Hugur og hönd - 01.06.2002, Síða 30

Svœfilver- feneyjasaumur (venetiansk broderi). Saumað afÞór-
unni.
Svunta- utan um svuntuna eru saumaðar franskar tungur, fyllt er undir
tungurnar meSþrœðispori svo þœr verði upphleyptar. Munstur er saumað
með leggsaum ogflatsaum. Saumað afÞórunni.
Þessum frumkvöðlum var ljóst, að for-
senda þess að handavinna geti öðlast
sama gildi og verið metin til jafns við
aðrar námsgreinar skólanna, þá verði að
kenna þetta fag samkvæmt kennslufræði
á sama hátt og aðrar námsgreinar og fá til
þess menntaða kennara.
I raun gekk kennslufræðin út á að æfa
hug og hönd, efla sjálfstæði, frumkvæði
og almenna skynsemi til að takast á við
daglegt líf og ný gildi, en til að ná settum
markmiðum var áhersla lögð á hnitmið-
að námsefni og skýr markmið.
Þetta var vissulega stór þáttur í að losa
stúlkur undan oki og undirgefni og öðl-
ast nýtt gildismat, ein leið til að styrkja
og byggja upp sjálfsmynd stúlkna. En
þessi þáttur í baráttu til jafnréttis hefur
verið afar vanmetinn og misskilinn. Fátt
var áhrifaríkara í reynd en viðurkenning
og virðing á kvenlegum fræðum til jafns
við bóklegar greinar sem voru helgaðar
piltum.
Þetta tókst, brautryðjandastarf Þóru
Melsteð bar þess vitni; Kvennaskólinn
varð eftirsótt menntastofnun sem naut
mikillar virðingar.
Hvítur útsaumur
Ef litið er í skrá yfir „Kennslu- og próf-
greinar“ Kvennaskólans árin 1874—
1974, er „hvítt broderí“ ein af náms-
greinum sem kenndar eru við skólann
fram undir 1920. A þessum árum var
hvítur útsaumur stór þáttur í hannyrð-
um kvenna í flestum nálægum löndum.
I Danmörku eru nokkur svæði þekkt
fyrir afar listrænan og fallegan hvítsaum,
einkum svæðið Hedebo sem er þríhyrn-
ings-umdæmið eða heiðarnar milli
Taastrup, Koge og Roskilde. Þarna þró-
aðist hvítsaumur í útsaumslist og má
ætla að þaðan séu komnar margar fyrir-
myndir sem hér voru saumaðar.
Upprunalega var hvítsaumur alltaf
saumaður í hvítt hörléreft og með hvít-
um hörþræði, aðallega til skreytinga á
fatnaði, skyrtur, náttserki og annað
heimilislín.
Þegar talað er um hvítsaum getur ver-
ið átt við nokkrar gerðir útsaums þó
Lítillpoki- hedebo. Saumað afÞórunni.
tæknileg útfærsla þeirra sé allfrábrugðin
en sameiginlega eiga þær allar á einn eða
annan hátt bakgrunn og tækni að sækja
til saumaðra kniplinga eða reticella
(1450 -1550).
Hedebo er útklipptur saumur, eða
danskur kniplingasaumur, mynstrin oft-
ast stílfærð blóm, gerð úr klipptum göt-
um, sem í er saumað mynstur með kapp-
melluspori (hnappagöt). Þessi saumgerð
var mikið tíðkuð hér á landi á fyrri hluta
20. aldar.
Annar saumur sem byggist á útklippt-
um formum er Feneyjasaumur (veneti-
ansk broderi). Mynstrið er teiknað á út-
saumsefnið og saumað með tunguspori
(þræðinum brugðið undir nálina). Þessi
saumur var afar vinsæll, bæði í undir-
fatnað kvenna, dúka og vöggusett og er
talsvert saumaður enn þann dag í dag.
Einn allra vinsælasti hvíti útsaumur-
inn á 19. öld og fram á þá 20. var ensk-
ur og franskur saumur. Það eru kringlótt
göt saumuð með tunguspori eða frönsku
varpi en blóm og blöð saumuð upp-
hleypt með þéttum flatsaum.
Fleiri gerðir hvítsaums voru saumaðar,
svo sem rússneskur saumur, harðangur-
og klaustursaumur og fleiri saumgerðir.
Kirkjan átti stóran þátt í útbreiðslu hvít-
saumstækninnar, sem var eftirsótt til
skreytinga á kirkjutextílum og skrúða
presta og var oft klausturvinna.
„Leiðarvísir til að nema ýmsar
kvennlegar hannyrðir"
Arið 1886 er gefin út fyrsta hannyrða-
bókin á íslensku: „Leiðarvísir til að nema
ýmsar kvennlegar hannyrðir“ eptir Þóru
Pjetursdóttur, Jarðþrúði Jónsdóttur og
Þóru Jónsdóttur. I formála bókarinnar
láta þær í ljós, að það sé erfiðleikum
bundið að fjalla um hannyrðir þar sem
ekkert hafi verið ritað í þeirri grein á ís-
lensku sem styðjast má við. Þær vona að
bókin komi sem flestum að liði, einkum
sveitastúlkum sem eigi erfitt með að fá
sér tilsögn og uppdrætti.
Árið 1928 gefur Elísabet Valdimars-
dóttir út bókina „Leiðarvísir til að nema
ýmsar hannyrðir og fatasaum”. Um þá
30 HUGUROG HÖND