Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2019, Blaðsíða 90

Tímapunktar mælinga
Sálfélagsleg líðan var rannsökuð á mismunandi tímapunktum.
Tvær rannsóknir voru framkvæmdar þremur til sex mánuðum
eir SiB. Meginöldi rannsókna (n=17) var framkvæmdur
meira en sex mánuðum til fimm árum eir SiB. Í tveimur rann-
sóknum var sjúklingum fylgt eir í allt að 10 ár (kapapa o.fl.,
2014; Vetkas o.fl., 2013) og í sjö tilvikum var gagna aflað 5 til
13 árum eir SiB (Berggren o.fl., 2011; Buunk o.fl., 2015; Chahal
o.fl., 2011; Persson o.fl., 2017a; Vilkki o.fl., 2012; von Vogel sang
o.fl., 2012; Wermer o.fl., 2007). Í einu tilfelli voru sjúklingar
leitaðir uppi 20 árum eir áfallið (Sonesson o.fl., 2017).
Úrtök og samanburðarhópar
Samtals tóku 5028 einstaklingar með SiB þátt í rannsóknunum
(n=30) (spönn 26-1181) en úrtaksstærð var breytileg (M=168).
Sama úrtak var notað í tveimur rannsóknum (Berggren o.fl.,
2010b; Berggren o.fl., 2011). Í 20 rannsóknum voru einhvers
konar samanburðarhópar, þar af var ein rannsókn með tvenns
konar samanburðarhópa (kapapa o.fl., 2014). uppgefinn öldi
þátttakenda í samanburðarhópum var samtals 8643, þar af
voru makar eða ættingjar samtals 3194. Í þremur rannsóknum
(Persson o.fl., 2017a; Sonesson o.fl., 2017; von Vogelsang o.fl.,
2015) var öldi þátttakenda í samanburðarhópum ekki gefinn
upp.
hægt var að flokka samanburðarhópa í þrennt: þá sem
komu úr (1) almennu þýði, (2) voru makar eða ættingjar og (3)
undirhópum innan sama rannsóknarhóps. gerður var saman-
burður við almennt þýði með ýmsum breytum eins og kvíða,
lífsgæðum, tilfinningatengdum vandamálum, taugaeinkenn -
um, svefni, þreytu og áfallastreituröskun. Samanburður innan
rannsóknarhóps var meðal annars byggður á tilvist einkenna
(já/nei).
Mælitæki
86 mismunandi mælitæki voru notuð til að meta þætti sem
sneru að sálfélagslegri líðan. Ekkert mælitæki var sérhannað
fyrir þennan sjúklingahóp og einungis eitt mælitæki, sem
mældi lífsgæði (Stroke Specific Quality of Life Scale), var for-
prófað, þýtt og staðfært sérstaklega fyrir sjúklinga með SiB
(Passier o.fl., 2012; Visser-Meily o.fl., 2009; Visser-Meily o.fl.,
2013). aðeins þrjú mælitæki voru notuð í meira en órum
rannsóknum:
• haDS: hospital anxiety and depression scale, (n=7)
• BDi: Beck depression inventory, (n=5)
• Sf-36: Short form health survey, (n=6)
Niðurstöður megindlegra rannsókna
niðurstöður voru flokkaðar samkvæmt: (1) Skertum lífs gæð -
um, (2) þunglyndi og kvíða, (3) áfallastreituröskun, ótta og
vanlíðan og (4) breyttri atvinnuþátttöku, tómstundum/félagslífi
og samfélagslegum þörfum. Einnig var lýst tíðni annarra al-
gengra vandamála sem höfðu áhrif á sálfélagslega líðan. Ítar-
legar niðurstöður má sjá í „matrix-uppsetningu“ í viðauka 3. Í
töflu 1 er stutt yfirlit yfir megindlegar rannsóknir.
Skert lífsgæði
Í alls órum rannsóknum voru rannsökuð lífsgæði eir SiB en
tíðni skertra lífsgæða mældist á bilinu 30 til 73% (kapapa o.fl.,
2014; Passier o.fl., 2011b; Taufique o.fl., 2016; von Vogelsang
o.fl., 2012). Lífsgæði hjá einstaklingum með SiB voru marktækt
lakari en hjá samanburðarhópi jafnaldra í almennu þýði (Pers-
son o.fl., 2017a; Sonesson o.fl., 2017). Skerðing á lífsgæðum var
viðvarandi vandamál hjá meirihluta sjúklinga. Lífsgæði voru
ekki rannsökuð á tímabilinu 14 til 20 árum eir SiB, en rann-
sókn Sonesson og félaga (2017) sýndi að 20 árum eir SiB áttu
60% sjúklinga enn þá í erfiðleikum með að ná eðlilegum takti
í daglegu lífi.
Skert lífsgæði tengdust marktækt vitsmunalegri skerðingu
(Passier o.fl., 2012; Persson o.fl., 2017a; Sonesson o.fl., 2017;
Taufique o.fl., 2016; Visser-Meily o.fl., 2009), tilfinninga-
tengdum vandamálum (kreiter o.fl., 2013; Persson o.fl., 2017a;
Vetkas o.fl., 2013; Vilkki o.fl., 2012; Visser-Meily o.fl., 2009; von
Vogelsang o.fl., 2012), skertum tengslum við maka (Sonesson
o.fl., 2017), svefntruflunum (Sonesson o.fl., 2017; Vetkas o.fl.,
2013), síþreytu (noble o.fl., 2008; Vetkas o.fl., 2013; Visser-
Meily o.fl., 2009), sálfélagslegri vanlíðan (Chahal o.fl., 2011;
Passier o.fl., 2011a; Sonesson o.fl., 2017; Taufique o.fl., 2016),
minni félagslegri þátttöku, tjáskiptavandamálum (Chahal o.fl.,
2011; Persson o.fl., 2017a), skertri atvinnuþátttöku (Taufique
o.fl., 2016), skertri aðlögun (Passier o.fl., 2012; Visser-Meily
o.fl., 2009), skerðingu á líkamlegri getu (Sonesson o.fl., 2017;
Taufique o.fl., 2016), skertri sjálfsumönnunargetu (Vilkki o.fl.,
2012) og verkjum (von Vogelsang o.fl., 2012). Einnig voru
marktæk tengsl á milli kvíða og þunglyndis og verri lífsgæða
(kreiter o.fl., 2013; Passier o.fl., 2012; Persson o.fl., 2017a).
Þættir sem gáfu vísbendingu um verri lífsgæði voru kyn,
konur frekar en karlar (Meyer o.fl., 2010; Passier o.fl., 2012),
ungur aldur (24–45 ára) (von Vogelsang o.fl., 2012), minni
menntun, óstöðug hjúskaparstaða og stærð heilablæðingar
(Meyer o.fl., 2010). Þættir sem bættu lífsgæði voru minni þreyta,
betri vitsmunaleg geta, betri sjálfsumönnunargeta (noble o.fl.,
2008; Passier o.fl., 2011b; Vilkki o.fl., 2012, og Visser-Meily o.fl.,
2009), minni líkamleg skerðing (Passier o.fl., 2011b), betri lík-
inga steinþóra guðbjartsdóttir, helga jónsdóttir og marianne e. klinke
90 tímarit hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 95. árg. 2019
Langtímarannsóknir
(6) 20%
Blönduð aðferð (2) 7%
Þversniðsrannsóknir (22) 73%
Mynd 2. Yfirlit yfir rannsóknasnið og ölda rannsókna.