Heimsmynd - 01.06.1992, Qupperneq 77

Fólk virðist ekki enn haía áttað sig
á því að sá hópur sem smitast við
kynmök karls og konu vex hraðast.
þeir sem komið hafa fram í sviðsljósið eru gott dæmi um. Hins
vegar hafa hommar í fámenninu hér verið í felum, átt í erfið-
leikum með að viðurkenna kynhneigð sína og takast á við þau
vandamál sem henni kunna að fylgja. Vegna dulúðarinnar
hefur ekki verið hægt að ræða samkynhneigðina, hvað þá
sjúkdóminn fyrir opnum tjöldum. Pví ber á talsverðri van-
þekkingu hjá þessum hópi um eðli og hegðun þessa sjúkdóms.
Á hinn bóginn er hinn dæmigerði HlV-sýkti einstaklingur,
bæði í Bandaríkjunum og ýmsum Evrópulöndum betur upp-
lýstur enda hefur umræða um samkynhneigð verið mun opn-
Þ' áðfélögum heldur en okkar.“
etta er ein ástæðan fyrir því að alnæmissjúk-
dómurinn sætir enn slíkum fordómum í ís-
lensku þjóðfélagi. í huga margra er þetta ein-
göngu sjúkdómur homma og dópista. Og því
telja þeir sig lausa allra mála og þurfi ekki að
hafa af þessum sjúkdómi neinar áhyggjur.
„Fólk virðist ekki enn hafa áttað sig fyllilega á því að sá
hópur sem smitast við kynmök karls og konu fer hraðast vax-
andi. Þeir eru þó til sem hafa áhyggjur. Til lækna leita með
reglubundnu millibili venjulegir gagnkynhneigðir karlmenn,
konur í mun minna mæli, sem hafa áhyggjur af smiti. Oft eru
þetta menn sem hafa farið á skemmtistaði og hitt þar konu
sem þeir þekkja ekki eða menn sem lagt hafa lag sitt við
vændiskonur. Enn aðrir hafa í reynd enga raunhæfa ástæðu til
að óttast sjúkdóminn, en koma samt og þjást af því sem á
ensku er nefnt afraids. Þetta eru jafnvel menn sem hafa sofið
hjá gömlu æskuvinkonunni úr sveitinni sem aldrei hefur mátt
vamm sitt vita og hefur ef til vill enga aðra rekkjunauta átt ár-
um saman. í þessum hópi eru líka þeir sem hafa aðeins kysst
konu, stolist í glas, sem þeir áttu ekki á veitingastað eða verið
í næsta sturtuklefa við homma í sundlaug Vesturbæjar eða far-
ið í göngutúr með hundinn sinn í Öskjuhlíð, sem sögð er al-
gengur fundarstaður fyrir homma“, segir Sigurður.
Varðandi smitleiðir segir Sigurður: „Sem betur fer hefur
ekkert komið fram sem styður það að sjúkdómurinn geti smit-
ast við venjuleg samskipti fólks. Smitleiðirnar eru tiltölulega
einfaldar, kynmök, blóðblöndun við fíkniefnaneyslu og enn
fremur getur sjúkdómurinn smitast frá móður til barns, bæði í
móðurkviði og með brjóstamjólk."
Sýkist maður mælist mótefni gegn veirunni í fyrsta lagi eftir
fjórar til sex vikur og hjá langflestum eftir hálft ár. „Mótefna-
próf eru með öruggustu líffræðilegu greiningarprófum sem við
þekkjum. Fyrst er notað skimpróf og síðan staðfestingarpróf
reynist upphaflega prófið jákvætt eða grunsamlegt. Komi til
okkar einstaklingur sem hefur greinilega sett sig í hættu, til
dæmis sprautað sig, en reynist ekki jákvæður á prófi er engu
að síður fylgst grannt með honum í hálft til eitt ár.“
Sigurður Guðmundsson bendir á að alnæmi sé ekkert mjög
smitandi. Hafi einhver kynmök við sýktan aðila eru innan við
eitt prósent líkur á að hann smitist við ein mök. Hins vegar
eru líkurnar enn minni eða um það bil 1 á móti 250 ef maður
stingur sig á nál með blóði alnæmissjúklings, eins og henti Sig-
urð Guðmundsson sjálfan fyrir fjórum árum. Þetta hefur hent
þrjá aðra starfsmenn á Borgarspítalanum en enginn þessara
fjögurra hefur smitast.
