Heimsmynd - 01.06.1992, Qupperneq 76

Hommar í íámenninu hér haía verið í
íelum, átt í eríiðleikum með að viðurkenna
kynhneigð sína og takast á við þau
vandamál sem henni kurma að íylgja.
alnæmisóttinn fór að hríslast um Vesturlönd í
byrjun níunda áratugarins. Upphaflega var
hann að mestu bundinn við homma, dópista og
blóðþega. Hin dáða kvikmyndastjarna eftir-
stríðsáranna, Rock Hudson, var eitt fyrsta,
fræga fórnarlambið en fram að þeim tíma vissu fæstir aðdá-
enda hans að hann var hommi. Upp frá því fór Elísabet Tay-
lor að leggja baráttunni lið og hefur ekki linnt því síðan. Strax
upp úr miðjum áratugnum fóru blöð að birta myndir af fórn-
arlömbum alnæmis. Þar var um að ræða áberandi fólk úr
heimi lista, tísku og fjölmiðla. í Evrópu hefur frægt fólk einnig
lagt baráttunni lið. Díana prinsessa af Wales missti náinn vin
sinn úr alnæmi og í Frakklandi berjast þekktar kvikmynda-
stjörnur gegn fordómum gagnvart þessum ógnvaldi nútímans.
Nýverið voru haldnir tónleikar til minningar um hið dáða
poppgoð, Freddie Mercury, söngvara hljómsveitarinnar
Queen en hann dó úr alnæmi síðastliðið haust. Freddie var
hommi en fréttir um að íþróttahetjan Magic Johnson, einn
snjallasti körfuboltamaður heims, væri smitaður af HlV-veir-
unni komu eins og reiðarslag. Magic er hvorki hommi né dóp-
isti, nýkvæntur og á von á barni. Hann hafði smitast af konu.
Nýlega komu einnig fréttir um að tennisstjarnan Arthur Ashe
væri smitaður. Hann er heldur ekki hommi né dópisti en smit-
aðist við blóðgjöf. Þessi fórnarlömb hafa verið dáð og dýrkuð
af þúsundum manna um víðan heim og sú staðreynd að þau
koma fram í sviðsljósið hlýtur að draga úr fordómum gagnvart
þessum ógnvekjandi sjúkdómi.
Hér á Islandi kom nýlega fram á sjónarsviðið ungur maður,
Einar Þór Jónsson en hann hefur, eins og sagt var réttilega í
sjónvarpsþætti, gefið alnæminu andlit. „Þessi geðþekki og vel
gefni ungi maður hefur gengið fram fyrir skjöldu í baráttunni
við fordómana“, segir Sigurður Guðmundsson læknir og bætir
við: „Hann á mikla virðingu skilið fyrir að hafa gert þetta.
Eins og umræðunni um alnæmi er háttað í landinu er fátt eins
mikilvægt og að fólk með sjúkdóminn geti rætt hann opinskátt
og svipt dulu fordómanna frá þannig að loksins sé hægt að
ræða um alnæmi eins og aðra langvinna sjúkdóma.“
Að vísu hafa þeir verið fleiri sem komið hafa fram í fjöl-
miðlum eins og Sævar heitinn Guðnason, sem birtist á forsíðu
HEIMSMYNDAR fyrir fimm árum. Hann er nú látinn en bjó
árum saman í Kaupmannahöfn. Hann var hommi og hafði
smitast í Kaupmannahöfn þar sem hann barðist hetjulega,
einn og yfirgefinn við sinn sjúkdóm.
Um það leyti sem Sævar heitinn birtist í viðtali hér var því
spáð að alnæmið ætti eftir að ná hrikalegri útbreiðslu. Þá voru
þegar nokkrir látnir úr sjúkdómnum og aðrir komnir með ein-
kenni á háu stigi. Fyrsti alnæmissjúklingurinn sem vitað er um
á Islandi kom fram árið 1983 með einkenni sjúkdóms síns
enda þótt alnæmið greindist ekki fyrr en síðar. Fyrsti sjúkling-
urinn lést úr alnæmi hér á landi 1985.
í ársbyrjun 1987 skrifaði Óskar Arnbjarnarson læknir grein í
HEIMSMYND þar sem hann leiddi líkur að því að alnæmi
hefði í upphafi breiðst hratt út á Vesturlöndum, en hæsta tíðni
tilfella er í Bandaríkjunum, en svo virtist sem sjúkdómurinn
væri að ná mettun innan ákveðinna hópa.
