Heimsmynd - 01.06.1992, Qupperneq 8

FRA RITSTJORA
Áttavillt fólk
Umræðan í þjóðfélaginu er að
breytast. Dagblöð, sem
hingað til hafa þótt málsvar-
ar íhalds- eða hægri stefnu
hamra á vaxandi stétta- og
eignaskiptingu, fátækt og félagslegum
ójöfnuði. Þessi umræða er víða á döfinni
nú enda stendur hinn vestræni heimur á
tímamótum.
I kjölfar hruns kommúnismans börðu
margir vestrænir leiðtogar sér á brjóst og
töluðu um sigur kapítalismans. Nú fáum
árum síðar er eins og flestir skynji að
kommúnisminn var eins og dauðadæmdur
sjúklingur með óviðráðanlegt innanmein.
Eins og sagt var um Blóð-Maríu, drottn-
ingu trúarofstækisins, þá dó kommúnis-
minn rétt eins og hún og með þeim allt
sem þau lifðu fyrir. En aðrir urðu ekkert
heilbrigðari fyrir vikið. Sjúkdómseinkenni
vestrænna ríkja urðu aðeins augljósari þeg-
ar kerfi kommúnismans voru hrunin.
I kjölfar óeirðanna í Bandaríkjunum nýverið sló óhug á al-
menning víða um heim. Og þegar mestu látunum linnti fóru
margir að útskýra vandamálið með tilvísun í vandamálið sjálft.
Tímaritið Economist segir til dæmis að meginþáttur vandans
sé stjórnmálalegur og félagslegur fremur en efnahagslegur.
Blaðið vísar í blökkumannaleiðtogann Malcolm X sem á sín-
um tíma sagði að rót vandans lægi í þankagangi svartra en
ekki hvítra. Bent er á hvernig þorri blökkumanna í stórborg-
um býr undir fátæktarmörkum, hvernig ofbeldi og eiturlyf
haldast í hendur við sundruð gildi þar sem siðferðið er í götu-
ræsum gettóanna. Fimmtungur fjölskyldna þar sem hjón eru á
heimilinu er undir fátæktarmörkum en rúmlega sextíu prósent
þeirra fjölskyldna þar sem móðirin er einstæð. Börnum sem
fæðast inn í þetta umhverfi eru nánast allar bjargir bannaðar.
Þau eru ekki aðeins firrt aðgangi að hinum veraldlegu gæðum
heldur einnig andlegum verðmætum svo sem menntun, upp-
lýsingu og samfélagsþroska. Þau eru nánast dæmd til að verða
ónýtir þjóðfélagsþegnar. Það er annað hvort byssan, sprautan,
dauðinn eða allt þrennt sem bíður þeirra á unga aldri.
Hagfræðingurinn Paul Krugman hefur vakið athygli fyrir
rannsóknir sínar á tekjuskiptingu í Bandaríkjunum á síðasta
áratug en hann fullyrðir að sjötíu prósent tekjuaukningar hafi
orðið hjá einu prósenti þeirra ríkustu en kjör fimmtungs hafi
versnað um tíu prósent. Eignaskiptingin 1989 var orðin ójafn-
ari en fyrir kreppuna miklu en nú eru um 37 prósent af þjóð-
arauðnum í höndum eins prósents. Og fólkið í gettóunum hef-
ur áreiðanlega ekki hugmynd um að tekjuhæstu forstjórar
Bandaríkjanna þéna tæpa fjóra milljarða króna í árslaun eða
hátt í 100 milljónir dala! Tekjur þessara
forstjóra hafa meira að segja aukist þótt
fyrirtækin skili minni hagnaði og standi
höllum fæti í samkeppni við erlend stórfyr-
irtæki. I samanburði við stjórnendur jap-
anskra og þýskra stórfyrirtækja eru banda-
rískir fyrirtækjastjórnendur þeir best laun-
uðu í heimi. Og þeir gráðugustu.
Fyrir síðustu kreppu sagði hagfræðingur-
inn John Maynard Keynes að eðlislægur
munur hefði verið á fjárfestum í Bretlandi
annars vegar og Bandaríkjunum hins veg-
ar. Bretarnir fjárfestu með langtímasjónar-
mið og arðsemi fyrirtækjanna í huga en
Bandaríkjamenn létu verð hlutabréfa ráða
og fjárglæfrastarfssemi setti svip sinn á við-
skiptalífið þar. Slíkur þankagangur hefur
verið allsráðandi þar sem annars staðar
undanfarinn áratug og er ein meginfor-
senda aukinnar eignaskiptingar.
Þegar hagkerfið er aðeins sniðið að þörf-
um fámenns hóps en ekki út frá almennri
neysluþörf er hætt við hruni. Mörgum þeim sem heimsækja
New York, miðstöð bandarískra fjármálaviðskipta, blöskrar
þær öfgar sem þar blasa við. En hvað er að gerast í íslensku
þjóðfélagi? Við vitum að tekju- og eignaskipting fer vaxandi.
En getur verið að samkenndin minnki í öfugu hlutfalli við þá
þróun? Við höfum lengi stært okkur af því að búa í stéttlausu
samfélagi, enda fá og návígi mikið. En þegar harðnar á daln-
um verða öfgarnar augljósari. Við kennum versnandi ytri skil-
yrðum um margt en stoðir okkar kerfis, þótt ungt sé, eru samt
æði fúnar. Pilsfaldakapítalisminn hefur lengi sett mark sitt á
íslenskt atvinnulíf. Ríkisbáknið er skuldum vafið og óhag-
kvæmt og almennt viðskiptasiðferði er á lágu plani.
Þegar Economist fjallaði um vanda bandarískra blökku-
manna (sem verður auðvitað ekki aðskilinn frá vanda samfé-
lagsins í heild) sagði blaðið að blökkumenn gettóanna yrðu að
læra gildi sjálfsaga, framtaks og ábyrgðar. Við segjum ekki við
vegalaus börn að nú þurfi þau að taka sig á, þau skorti aga,
ábyrgð og framtak. Það er okkur hin sem skortir samkennd,
rétt eins og milljarðaforstjórarana í Bandaríkjunum, sem sum-
ir kvarta samt undan því að fá ekki nóg.
8 HEIMSMYND