Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2019, Blaðsíða 97

reynd fyrir þennan sjúklingahóp. Efnis atriðin sköruðust mikið
í þessum mælitækjum. nefna má að lífsgæði voru skilgreind
frá mismunandi forsendum og þess vegna var erfitt að að -
greina þau frá mælingum á til dæmis þung lyndi/kvíða, áfalla-
streituröskun og vitsmunastarfsemi. Því má telja mikilvægt að
útbúa hagkvæmt mælitæki fyrir þennan sjúklingahóp sem nær
yfir flókið samspil margra þátta sem gætu ha áhrif á sálfélags-
lega líðan. Mynd 4 væri hægt að nota sem leiðarvísi í þeirri
vinnu.
Áfallastreituröskun er mun algengari hjá sjúklingum með
SiB en hjá þeim sem hafa fengið aðrar tegundir heilablóðfalls
þar sem hún mælist eingöngu á bilinu 4 til 10% (field o.fl.,
2008; Sembi o.fl., 1998). Þetta eru aðeins lægri tölur en komið
hafa í ljós hjá heilbrigðum einstaklingum (um 8%) (noble o.fl.,
2008). hjá sjúklingum með SiB hefur rúmlega þriðjungur áfalla -
streituröskun innan fimm ára frá SiB og er það augljóslega
alvarlegt (Baisch o.fl., 2011; hütter og kreitschmann-ander -
mahr, 2014; noble o.fl., 2008; Visser-Meily o.fl., 2013). Því mið -
ur hefur ekki verið rannsakað hvort þetta er viðvarandi vanda-
mál um enn lengri tíma.
Einstaklingar með SiB þurfa að glíma við margvíslegan
vanda sem tengist atvinnuþátttöku, félagslífi og tómstundum
(harris o.fl., 2014; Taufique o.fl., 2016; Vetkas o.fl., 2013; Wer-
mer o.fl., 2007). Sálfélagslegar afleiðingar valda einstaklingum
ekki einungis erfiðleikum heldur hafa einnig mikinn kostnað í
för með sér bæði fyrir einstaklinginn og samfélagið (rosamond
o.fl., 2008). Vítahringur getur auðveldlega skapast þegar geta
einstaklingsins til að hafa samskipti við aðra, til dæmis vegna
einbeitingarskorts eða síþreytu, takmarkast. Það leiðir til auk-
innar tilhneigingar sjúklings til þess að hafa sífellt minni sam-
skipti við fólk (Buunk o.fl., 2015; hedlund o.fl., 2010; kreiter
o.fl., 2013). Þunglyndi og kvíði hindra auk þess möguleika á að
nýta bjargráð. Þetta sést einnig hjá fólki með aðrar tegundir
heilablóðfalls (Boden-albala o.fl., 2005; McCarthy o.fl., 2016).
Mikilvægt er að rjúfa þennan vítahring.
Hagnýting rannsóknar
afleiðingar SiB hafa langvarandi áhrif á líf fólks og sjúklingar
með SiB og aðstandendur þeirra hafa rætt um þörf fyrir aðstoð
heilbrigðisstarfsmanna (forsberg-Wärleby o.fl., 2001; von Vogel -
sang o.fl., 2012; Persson o.fl., 2017a,b; harris, 2014). hjúkr-
unarfræðingar eru lykilaðilar í að styðja sjúklinga í ferlinu við
að aðlagast breyttum aðstæðum (Cameron o.fl., 2016; Camicia
o.fl., 2014). Áhugaverð rannsókn á árangri sérhæfðrar hjúkr-
unarþjónustu sérfræðings í taugahjúkrun, sem fólst í fræðslu,
ráðgjöf, stuðningi og eirfylgd eir heilaaðgerð, sýndi að kerfis -
bundin eirfylgd dró úr sálfélagslegri vanlíðan sjúklinga (Prit -
chard o.fl., 2004). Í kostnaðargreiningu kom fram mikill sparn -
aður sem meðal annars fólst í aukinni atvinnuþátttöku, færri
endurinnlögnum og færri komum til lækna. Lykilþáttur í
hjúkr unarmeðferðinni var auðveldur aðgangur að þjónustunni,
jafnvel snemma eir útskri.