„Jafnvel þó að þessar líkur séu litlar sem betur fer“, segir
Sigurður sem stakk sig á sprautu fullri af blóði alnæmissjúkl-
ings, „þá eru þær mjög miklar í eigin huga þegar maður bíður
eftir því að fá endanlega úr því skorið hvort maður hafi sýkst
eða ekki. Sú bið tekur um ár. Þetta slys henti mig fyrir fjórum
árum og ég átti erfitt. Það er einungis nýlega sem ég hef getað
talað um þetta við einhverja aðra en mína nánustu. Ef til vill
vegna eigin ótta við fordóma og hræðslu um að viðhorf fólks
til mín breyttist. Eftir á sé ég auðvitað að þessi ótti var ekki
ígrundaður en þetta hefur orðið til þess að ég held að ég skilji
betur þann mikla ótta, sem hver sá hlýtur að bera, sem smitast
í raun og veru.“
Sigurður segir viðbrögð fólks við vitneskju um smit í byrjun
vera mjög mismunandi. „Sumir sýna veruleg líkamleg við-
brögð, hlaupa jafnvel á vegg. Aðrir sýna stóíska ró. Allir finna
þó fyrr eða síðar fyrir þeirri ógn sem þessum sjúkdómi fylgir,
ótta, kvíða og þunglyndi. Enda er fátt erfiðara heldur en að
horfa upp á ungt og efnilegt fólk verða þessum sjúkdómi að
bráð. Þetta er einn andstyggilegasti sjúkdómur sem hægt er að
hugsa sér að leggist á ungt fólk í blóma lífsins, að horfa upp á
unga og hrausta menn breytast á fáum árum, tærast upp og
verða örvasa. Þetta er bæði andlegur, líkamlegur og félagsleg-
ur sjúkdómur.“
Karlmenn smitast líklega síður af konum en konur af körl-
um. Gæti fólk varúðar, virðist fæst það fólk sem flokkast undir
afraids hópinn, þurfa að vera hrætt. Sjúkdómurinn virðist ein-
faldlega ekki hafa náð út fyrir áhættuhópinn enn sem komið
er. „Við héldum að árið 1992 yrðu mun fleiri sýktir en raun
ber vitni“, segir Sigurður Guðmundsson. „Útbreiðslan er
minni hér miðað við forspár sem tóku mið af útbreiðslunni
annars staðar.“
Sigurður bætir við að þrátt fyrir það forvarnarstarf sem
unnið hefur verið á vegum heilbrigðisyfirvalda og aukna upp-
lýsingu til almennings sé ekki víst að það sé eingöngu því að
þakka að útbreiðslan hefur orðið minni en spáð var.
„Við vitum ekki með vissu hvaða árangri hefur verið náð.
Það er hugsanlegt að þessar tölur sem við höfum um smitaða
séu falskar. Hér gæti verið heil neðanjarðarsveit af sýktum
einstaklingum án þess að við eða þeir vissu um það. Það er
vitað mál að margir óttast það að fara í mælingu. Hins vegar
leynir það sér ekkert ef fólk er komið með einkenni og þá
þegar er það tilneytt til að leita læknis þótt það þekki kannski
ekki einkennin sjálft.“
Iæknar hér vona að sjálfsögðu að sjúkdómurinn sé ekki
útbreiddari hér en raun ber vitni. „Hér eru hinir ýmsu
áhœttuhópar minni en annars staðar og útbreiðslu-
möguleikar sjúkdómsins þess vegna minni. Útbreiðsla
HlV-sýkingar í heiminum á sér fyrst og fremst félags-
legar skýringar. Hópar eiturlyfjaneytenda sem sprauta
sig reglulega eru mjög litlir á íslandi. Flestir hér lesa blöð og
fylgjast með fréttum. Líklega eru landsmenn þrátt fyrir allt
sæmilega vel að sér og kann það að vera meginskýringin á
hlutfallslega minni útbreiðslu heldur en sums staðar annars
staðar. Margir hommar eru í sambúð. En um leið og ljóst var
að hommar voru einn helsti áhættuhópurinn, segir Sigurður
Guðmundsson að margir ungir menn hafi komið og rætt mál-
in, „jafnvel íhugað þann möguleika hvort þeir gætu hætt að
vera hommar. Menn óttast ekki bara hörmulegar afleiðingar
sjúkdómsins heldur einnig fordómana. Alnæmissjúklingurinn
framhald á bls. 96
HEIMSMYND 77