Hugur og hönd - 01.06.2002, Blaðsíða 27

Annars vegar taldi hún almenningi vítt
og breitt um landið trú um að af sýning-
unni yrði og hins vegar naut hún trausts
Alþingis og vann ötullega að því að sann-
færa þingmenn um að undirbúningur
veglegrar sýningar væri í fullum gangi.
Greinar hennar um landssýninguna í
Hlín frá árinu 1925 voru þannig hreinn
áróður og var ætlað að telja kjark í fólk,
móta jákvæð viðhorf til landssýningar og
jafnframt vissan þrýsting á stjórnvöld.
Þetta varð jafnframt til þess að undir-
búningur að sýningunni virðist hafa far-
ið af stað strax á árinu 1925 og fyrir
bragðið varð þátttaka góð og gripir sem
bárust á sýninguna vandaðir.
Landssýningin á heimilisiðnaði 1930
var opnuð í Menntaskólanum í Reykja-
vík 20. júní — tíu dögum áður en hin eig-
inlegu hátíðarhöld vegna þúsund ára af-
mælis Alþingis hófust. Sýningin hafði til
umráða tíu stofur í skólahúsinu og var
munum raðað saman eftir sýsfum. Sýn-
ingarmunir voru um 2500, um það bil
tólf munir úr hverjum hreppi á landinu
og 250 munir frá Reykjavík. Það var við
opnun sýningarinnar að Vilhjálmur S.
Vilhjálmsson blaðamaður, sem síðar rit-
aði ævisögu Halldóru, sá hana á sal skól-
ans og lýsir henni meðal annars þannig:
„... há og tíguleg, klædd íslenzkum
skautbúningi, fögur í sinni reisn. ... Mér
fannst þá, að ef nokkur kona gæti í lif-
anda lífi verið tákn hugmyndarinnar um
Fjallkonuna, þá væri það Halldóra
Bjarnadóttir.“ Halldóra var þá komin
hátt á sextugsaldur.
Þó að sýningarskráin sjálf sé látlaus ber
hún þess vitni að sýningin hefur verið
glæsileg. Nokkrir munir frá gamalli tíð
voru þar en að öðru leyti var þar afar fjöl-
breytt safn muna sem ætla má að gerðir
hafí verið af því sérstaka tilefni. Konur
voru í meirihluta þátttakenda, þar á með-
al Ragnhildur Pétursdóttir frá Engey, síð-
ar kennd við Háteig, Kristjana Péturs-
dóttir frá Gautlöndum og litunarkonan
Matthildur Halldórsdóttir í Garði í Aðal-
dal - konur sem urðu síðar landsþekktar
fyrir verk sín. Meirihluti gripa var textíl-
ar. Talsvert var af hannyrðum en einnig
tóskaparmunir unnir með gamla tví-
skipta laginu, þ.e. unnið úr togi og þeli
sitt í hvoru lagi. Meðal karlmanna voru
nokkrir af bestu íslensku gullsmiðum fyrr
og síðar, Baldvin Björnsson, Jón Sig-
mundsson og Guðmundur Andrésson,
og sýndu sumir karlmenn marga gripi.
Mikill breytileiki var í þeim munum sem
karlmenn sýndu en þar á meðal voru
smíðisgripir úr málmum, til að mynda
silfri, kopar, járni og stáli, einnig hlutir úr
tré, horni, beini og skinnum, tóskapur,
vefnaður og hrosshársvinna. Vatns-
túrbína var sýnd og módel af gufuvél.
I Hlín árið 1930 ber Halldóra sýning-
una saman við heimilisiðnaðarsýninguna
árið 1921:
Það var aðallega tvent, sem maður
veitti sjerstaklega athygli við saman-
burð á þessari sýningu og þeirri, sem
haldin var 1921 að vinnubrögðin voru
mikið fjölbreyttari, gerðir, lag og litir
smekklegri, tóvara hreinni og að mestu
ólyktarlaus, og svo hitt, að karlmanna-
vinna var miklu meiri og af fleiri teg-
undum. Því miður bannaði húsrúmið
að hægt væri að sýna stærri smíðisgripi:
Húsgögn, vagna, vefstóla, mjólkurá-
höld ýms og ótal verkfæri og amboð,
sem frá alda öðli hafa verið gerð á ís-
lenskum sveitaheimilum og eru fram-
leidd þar enn þann dag í dag.
I umsögnum kemur fram að mikil
framför þótti hafa orðið frá sýningunni
1921 og mikils virði að fá tækifæri til að
kynna fyrir erlendum gestum hvað hér
var unnið á heimilunum. I Morgunblað-
inu mátti lesa að á sýningunni sé full-
komið alhliða úrval af heimilisiðnaði úr
öllum sýslum landsins og að sýningin sé
rétt mynd af því besta sem þjóðin hefur
fram að færa á því sviði.