hvorki fundust leiðbeiningar né verklagsreglur fyrir heil-
brigðisstarfsfólk sem taka mið af sálfélagslegri líðan sjúklinga
og aðstandenda þeirra eir SiB. Þær leiðbeiningar sem til eru
lýsa flestar eingöngu læknismeðferð, bráðameðferð og ýmsu
sem tengist sjúkrahúslegunni (Connolly o.fl., 2012; Edlow og
Samuels, 2017). hérlendis er ekki er boðið upp á hjúkrunar -
þjónustu fyrir sjúklinga með SiB eir útskri. Einnig skortir
fræðsluefni um sálfélagsleg einkenni. úr þessu unnt að bæta.
Þrátt fyrir að ekki sé hægt að setja fram ráðleggingar um
úrræði fyrir sjúklinga með SiB út frá slembuðum rannsóknum
gefa niðurstöður þessarar rannsóknar tilefni til að setja fram
eirfarandi tilmæli:
• Tilgreina þætti um sérhæfða fræðslu til einstaklinga með
SiB og aðstandenda þeirra fyrir útskri af heila- og tauga -
skurðdeild. Þar þurfa meðal annars að koma fram hugsan -
leg sálfélagsleg einkenni eir heimkomu og hugsan leg
bjargráð.
• útbúa skriflegt fræðsluefni sem styður við sérhæfða
fræðslu um sálfélagsleg vandamál og úrræði sem standa
til boða.
• koma á fót skipulagðri hjúkrunarþjónustu eir útskri.
nota mætti þætti í mynd 4 til að koma auga á sálfélagslega
erfiðleika og úrræði sem þjónustan ætti að beinast að.
Kostir og gallar
næmni leitarorða var könnuð í órum rafrænum gagnagrunn -
um og það leiddi til útilokunar á tveimur þeirra. Líklegt er að
fleiri rannsóknir hefðu fundist ef gagnagrunnar hefðu verið
fleiri og ef leitað hefði verið að greinum á fleiri tungumálum.
hvorki var gerð handleit í tímaritum né eltisleit á heimildum.
Slíkt hefði krafist meiri tíma og vinnu en höfundar höfðu
aflögu.
Meirihluti rannsóknagreina, sem uppfylltu inntökuskilyrði,
voru framskyggnar lýsandi þversniðsrannsóknir. Þessi tegund
rannsókna gefur bara „skjáskot“ af einkennum á ákveðnum
tímapunkti en hafa takmarkað gildi til að draga endanlegar
ályktanir (Polit og Beck, 2017). Engar íhlutunarrannsóknir
fundust. Margar rannsóknir voru framkvæmdar af sömu rann-
sóknarhópunum og bundnar við eina stofnun eða landssvæði
(Passier o.fl., 2010; Passier o.fl., 2011a; Visser-Meily o.fl., 2013).
Slíkt takmarkar yfirfærslugildi niðurstaðna.
Ályktanir
Sálfélagsleg vandamál einstaklinga sem fengið hafa innan -
skúms blæðingu (SiB) eru algeng og viðvarandi hjá meira en
helmingi þeirra í allt að 20 ár eir blæðinguna. Brýn þörf er á
að bregðast við sálfélagslegum vandamálum sem sjúklingar með
SiB standa frammi fyrir. Sérstaklega þarf að útbúa markvissar
greiningaaðferðir, skipuleggja upplýsingagjöf, stuðning og eir -
fylgni. aukin þekking og skilningur hjúkrunarfræðinga á sál-
félagslegum þörfum einstaklinga með SiB er mikilvægur þáttur
í bataferlinu. Þannig geta hjúkrunarfræðingar notað niður -
stöður til að efla betur skilning á hvernig megi meta og bregðast
við sálfélagslegri vanlíðan. Í framtíðarrannsóknum þarf að sam-
ræma notkun mælitækja og leitast við að búa til mælitæki sem
eru næm á sálfélagslega líðan hjá sjúklingum með SiB.
ritrýnd grein scientific paper
tímarit hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 95. árg. 2019 97