Hugur og hönd - 01.06.2002, Blaðsíða 17

Karlar yrkja um vef
Presturinn Stefán Ólafsson (1619 -1688)
þjónaði Vallanesi á Völlum alla sína
preststíð. Hann var gott skáld og mun
samtímamönnum hans hafa fundist
mikið til um skáldskap hans og hafa
haldið honum til haga ásamt afkomend-
um hans. Enda munu til allmörg hand-
rit, frá ýmsum tímum, með kveðskap
Stefáns, þó að ljóð hans hafi ekki komist
á prent fyrr en löngu eftir dauða hans,
eða 1823.
Kveðskapur Stefáns er bæði af andleg-
um og veraldlegum toga og eru hin ver-
aldlegu oft með léttum og kímilegum
tóni. Þau hafa reynst lífseigari en sálmar
hans og annar andlegur kveðskapur.
Sum kvæða Stefáns hafa verið sungin
fram á þennan dag.
Hann orti oft um börnin sín átta, af
nærgætni og glettni, eins og eftirfarandi
kvæði bera vott um:
Skáldið kvað við dætur sínar
Vefur þessi vandofinn
vekur list með þrem systrum,
þær ríða við rönd áklæðis
rósabekk í dagsljósi,
mætast henkur marglitar,
mynduð sporin vel binda,
þeim ægir að auk sextíu
ein er í staðnum hleina.
Augljóst er að systurnar þrjár vefa í
klj ásteinavefstað, enda var það verkfæri
við lýði á 17- öld. Að öllum líkindum
hjálpast systurnar þrjár að við að vefa
glitofið áklæði. Við vefstaðinn hafa þær
getað staðið allar þrjár, hlið við hlið, og
brugðið (riðið) marglitum hönkunum í
vefinn.
Um systkinin Þorvald og Guðrúnu
yrkir Stefán, Valdi og Guðrún í Valla-
nesi. Guðrún spinnur „ullstreng“ á hala-
snældu og Þorvaldur hættir sér of nærri,
óvart eða til að stríða systur sinni, e.t.v.
glettinn eins og pabbinn:
Valdi og Guðrún í Vallanesi
Gunna það verk vann,
er Valdi hlaut af gjald,
snerist í hans hár,
hann skrækti, snældan.
Lokkurinn ljós hékk
lengi á snöru ullstrengs,
pilturinn um hár hélt
og happ sagði, er af slapp.
í Ljóðmælum Stefáns (1948) eru þrjár
vísur sem bera yfirskriftina Vísur að vefa
í band. Þær eru einkennandi fyrir slíkan
skáldskap, heillaóskir til þess sem bandið
á, og er ein þeirra þannig:
Þessi iðja áfram rann,
endi er kominn á linda,
letrin biðja langs um hann,
að lukkan styðji eignarmann.
Þessar vísur benda til þess að Stefán
hafi þekkt tvöfaldan spjaldvefnað. Það
styður einnig eitt erindið í Nýársgjöf,
heilræðavísum til Guðríðar litlu Gísla-
dóttur, dóttur Vísa-Gísla á Hlíðarenda,
sem var góður vinur Stefáns. I vísunum
nefnir hann fjölmörg atriði sem hann
ráðleggur Guðríði að tileinka sér. Þar á
meðal ýmiss konar hannyrðir. Tvær vís-
ur eru þannig:
Bið ég þú lærir
bestu hannyrðir,
sem auðar eik
ætti að kunna,
sitja í sessi
með silfurbjarta nál
í kvistu góma,
og krota allan saum.
Falda fannhvítt lín,
föt að skera,
kraga að krúsa,
koma hadd í lag,
semja söðla þing,
sessu, áklæði,
borða að vefa
og bönd spjöldum.
Hafi Guðríður litla Gísladóttir farið að
heilræðum prestsins, hefur hún vafa-
laust orðið það sem kallað var „góður
kvenkostur“. Síðar varð hún biskupsfrú
í Skálholti.
Annar Austfirðingur, vel skáldmæltur,
var Páll Ólafsson (1827-1905), bóndi að
Hallfreðarstöðum í Hróarstungu. Páll
mun kunnastur fyrir ástarljóð til konu
sinnar, Ragnhildar. Mörg ljóða hans
voru ort í glettnum tóni, sem þykir
minna á Stefán Ólafsson.
Ljóðið sem hér er birt eftir Pál Ólafs-
son heitir Tíminn. I því líkir hann tím-
anum við verkið að setja upp vef og vefa
voð.
Tíminn
Tíminn mínar treinir ævistundir.
Líkt sem kemba er teygð við tein
treinir hann mér sérhvert mein.
Skyldi hann eftir eiga að hespa, spóla
og rekja mína lífsins leið,
láta í höföld, draga í skeið?
Skyldi hann eftir eiga að slíta, hnýta,
skammel troða, skeið að slá,
skjóta þráðum til og frá?
Skyldi hann eftir eiga mig að þæfa,
síðan úr mér sauma fat,
síðast slíta á mig gat?
Skyldi hann eftir eiga mig að bæta?
Það get ég ekki giskað á
en gamall held ég verði þá.
Eftir að láréttu vefstólarnir (kallaðir
danskir) tóku við hlutverki kljásteinavef-
staðanna hér á landi, voru það aðallega
karlmenn sem ófu. Hélst það að ein-
hverju leyti fram á 20. öldina, eða með-
an vefnaður tíðkaðist í heimahúsum.
Þetta kvæði Páls bendir til þess að hann
hafi verið allvel heima í vefnaði og er
ekki ólíklegt að hann hafi gegnt hlut-
verki vefarans á heimili sínu.
Heimildir:
Ljóðmali. Stefán Ólafsson. Andrés Björnsson
gaf út, Menningarsjóður, 1948.
Kvxði, síðara bindi. Páll Ólafsson. Sigurborg
Hilmarsdóttir gaf út, Skuggsjá, 1984.
Nýdrsgjöf{brot). Stefán Ólafsson. Birt í Hlín I,
ársriti Sambandsfjelags norðlenskra kvenna,
1917. Bls. 77.
Sigríður Halldórsdóttir
HUGUROGHÖND 17