Heimsmynd - 01.06.1992, Qupperneq 78

/
A
Mikið er rætt um hinn alvarlega vanda sem staf-
ar af eiturlyfjaneyslu hér á landi sem annars
staðar. Hitt gleymist þó að hér er alls ekki um
nýtt vandamál að ræða. Flestir kannast við
sögur Arthurs Conan Doyle um Sherlock
Holmes, en sá síðarnefndi reykti ópíumpípu
og lá stundum dögum saman í ópíumvímu.
Sumir kynnu að ætla að íslendingar hefðu
verið svo saklausir á dögum Sherlocks Hol-
mes að neysla á hættulegum fíkniefnum hefði
verið þeim víðs fjarri og þeir látið brennivínið
duga. En það var öðru nær. Þeir drukku ekki
einungis svo hraustlega að útlendingar, sem komu til landsins,
töldu ofdrykkju eitt af þjóðareinkennum íslendinga heldur
var ópíumneysla algeng, einkum meðal höfðingja sem neyttu
þessa efnis undir því yfirskyni að það væri lækningameðal.
Sigurður Thoroddsen verkfræðingur getur þess í ævisögu
sinni að faðir hans, hinn þjóðkunni Skúli Thoroddsen, alþing-
ismaður og ritstjóri, hefði jafnan haft ópíumglas á skrifborði
sínu og var litið á það sem allsherjarmeðal við magakveisu.
Þórður Thoroddsen læknir segir í bréfi að hann hafi áhyggjur
af ópíumneyslu Skúla bróður síns. Sigurður segir að hann hafi
oft séð föður sinn taka inn óp-
íum og taldi hann þá ávallt 20
dropa í teskeið og tók þá inn.
Það var haft á orði að Skúli
hafi verið ákaflega þungur í
lund og oft lokað sig inni. Var
hann þá kannski í ópíum-
vímu?
ÓPÍUMDAUÐI SVEITA-
KLERKS
Atvik sem varð í Dómkir-
kjunni í Reykjavík 8. júlí 1884
kann einnig að varpa ljósi á
eiturlyfjavímu og áfengissýki
höfðingjastéttar íslands. Þá
var Benedikt Ásgrímsson
gullsmiður að gifta sig öðru
sinni, en hann hafði misst fyrri konu sína í mislingasótt 1882.
Benedikt var afi Birgis ísleifs Gunnarssonar seðlabankastjóra.
Þegar athöfnin fór fram hafði sveitaprestur einn, séra Brandur
Tómasson á Ásum í Skaftártungu í Vestur-Skaftafellssýslu,
verið nokkra daga í bænum og rann ekki af honum. í miðri
giftingarathöfninni slangraði séra Brandur inn í Dómkirkjuna
og settist innarlega. Fór hann síðan að grípa fram í fyrir dóm-
kirkjuprestinum og var þaggað niður í honum um stund. Allt í
einu stóð hann upp, gekk upp að altarinu og fór að tóna upp
úr eins manns hljóði eins og hann vissi hvorki í þennan heim
Fylliraftur úr stétt almúgamanna vaknar úr drykkjudái við höfnina í Reykjavík
árið 1901.
né annan. Lá við að hjónavígslan færi út um þúfur. Loks gripu
svaramenn brúðhjónanna til þess ráðs að handsama klerk,
færa hann út úr guðshúsinu og læsa hann inn í kolageymslu
kirkjunnar. Var hann látinn dúsa þar inni þar til löngu síðar
að honum var hleypt út. Mun ekki hafa verið sjón að sjá þenn-
an fróma klerk er hann hann leit dagsbirtuna á ný allur svart-
ur af kolaryki og „rykaður“ í óeiginlegri merkingu í þokkabót.
Nú kann að vera að séra Brandur hafi einungis verið öld-
rukkinn, en frásögn af dauðdaga hans sjö árum síðar ýtir undir
grun um að hann hafi ef til vill verið í ópíumvímu einnig. Frá-
sögnin birtist í ísafold 8. ágúst 1891 og hljóðar svo:
„Síra Brandur Tómasson, prestur á Ásum í Skaftártungu,
andaðist sunnudag 19. fyrra mánaðar nær hálf sextugur að
aldri. Hann hafði á laugardaginn áður riðið að næsta bæ,
Flögu, til að gjöra fólki aðvart um að messað yrði að Ásum á
sunnudeginum. Þegar hann kom heim hafði hann verið nokk-
uð ölvaður, en þó ekki fram úr hófi. Hann var syfjaður og
vildi geta sofnað, tók því inn ópíum, jafnvel 30 dropa fyrst,
sofnaði svo, að sagt er, vaknaði aftur og tæmdi þá það sem var
á tveggja lóða glasi af ópíum. Tilraun var gerð með að láta
hann selja þessu upp, en það heppnaðist ekki. Á sunnudags-
morguninn var hann vakinn og borinn út í kirkju, óskaði þá,
að heimilisfólkið væri kallað
til sín og var það gjört; kvaddi
hann síðan fólkið; eftir það
var hann borinn inn aftur.
Hann hafði sagt að hann gæti
ekki embættað, en ef fólk
kæmi til kirkju, vildi hann að
lesið væri fyrir því í Vídalín-
spostillu. Eftir það féll hann í
fastan svefn svo hann varð
varla vakinn. Læknir var sótt-
ur; kom hann hér um bil
klukkan eitt til tvö, en lífgun-
artilraunir allar urðu árang-
urslausar. Á sunnudagskvöld-
ið eftir miðaftan, að teknum
andvörpum, sem glögglega
sást, andaðist hann.“
Þess skal getið að séra Brandur var vel látinn í sókn sinni og
þótti góðmenni og síljúfur „hvort sem hann var við öl eða
ódrukkinn", eins og segir í ísafold. Séra Brandur átti margt
barna og er fjöldi þekktra afkomenda af honum kominn.
Meðal þeirra var Guðbrandur Magnússon, fyrsti ritstjóri Tím-
ans og síðar lengi forstjóri Áfengisverslunar ríkisins. Hann var
dóttursonur séra Brands.
Þegar lesnar eru æviskrár íslenskra embættismanna á síð-
ustu öld og fram á þessa má sjá að það er nánast undan-
tekning ef þeir áttu ekki við áfengisvandamál að stríða. Um
78 HEIMSMYND
eftir GUÐJÓN FRIÐRIKSSON