsskrif-
arar. Undir því heiti finnast þeir
helst í atriðisorðaskrá Alþing-
isbóka.
Fyrstur til að gegna starfinu var
Guðmundur Þórðarson (1593-1600).
Fram til ársins 1800 gegndu emb-
ættinu 16 karlar. Þeir voru mis-
þekktir og gegndu embættinu mis-
lengi. Einna lengst gegndu því
tveir menn sem báðir hétu Sig-
urður Sigurðsson. Sá fyrri árin
1700-1728 og sá seinni árin 1943 til
1772. Sá hélt embættinu þangað til
hann dó. „Hann kom við mál og
jarðabrask, meðan hann lifði, sem
rataði inn í Alþingisbækur, og var
alltaf titlaður landþingsskrifari,“
segir m.a. í samantekt Bjarkar.
Höfuðstarf alþingisskrifara var
að halda skrá um það sem á Alþingi
gerðist, Alþingisbók. Hann átti að
lesa upp það sem birt var á þinginu
og hann átti einnig að láta í té eftir-
rit handa þeim sem tilkall áttu af
skjölum og dómum. Alþingisskrif-
ara var einnig skylt að geyma bæk-
ur og skjöl þingsins, bæði á þingi
og milli þinga.
Eftir að Alþingi var endurreist
1845 og fram til 1914 voru starfandi
skrifstofustjórar eða það sem kall-
að var skrifarar forseta Alþingis.
Skrifstofustjórar störfuðu aðeins
meðan þingið sat (oftast annað
hvert ár, einn til tvo mánuði), og
fyrst á eftir til frágangs. Skrifarar
höfðu með höndum svipuð störf og
skrifstofustjórar. Alls má finna 20
nöfn manna sem þessum starfa
gegndu. Má þar finna nokkur þekkt
nöfn, svo sem skáldin Gest Pálsson
og Einar Hjörleifsson og Jens Sig-
urðsson, bróður Jóns forseta.
Til embættis skrifstofustjóra Al-
þingis sem fasts starfs (allt árið)
var stofnað með nýjum þingsköpum
1915; fyrir þeim miklu breytingum
sem þá voru gerðar stóð aðallega
Guðmundur Björnson. Til dæmis
var þá komið á fót fastanefndum
þingsins. Í 11. gr. þeirra laga voru
sett ákvæði um skrifstofustjóra,
ráðningu hans og verkefni. Þau eru
að mestu leyti enn við lýði í gild-
andi þingsköpum, að sögn Helga
Bernódussonar.
Þessir hafa gegnt embættinu
(sem föstu starfi) frá 1915: Einar
Þorkelsson 1915-1920, Jón Sigurðs-
son frá Kaldaðarnesi 1921-1956,
Friðjón Sigurðsson 1956-1984,
Friðrik Ólafsson 1984-2005 og
Helgi Bernódusson 2005-2019.
Á vef Sögufélagsins kemur fram
að viðamesta heimildaútgáfa sem
félagið hefur ráðist í geymir gerða-
bækur Alþingis við Öxará frá 1570-
1800, Alþingisbækurnar. Engar
opinberar Alþingisbækur voru
haldnar fyrr en alþingisskrifari var
skipaður 1593. Fyrir þann tíma létu
lögmenn skrá gerðir þingsins í
bækur sínar og eru elstu leifar
þeirra frá því um 1570. Í Alþing-
isbókunum eru skýrslur um þing-
störf í báðum lögmannsdæmum,
dómar, samþykktir þingsins, bæn-
arskrár, konungsbréf, tilkynningar
o.fl. Bækurnar voru afritaðar í
mörgum eintökum og sendar sýslu-
mönnum og fleirum sem þurftu á
þeim að halda. Mikill hluti Alþing-
isbókanna er aðeins varðveittur í
handritum. Einhverjar eyður eru í
elsta hlutanum. Árni Magnússon
lagði sérstaka áherslu á að ná sam-
an Alþingisbókum, og mun hafa
eignast fullkomið safn af þeim, en
þær voru í þeim hluta Árnasafns
sem brann 1728. Hluti Alþingisbók-
anna var prentaður, fyrst í Skál-
holti 1696 og 1697, síðar á Hólum í
Hjaltadal (1704 og síðar, nokkrum
sinnum féll útgáfan niður) og loks í
Hrappsey 1773-1795 og í Leirár-
görðum 1796-1800. Stundum eru
prentuðu eintökin staðfest af al-
þingisskrifara, segir á vef Sögu-
félagsins.