A þessum árum sem síðan eru liðin hefur Landlæknisemb-
ættið beitt sér fyrir öflugu forvarnarstarfi en lítið hefur farið
fyrir annarri umræðu. Síðdegis- og vikublöð hafa slegið upp
greinum, sem að margra mati auka fremur fordómana en hitt,
þar sem umfjöllunarefnið hefur verið óreglusamt ógæfufólk,
sem haldið er sjúkdómnum. Mörgum er enn í fersku minni
fréttaflutningurinn af hinni alræmdu alnœmiskonu og svaðil-
förum hennar. Af slíkum fréttaflutningi mótast að hluta við-
horf almennings.
Sigurður Guðmundsson læknir á Borgarspítalanum hefur
nú meðhöndlað alnæmissjúklinga frá því hann kom heim úr
sérfræðinámi frá Bandaríkjunum 1985. Sigurður skrifaði grein
í HEIMSMYND ári síðar undir fyrirsögninn: Kynlífsbyltingin
étur börnin sín. Þar ræddi hann meðal annars hinn þá enn lítt
þekkta sjúkdóm en fyrsta þekkta tilfellið í Bandaríkjunum
kom fram 1981. Hann ræddi fordómana og þann vanda sem
hjúkrunarfólk og félagsráðgjafar stæðu frammi fyrir, óttann,
skort á innsæi í hugarástand sjúklinga vegna lítillar reynslu og
fordómana úti í þjóðfélaginu.
Nú sjö árum síðar hafa sjötíu íslendingar greinst með al-
næmisveirusmit og læknar þeirra og hjúkrunarfólk þurft að
horfa á eftir ellefu þeirra í gröfina. Flestir þessara hafa verið
hommar en 47 af 71 HlV-smitaðra hafa verið úr þeirra hópi.
Níu smitaðra eru fíkniefnaneytendur, tveir voru úr báðum
áhættuhópunum. Átta þessara einstaklinga hafa smitast við
kynmök karls og konu og þar af eru fjórar konur. Fjórir smit-
uðust við blóðgjöf og það eru allt saman konur.
Konur og börn eru sá hópur sem alnæmi kemur til með að
herja á í auknum mæli nú á næstunni en á Vesturlöndum hef-
ur tíðniaukningin verið einna mest í þeim hópi.
Sigurður hefur litla trú á nýjum fréttum þar sem
leiddar eru líkur að því að HlV-veiran þurfi ekki
endilega að valda sýkingu, eins og kom meðal ann-
ars fram í fréttum nýverið. Allar rannsóknir sem
birst hafa hingað til benda mjög eindregið til þess
að orsök alnæmis sé HlV-veiran og hún þurfi yfirleitt lítillar
hjálpar við til að valda sýkingu og þeim usla sem við þekkjum.
„Sú staðreynd að stærsti hópur smitaðra eru hommar virðist
hafa dregið úr ótta almennings á íslandi gagnvart alnæmi. Hin
almenna umræða hefur koðnað niður og kynhegðun fólks
virðist hafa lítið breyst ef marka má útbreiðslu venjulegra
kynsjúkdóma eins og klamydíu“, segir Sigurður.
„íslenskir alnæmissjúklingar eru öðruvísi hópur en annars
staðar. í Bandaríkjunum og víða á Vesturlöndum hefur frægt
fólk orðið fyrir barðinu á þessum sjúkdómi og það kannski
öðrum fremur auglýst sjúkdóminn upp og orðið til þess, eins
og Magic Johnson, að fordómar gegn alnæminu hafa farið
minnkandi þar. Á íslandi hefur enginn úr hópi hins svonefnda
þekkta fólks eða þotuliðs fengið þennan sjúkdóm og almenn-
ingur virðist enn þeirrar skoðunar að þetta sé bundið við fá-
menna hópa í einhverjum sérstökum áhættuhópum“, segir
Sigurður Guðmundsson. „Það er útbreidd skoðun að alnæmis-
smitaðir séu fyrst og fremst einstaklingar með áfengis- og
fíkniefnavandamál. Vissulega finnast í þessum hópi slíkir ein-
staklingar og sú óregla hefur veruleg áhrif á viðhorf þeirra til
sjúkdómsins. Þeir eiga í erfiðleikum með að fylgja meðferð og
eftirliti sem ráðlögð er og lenda því oft í líkamlegum og fé-
lagslegum vandamálum, taka ekki lyfin sín og hundsa sjúk-
dóminn. Áfengis- og fíkniefnavandinn er þess vegna oft miklu,
miklu meira vandamál fyrir þessa einstaklinga en HlV-sýking-
in sjálf. Meginþorri íslendinga sem fengið hafa þennan sjúk-
dóm eru hins vegar ábyrgir og venjulegir einstaklingar eins og
76 HEIMSMYND