Morgunblaðið - 27.06.2019, Blaðsíða 38

38 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 27. JÚNÍ 2019
Eltak sérhæfir sig í sölu
og þjónustu á vogum
Bjóðum MESTA úrval
á Íslandi af smáum
og stórum vogum
Ég heyrði því eitt
sinn fleygt að fyrir
hverja hugmynd sem
uppfinningamaðurinn
Thomas Alva Edison
gerði hann margar til-
raunir að mögulegu
markmiði í nýsköpun
sinni – en engar til-
raunir hans voru gerð-
ar á fólki. Nú hefur
ríkisstjórn Íslands val-
ið verstu hugmynd af hundrað
mögulegum sem varða öryrkja en
það er starfsgetumat öryrkja – sem
eiga að vera tilraunadýr í þessu
nýja mati. Það hafa að vísu önnur
ríki tekið upp starfsgetumat, eins
og Noregur, Svíþjóð, Danmörk,
Þýskaland og Holland auk Bret-
lands og Ástralíu. Útfærslan hefur
verið mismunandi en niðurstaðan er
alltaf sú sama, hvergi hefur það
gengið nægilega vel. Í Bretlandi
sviptu 90 öryrkjar sig lífi á mánuði
fyrstu tvö árin eftir að hafa verið
dæmdir vinnuhæfir í
starfsgetumati sem
innleitt var þar í landi
árið 2010. Hversu
marga sættum við Ís-
lendingar okkur við að
missa? Því það er fórn-
arkostnaður sem fylgir
starfsgetumati, það
sýnir reynsla annarra
þjóða, svo við berum
okkur saman við aðra,
sem við höfum einmitt
svo gaman af.
Það eru fjölmargar
ástæður sem mæla á móti starfs-
getumati en hér ætla ég að telja
upp fjórar góðar ástæður fyrir því
að við ættum að ganga hægt um
„gleðinnar“ dyr. Í fyrsta lagi er
ástæða fyrir því að læknar og
Tryggingastofnun ríkisins (TR) úr-
skurði fólk það lélegt til heilsunnar
að það geti ekki verið á almennum
vinnumarkaði. Með starfsgetu-
matinu, sem öryrkjar fá sjálfir ekk-
ert ráðið, er verið að mála þá enn
frekar út í horn. Ég hélt bara að við
værum komin lengra. Samkvæmt
lögum um almannatryggingar eiga
þær tryggja framfærslu fatlaðra og
langveikra en allir vita nú að sá
framfærslueyrir er langt frá öðrum
sem ríkið áætlar um eðlilega fram-
færslu. Það verður því höggvið enn
frekar nærri öryrkjum verði starfs-
getumatið tekið upp, fátækt þeirra
og barna þeirra verður enn verri
sem og sárafátækt.
Vilja ekki öryrkja í vinnu
Í öðru lagi þá erum við komin að
því sem ráðamenn virðast ekki vilja
vita. Það er lítil sem engin eftir-
spurn eftir öryrkjum á almennum
vinnumarkaði þótt við svo gjarnan
viljum! Hinn almenni vinnumark-
aður vill ráða fólk í fullt starf,
stundum hlutastarf en aldrei minna,
einfaldlega vegna þess að það er
hagkvæmast, sbr. ákvörðun Ice-
landair um að útrýma hálfum störf-
um og bjóða starfsmönnum sínum
fullt starf eða ekkert ella. Sú
ákvörðun var tekin af hagræðing-
arástæðum. Hinn almenni vinnu-
markaður er því ekkert sérlega
æstur í að ráða fatlað eða langveikt
fólk í hlutastörf, enda engin velferð-
arstofnun. Það segir sig sjálft að sá
sem hefur aðeins 25% orku getur
illa fótað sig í samkeppni við þá sem
hafa 100% orku og jafnvel meira.