Lyklaskipti 1. september
Ragna Árnadóttir tekur við emb-
ætti skrifstofustjóra Alþingis 1.
september nk., en þá lætur núver-
andi skrifstofustjóri, Helgi Bernód-
usson, af embætti. Helgi verður
sjötugur 6. ágúst nk.
Ragna hefur áður setið á Alþingi
en ekki sem kjörinn fulltrúi. Hún
var utanþingsráðherra í tveimur
ráðuneytum Jóhönnu Sigurðar-
dóttur frá 1. febrúar 2009 til 2.
september 2010. Hún fór með
dóms- og kirkjumál og síðan einnig
mannréttindamál.
Helgi Bernódusson hefur gegnt
embættinu frá því í janúar 2005, og
alllengi árin þar á undan gegndi
hann starfi varaskrifstofustjóra.
Helgi hefur starfað fast í þinghús-
inu síðan 1983 en var áður í hluta-
starfi í fimm ár.
Tímamót í sögu Alþingis
 Ragna Árnadóttir verður skrifstofustjóri Alþingis, fyrst kvenna  Embættið hefur verið til í ein-
hverri mynd frá 1593  Karlar hafa gegnt því í meira en 400 ár og því er mikið karlaveldi að falla
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Jómfrúræðan Ragna Árnadóttir, dóms- og kirkjumálaráðherra, mælti fyrir
frumvarpi um greiðsluaðlögun á þingfundi 4. febrúar árið 2009.
26 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 27. JÚNÍ 2019
Óseyrarbraut 12, 220 Hafnarfirði | Klettagörðum 5, 104 Reykjavík | stolpigamar@stolpigamar.is
Gámaleiga
Er gámur lausnin fyrir þig?
Við getum líka geymt gáminn fyrir þig
568 0100
stolpigamar.is
HAFÐU
SAMBAND
Búslóðageymsla z Árstíðabundinn lager z Lager z Sumar-/vetrarvörur
Frystigeymsla z Kæligeymsla z Leiga til skemmri eða lengri tíma
Eftirfarandi skrifaraeið sór sá al-
þingisskrifari sem til starfans var
kosinn árið 1631, Páll Gíslason.
Heimild/Alþingisbækur Íslands:
„Eg lofa og játa, að í þeim mál-
um, sem hér verða dæmd, hvort
heldur þau áhræra líf, góz eður
æru, þá vil eg skrifa rétt sem hér
verður dæmt, og ekki í nokkurn
máta álíta vild, makt, skyld-
ugleika, gunst eða gjafir, hatur,
öfund eða óvild, heldur alleinasta
hafa guð og réttdæmið mér fyrir
augum og skrifa réttiliga eptir
því, sem hér verður dæmt, eða
alt, hvað mér ber að skrifa, svo
vel fyrir þann fátæka sem þann
ríka, þann tiginborna sem þann
ótigna, svo vel fyrir þann út-
lenzka sem þann íslenzka. Eg vil
og ekki fyrr eður síðan skrifað er
heimuglega eður opinberlega taka
eður upp bera, hvorki fyrir mig
sjálfan né nokkurn annan, skeink-
ingar, gull, silfur, peninga eður
peninga virði, svo að þess vegna
megi nokkur maður missa síns
réttar vegna míns skrifs. Svo
sannarliga sé mér guð hollur og
hans heilaga orð.“
Mér ber að skrifa, svo vel fyrir
þann fátæka sem þann ríka
ALÞINGISSKRIFARAR SÓRU SKRIFARAEIÐ
Morgunblaðið/Golli
Í þinghúsinu Friðrik Ólafsson skákmeistari hætti sem skrifstofustjóri
Alþingis árið 2005 og afhenti Helga Bernódussyni lyklavöldin að húsinu.
Helgi
Bernódusson
Ragna
Árnadóttir