Hugur og hönd - 01.06.2002, Blaðsíða 39

Gamall stafaklútur
Ritnefnd Hugar og handar bárust spurn-
ir af gömlum stafaklút í einkaeigu og í
ljósi þess sem Elsa E. Guðjónsson segir
um stafaklúta í grein í Húsfreyjunni, 3.
tbl. 1977, fannst okkur áhugavert að
geta lítillega um þennan klút.
I grein sinni í Húsfreyjunni segist Elsa
einungis vita um tólf slíka klúta á söfn-
um hérlendis, níu á Þjóðminjasafni og
þrjá á byggðasöfnum. Klúta sem þessa
saumuðu konur upphaflega sem sýnis-
horn sér til minnis. Kunna þeir stundum
að hafa verið það síðasta sem saumað var
undir handleiðslu móður eða annars
hannyrðakennara, til að eiga stafi og
smámyndir til að merkja sér og skreyta
búshluti.
En Elsa getur þess að erlendis hafi
slíkir klútar snemma orðið stór þáttur í
hannyrðakennslu telpna. Hún getur sér
þess til að skýringa á fæð stafaklúta hér á
landi sé að leita í því að hér hafi telpur og
ungar stúlkur strax verið látnar sauma
nytjahluti í stað þess að æfa handmennt-
ina á sýnishornaklútum.
Klútur sá sem hér um ræðir er 25 x
30 cm að stærð, 10 þr./cm, saumaður
með krosssaumi og demantsspori í
bómullarstramma með nokkuð grófu
ullargarni. Hann var gjöf Sigríðar Dav-
íðsdóttur á Ytri-Brekkum á Langanesi til
sonardóttur sinnar og nöfnu, Sigríðar
Guðmundsdóttur, elstu dóttur hjónanna
Guðmundar Vilhjálmssonar og Her-
borgar Friðriksdóttur á Syðra-Lóni á
Langanesi. Segist Sigríður, sem er fædd
árið 1911, hafa verið sjö eða átta ára þeg-
ar hún fékk klútinn. Það hefur þá verið
1918 eða ‘19. Sigríður eldri lést árið
1921 og átti við veikindi að stríða sein-
asta árið sem hún lifði og kom þá ekki á
heimili sonar síns og fjölskyldu hans.
Þetta er það sem vitað er með vissu um
sögu þessa gamla klúts.
En lítum snöggvast á klútinn. A
honum er stafróf í íjórum stafagerðum,
þrjú þeirra eru greinilega að erlendri fyr-
irmynd, þar sem íslensku stafina þ, æ og
ö vantar. Auk þess eru á klútnum tvö
misstór munstur og merkingarnar „Lína
J d“ og „Sveinstrond" og talan „97”. Það
eru þessi atriði sem gefa tilefni til get-
gátna um tilurð og vegferð klútsins góða.
Vísar „97“ til ársins sem hann var saum-
aður, sem er þá 1897? Það ár var Sigríð-
ur Davíðsdóttir á Ytri-Brekkum 45 ára,
húsfreyja í blóma lífsins og verður að
teljast ólíklegt að hún hafi saumað klút
af þessu tagi á þeim aldri. Orðin „Lína J
d“ og „Sveinstrond11 koma heldur ekki
heim og saman við aðstæður Sigríðar á
þeim tíma. Engin Lína var í fjölskyldu
hennar, en að vísu var móðir Sigríðar,
Þuríður Árnadóttir á Heiði á Langanesi,
fædd á Sveinsströnd í Mývatnssveit árið
1827 og hafði sterkar taugar til sinnar
fæðingarsveitar. Hins vegar er vitað af
kirkjubókum að skömmu fyrir aldamót-
in 1900 bjuggu í húsmennsku á Sveins-
strönd hjónin Jóhannes Friðriksson og
Hólmfríður Stefánsdóttir, og áttu þau
dótturina Karólínu G. Jóhannesdóttur,
sem fædd var árið 1885. Telpan sú var 13
ára árið 1897 og gæti hafa saumað klút
með gælunafni sínu og bæjarnafninu á
því ári.
Hver tengsl Sigríðar Davíðsdóttur á
Ytri-Brekkum á Langanesi hafa verið við
fjölskylduna á Sveinsströnd í Mývatns-
sveit er ekki vitað, svo að best er að hætta
öllum getgátum. Eitt er þó óhætt að full-
yrða, að hafi tilgangur Sigríðar á Ytri-
Brekkum með gjöfinni til Siggu litlu á
Lóni verið sá að vekja áhuga hennar fyr-
ir útsaumi og annarri handavinnu, þá
varð henni að ósk sinni. Litla stúlkan
sem fékk klútinn árið 1918 eða ‘ 19 hef-
ur saumað mörg sporin um ævina og er
enn að.
Gréta E. Pálsdóttir
Heimild: Elsa E. Guðjónsson (1977). „Stafa-
klútar." Húsfreyjan, 28,3, 25-27.
HUGUROGHÖND 39