Lokaorð
Þegar Halldóra Bjarnadóttir settist að á
Islandi árið 1908, eftir nám og starf í
Noregi, hafði hún mótaðar skoðanir á
gildi og hlutverki sýninga til að kynna
framfarir í iðnaði og atvinnumálum. Hún
skipaði sér meðal brautryðjenda þessarar
aðferðar við kynningu iðnaðarfram-
leiðslu. Sýningunum var ætlað að skora á
og hvetja landsmenn til að auka og bæta
framleiðslu sína og jafnframt að kynna er-
lendum gestum hvernig ástandið var á
hverjum tíma í íslenskum iðnaðarmálum.
Sýningar sem slíkar voru þá og eru enn
kröftugur, sjónrænn miðill. Þær heimilis-
iðnaðarsýningar sem telja má til stærri
slíkra sýninga hérlendis á fyrri hluta 20.
aldarinnar sýndu stöðu heimilisiðnaðar á
frumstigi til aðgreiningar frá eiginlegum
iðnaði, kynntu ástand og sýndu áherslur í
tækni, efnisnotkun og jafnframt yfirbragð
hluta. Heimilisiðnaðarsýningin árið 1930
var án efa þeirra glæsilegust. Á þessari sýn-
ingu hefur sennilega í fyrsta og eina skipt-
ið komið saman á einum stað fjölbreytt
safn sýnishorna af því besta sem ein-
kenndi handverk á Islandi á seinni hluta
19. aldar og fyrstu tugum 20. aldar.
Skrár sem varðveist hafa yfir muni á
slíkum sýningum eru meðal mikilvæg-
ustu heimilda um íslenskt handverk á
þeim tíma.
Aslaug Sverrisdóttir
Helstu heimildir:
Óprentaðar heimildir:
Heimilisiðnaðarsafnið á Blönduósi. Bréfa- og
gagnasafn Halldóru Bjarnadóttur:
HB: b I-III. Bréf Halldóru Bjarnadóttur til
Bjargar Jónsdóttur og Jóninnu Þ. Jónsdóttur,
1896-1898.
Landsbókasafn Islands- Háskólabókasafn,
handritadeild:
Lbs. Án númers. Gögn H.f. — Heimilisiðnaðar-
félags íslands. Gjörðabók 1913-1962.
Lbs. Án númers. Gögn H.I. - Heimilisiðnaðar-
félags Islands. Munaskrá Heimilisiðnaðarsýn-
ingar 1921. Munaskrá Landssýningar 1930.
Skjalasafn Alþingis:
1929. Db. Nd. nr. 312/29.
Prentaðar heimildir:
Arndís Sigríður Árnadóttir, A Critical Survey of
the Resources for the Study of Scandinavian
Furniture and Interiors c. 1930-1945, with
Special Reference to Iceland. M.A.- ritgerð
við De Montfort University, Leicester, UK.,
1996, óbirt.
Áslaug Sverrisdóttir, Þjóðlyndi, framfarahugur
og handverk. Barátta Halldóru Bjarnadóttur
fyrir endurreisn íslensks heimilisiðnaðar
1886-1966. M.A-ritgerð í sagnfræði við H.Í.,
2001, óbirt.
Elín S. Sigurðardóttir, „Heimilisiðnaðarsafnið á
Blönduósi”, Kvenfélagasamband Islands 70
ára, 1930-2000, [Reykjavík 2000].
Gísli Jónsson, Saga Iðnaðarmannafélagsins í
Reykjavík, Akureyri 1967.
Glambek, Ingeborg, Kunsten, nytten og mora-
len. Kunstindustri og husflid i Norge 1800-
1900, Oslo 1988.
Halldóra Bjarnadóttir, „Ávarp til landsmanna”,
Hlín 11 (1927).
„Heimilisiðnaðarsýningin 1930 og undirbún-
ingur hennar”, Hlín 10 (1926).
„Landssýning á heimilisiðnaði 1930”, Hlín 9
(1925).
„Landssýningin 1930”, Hlín 14 (1930).
Hess, Carsten, „Dansk Husflidsselskab. Mál og
midler”, Arv og Eje, árbog for
Dansk Kulturhistorisk Museumsforening
1980: Den ideologiske husflid.
Husfliden i Andelstiden, [án útgáfústaðar] 1983.
Iðnsýningin í Reykjavík [skrá yfir muni,
Reykjavík 1924].
Júlíana Gottskálksdóttir, „Að efla þekkingu og
áhuga Islendinga á fögrum listum”, Árbók
Listasafns íslands 2 (1989).
„Landssýning”, Morgunblaðið, 21. júní, 1930.
Magnús Jónsson, Alþingishátíðin 1930, Reykja-
vík 1943.
Nordby, Ragnar, Romantikk og realitet, Den
Norske Husflidsforening 75 ár, Oslo 1966.
Ólafur Þ. Kristjánsson, Kennaratal á íslandi, 1.
b., Reykjavík 1958.
Skrá yfir muni á iðnaðarsýningunni í Reykjavík
er opnuð var 2. ágúst 1883, Reykjavík 1883.
Vilhjálmur S. Vilhjálmsson, Halldóra Bjarna-
dóttir, ævisaga, Reykjavík 1960.
HUGUROGHÖND 27