TR metur fólk til 50% orku annars
vegar og 75% orku, það væru því
þessir tveir bótaflokkar sem vænt-
anlega myndu falla undir starfs-
getumat og þeir fyrrnefndu fá ekki
fullan lífeyri. Tölur hef ég því miður
ekki á takteinum. Þeir sem hafa
meiri orku, frá 0-49%, fá ekki eyri
frá TR. Ég ráðlegg raunar öllum að
tryggja sig með líf- og sjúkdóma-
tryggingu sem fyrst á ævinni og
hvet foreldra til að tryggja börnin
sín, í ljósi framfærslufátæktar TR
og auðvitað ríkisins. En TR fer
fyrst og fremst eftir því sem ríkis-
valdið ákveður með lögum. Þeir sem
hafa lent í slysum eiga einnig oft
bótarétt í gegnum einkarekin
tryggingarfélög. En nú stefnum við
í samdrátt í hagkerfinu og fyrir-
tækin eru að hagræða og jafnvel
segja upp starfsfólki
Öryrkjar á atvinnuleysisbótum
Í þriðja lagi, ef hin heimskulega
hugmynd um starfsgetumat nær
fram að ganga, þá eiga þeir ör-
yrkjar sem eru í virkri atvinnuleit,
hvort sem þeir eru vinnufærir eða
ekki, það er málinu greinilega óvið-
komandi, væntalega rétt á atvinnu-
leysisbótum á meðan þeir finna ekki
vinnu. Hver er þá ávinningurinn
fyrir ríkið? Og það skondna er að
atvinnuleysisbætur eru hærri en ör-
orkubætur. Í vinsælu dægurlagi er
spurt: „Vill einhver elska 49 ára
gamlan mann?“ Ég spyr: „Vill ein-
hver ráða 75% öryrkja í vinnu?“ Af-
skaplega fáir, held ég, nema ríkið
ætli að borga með þeim, sem ég
efast stórlega um. Hvað haldið þið
að séu mörg 25% störf á almennum
vinnumarkaði? Eruð þið enn að
telja? Þið þurfið varla meira en alla
fingurna. Persónulega þekki ég
engan öryrkja sem er í 25% vinnu á
almennum vinnumarkaði!
Viljum ekki vera tilraunadýr
Í fjórða lagi þá snýst málið um þá
bláköldu staðreynd að starfsgetu-
matið hefur komið illa út fyrir ör-
yrkja og raunar samfélagið allt því
það gerir öryrkja enn meiri horn-
rekur í því. Ég skora á ráðamenn
og ráðakonur að fá sér popp og kók
á einum ríkisstjórnarfundi og horfa
á bresku verðlaunamyndina, I,
Daniel Blake, en hún segir allt sem
segja þarf um áhrifin á mann sem
læknir hefur úrskurðað óvinnufær-
an vegna alvarlegs hjartaáfalls sem
hann fékk en hann er samt skikk-
aður í starfsgetumat og þá byrja
raunir hans fyrir alvöru. Það litla
öryggi sem hann hafði sem öryrki,
varð enn verra við starfsgetumatið.
Ef ríkið vill draga úr útgjöldum er
miklu skynsamlega að af afnema
krónu á móti krónu skerðinguna,
því þá gæti myndast hvati til að
fara að vinna, en á meðan skerð-
ingin er svo mikil er ávinningurinn
fyrir öryrkjann nánast enginn. Það
gæti fært ríkissjóði skattpeninga.
Berum okkur ekki saman við aðra –
nema til að læra af þeirra mistök-
um. Og svei þeirri lífseigu mýtu að
öryrkjar séu fólk sem nenni ekki að
vinna, því það er alls ekki svo. Ís-
lenskir öryrkjar vilja bara vera með
í málum og hafa þar vægi. Íslenskir
öryrkjar vilja ekki vera tilraunadýr.
Starfsgetumat er heimskra manna
ráð.
Heimskra manna ráð
Eftir Unni
H. Jóhannsdóttur » Við ættum að læra afmistökum annarra
þjóða varðandi starfs-
getumat í stað þess að
sigla í kjölfar þeirra.
Unnur H. Jóhannsdóttir
Höfundur er kennari, blaðamaður og
diploma í fötlunarfræðum og öryrki.
uhj@simnet.is
Ég hefi velt fyrir
mér, hvers vegna
liggi svona mikið á að
kýla orkupakka þrjú í
gegn. Þvert á vilja
þjóðarinnar.
Nú fatta ég að það
eru aflátsbréfin.
