Heimsmynd - 01.11.1990, Síða 84

Stefán Pálsson
tannlæknir (1915-1969) var í stjórn
Þjóðvarnarfélags Reykjavíkur.
Þorbjörg Pálsdóttir
myndhöggvari, gift Andrési Asmundssyni
lækni.
víkur, var að honum var ásamt Steingrími Arasyni kennara
falið árið 1921 að rannsaka allt ásigkomulag og starfsemi
Barnaskólans í Reykjavík. Pcir félagar skiluðu skýrslu þar
sem fram kom að skólahúsið (Miðbæjarskólinn) rúmaði ekki
helming reykvískra barna, skólatíminn væri aðeins lítið brot
þess skólatíma, sem börnum væri almennt ætlaður í menning-
arlöndum, kennsluáhöld ónóg og ófullkomin og svo framveg-
is. Svo hreinskilin og opinská var skýrslan að hún kom eins og
sprengja inn í hið kyrrstæða reykvíska samfélag. Kennarar
skólans mótmæltu vinnubrögðum tvímenninganna og varð um
hríð hálfgert stríðsástand í skólanum. Gunnlaugur Claessen
bæjarfulltrúi lét svo um mælt að það væri eins og sprengikúlu
væri kastað inn í bæjarstjórnarsalinn í hvert sinn sem fundar-
gerð skólanefndar væri til umræðu. Svo fór þó að ýmsar fram-
úrstefnulegar hugmyndir þeirra Steingríms og séra Ólafs frá
Hjarðarholti voru teknar til greina og má þar nefna sumar-
skóla og kennslu með skuggamyndum og kvikmyndum.
í þessu máli kom fram sá eiginleiki sem hefur fylgt mörgum
afkomendum séra Ólafs síðan; opinn hugur, hreinskiptni, af-
dráttarlaus afstaða og andúð gegn stöðnun.
Þau séra Ólafur Ólafsson og Ingibjörg Pálsdóttir eignuðust
fimm börn, sem upp komust, og verða þau talin hér upp:
STÓRVIRKUR ATHAFNAMAÐUR
Páll Ólafur Ólafsson (1887-1971) var elstur. Hann las
menntaskólann utan skóla hjá föður sínum og stundaði um
hríð verslunarnám í Reykjavík. Hann var bókhaldari hjá hinu
stóra Thomsensmagasíni í Reykjavík árin 1908 til 1909. Þá
gerðist hann kaupfélagsstjóri í Búðardal en frá 1902 til 1916
rak hann jafnframt búskap á Hrappsstöðum í Laxárdal og
hafði þar bústjóra fyrir sig. Páll var músíkalskur og lék vel á
orgel og píanó og fékkst alla ævi við að semja tónsmíðar sem
margar hafa verið gefnar út. Hann var organisti hjá föður sín-
um og kennari við Hjarðarholtsskóla í fjögur ár. Páll tók virk-
an þátt í félagsstörfum og framkvæmdum í Dalasýslu, var í
hreppsnefnd Laxárdals og formaður ungmennafélagsins. Þá
var hann einn af stofnendum Dýraverndunarfélagsins og
stofnandi Sláturfélags Dalamanna í Búðardal og fram-
kvæmdastjóri þess. Lét hann hætta að skera fé, einna fyrstur
manna á Islandi, en skipaði að skjóta í þess stað.
Páll fluttist til Reykjavíkur tæplega þrítugur árið 1916 og hóf
þar umsvif í stórum stfl. Hann rak í senn tvær verslanir og
einnig búskap á nýbýlum sínum Laugalandi og Undralandi
fyrir utan bæinn. Fleiri jarðir átti Páll, þar á meðal fimm á
Kjalarnesi.
A árunum 1919 til 1920 fór fram umfangsmikil endurnýjun
íslenska togaraflotans og hugði Páll þar gott til glóðarinnar
eins og fleiri. Hann varð höfuðpaurinn í Fiskveiðahlutafélag-
inu Kára sem stofnað var í Reykjavík 1919 og hóf árið eftir út-
gerð tveggja togara, Austra og Kára Sölmundarsonar. Páll var
framkvæmdastjóri félagsins til 1925 en þá hafði það flust til
Viðeyjar. Þar byggði Páll staðinn upp, bæði húsakost og
bryggjur, en hann hafði verið í niðurníðslu um árabil eftir
hrun Milljónafélagsins. Arið 1925 söðlaði Páll um og stofnaði
sitt eigið togarafélag er nefnt var Fylkir og átti togarann
Belgaum. Fyrir því var Páll framkvæmdastjóri til 1931. Miklar
sviptingar urðu í togaraútgerð á þessum árum og gjaldþrot tíð.
Mun Páll ekki hafa farið varhluta af þeim erfiðleikum þó að
aldrei yrði hann sjálfur gjaldþrota. Hann stofnaði enn eitt fé-
lag, Kóp hf., árið 1932 og rak það samnefndan togara til 1936.
Jafnframt því að vera einn umsvifamesti togaraútgerðarmaður
landsins tók Páll Ólafsson virkan þátt í samtökum útvegs-
manna, var meðal annars framkvæmdastjóri Félags íslenskra
botnvörpuútgerðarmanna í átta ár.
Árið 1936 fluttist Páll til Kaupmannahafnar með fjölskyldu
sína og rak þar umboðsverslun á árunum 1936 til 1939. Eftir
það fór hann til Þórshafnar í Færeyjum og rak þar umboðs- og
heildverslun. Á stríðsárunum stjórnaði Páll einnig í umboði
færeyskra útgerðarmanna allt að þrjátíu færeyskum fiskiskip-
um í förum milli Islands og Englands. Eftir stríð var hann við-
riðinn útgerð við Grænland. Páll var skipaður ræðismaður Is-
lands í Færeyjum 1947. Eftir 1949 var hann að nokkru leyti bú-
settur í Kaupmannahöfn en fluttist á ný til íslands 1962 og rak
þar heildverslunina Pál Ólafsson & Co.
Páll Ólafsson kvæntist árið 1913 Hildi Stefánsdóttur (1893-
1970), dóttur Stefáns Jónssonar prests á Auðkúlu í Austur-
Húnavatnssýslu. Heimili þeirra á velmektardögum þeirra í
Reykjavík var á Hólavöllum og síðan við Sólvallagötu. Þau
hjón eignuðust fimm börn sem öll urðu kunn. Þau voru:
ÁBERANDI BÖRN
1. Stefán Pálsson (1915-1969) tannlæknir í Reykjavík. Hann
var meðal annars formaður Þjóðvarnarfélags Reykjavíkur og í
blaðstjórn Frjálsrar þjóðar. Stefán vakti þjóðarathygli árið
1959 fyrir góða frammistöðu í spurningaþætti Ríkisútvarpsins
er hann svaraði spurningum um stjórnarbyltinguna miklu í
84 HEIMSMYND