Reyndar er rangt að
kalla losunarheimild-
irnar aflátsbréf, eins
og páfinn seldi synd-
ugum sálum. Þeir vissu hvað þeir
keyptu, en þeir sem kaupa af okk-
ur losunarheimildir, eða hvað sem
við viljum kalla það (Kötubréf),
telja sig vera að kaupa græna
orku úr orkubanka ESB.
Til að bíta höfuðið af skömminni
er staðan þannig að innlendir
framleiðendur, t.d. garðyrkju-
bændur, geta ekki sagt sína fram-
leiðslu byggða á
hreinni grænni orku,
nema þeir kaupi los-
unarheimildir af rík-
inu. Oft hefur verið
lítill skilningur á ís-
lenskum iðnaði, en
þetta toppar allt og er
þó af nógu að taka.
Í málþófinu hefur
komið fram að með
samþykkt orkupakka
þrjú getum við ekki
staðið gegn því að sæ-
strengur verði lagður.
Þeir í þöggunarþófinu segja OP3
ekki skipta neinu máli. Hvorki
fyrir okkur né ESB, en geta ekki
sýnt fram á að við fáum neitt bita-
stætt í staðinn.
Svo hafa þeir sett fyrirvara hlið-
stæða og með hráa kjötið, sem
komið hefur í ljós að ekkert hald
var í. Helsta röksemdin þeirra er
að sæstrengur verði ekki lagður
án samþykkis Alþingis! Hver
treystir Alþingi í dag?
Getur verið að æðibunugang-
urinn sé til björgunar EES út úr
losunarheimildarklúðrinu? Með
sæstreng er hægt að flytja út
grænt rafmagn og segja þeim,
sem voru plataðir til að kaupa los-
unarheimildirnar, að þeir fái nú
raforkuna sérvalda beint úr orku-
banka ESB frá eyjunni grænu.
Hvernig er þetta hægt?
Hver ber ábyrgðina á þessari
vitleysu? Ekki er sanngjarnt að
kenna aflátsbréfin við Katrínu,
sem Kötubréf, því líklega hafa þau
áður verið seld á vakt Sigurðar og
Sigmundar.
Hún er nú í forsvari á vaktinni
og ætti að gera eitthvað til að fá
þetta leiðrétt, t.d. með kröfu um
að EES/ESB gefi út yfirlýsingu
um að yfir 90% íslenskrar fram-
leiðslu noti græna orku.
Eflaust munu einhverjir þeirra
plötuðu fara fram á skaðabætur,
en það kemur okkur ekkert við.
Þetta svindl er smíð EES/ESB og
á ábyrgð ESB/ESS.
Við fengum nógu mikinn skell af
hruninu, sem upphaflega er til
komið vegna fjármála- og banka-
laga, sem við fengum beint til
stimplunar frá ESB/EES.
Nú vakna nokkrar fleiri spurn-
ingar. Er upphafið hjá Jóhönnu og
Steingrími? Getur verið að afláts-
bréfin og loforð um að troða okk-
ur inn í ESB hafi verið skiptimynt
í stærri gjörningum þeirra við
EES? Gögn um það eru enn læst
niðri í svarta kassanum, sem for-
seti Alþingis vaktar.
Er ekki kominn tími til að
Steingrímur opni kassann? Þó fyrr
hefði verið, þannig að þeir sjái
innihaldið, sem spekúlera í svona
plotti, sem kannski er enginn fót-
ur fyrir.
Vilji þau Steingrímur og Jó-
hanna ekki opna boxið er spurn-
ing, hvort það samrýmist stjórn-
arskránni að fela skjöl um hag
þjóðarinnar í það langan tíma að
allir þeir, sem voru á lífi þegar
skellt var í lás, verði fyrir löngu
komnir undir græna torfu, þegar
skjölin líta dagsljósið. Hvort EES/
ESB verði þá enn til er en önnur
spurning.
Svik og prettir, svindl og svínarí
Eftir Sigurð
Oddsson » Innlendir framleið-endur, t.d. garð-
yrkjubændur, geta ekki
sagt sína framleiðslu
byggða á grænni orku
nema þeir kaupi losun-
arheimildir af ríkinu.
Sigurður Oddsson
Höfundur er verkfræðingur, fyrrver-
andi iðnrekandi og eldri borgari.