Bændablaðið - 07.06.2018, Blaðsíða 40

40 Bændablaðið | Fimmtudagur 7. júní 2018
Kókospálmar eru til margs nyt-
samlegir og stundum kallaðir tré
lífsins. Auk þess sem kókoshnetur
eru hluti af daglegri fæðu millj-
óna manna er plantan nýtt til hús-
byggingar, til að búa til nytjahluti
og listmuni. Fjöldi manna deyr
á hverju ári þegar það verður
fyrir kókoshnetu sem fellur af
kókospálmum.
Heimsframleiðsla á kókoshnetum
hefur aukist úr 51 milljón tonna
aldamóta árið 2000 í um 60 milljón
frá 2007. Samkvæmt áætlun
FAOSTAD var heimsframleiðsla á
kókoshnetum árið 2016 rétt rúm 59
milljón tonn en mest var hún árið
2013, rúm 62 milljón tonn.
Kókospálmar eru ræktaðir til
framleiðslu á kókoshnetum í um
90 löndum. Indónesía er stærsti
ræktandi kókoshneta í heiminum og
framleiðir um 18,3 milljónir tonna
á ári. Filippseyjar eru í öðru sæti
og framleiða rúm 15, 3 milljónir
tonna, í þriðja sæti er Indland með
framleiðslu upp á tæp 12 milljón
tonn. Í fjórða sæti er Brasilía með
tæp 2,9 milljón tonn og í fimmta er
Srí Lanka sem framleiðir rúmar 2,5
milljónir tonna af kókoshnetum á ári.
Löndin þrjú sem rækta mest af
kókoshnetum flytja einnig mest út
af þeim. Kína, Malasía, Taíland,
Bandaríki Norður-Ameríku,
Evrópusambandið sem heild og
Sameinuðu arabísku furstadæmin
eru aftur á móti þau lönd sem mest
flytja inn af kókoshnetum.
Aftur á móti flytja lönd
Evrópusambandsins, Bandaríki
Norður-Ameríku, Kína, Malasía og
Kína mest inn af kókosolíu.
Samkvæmt upplýsingum á
vef Hagstofu Íslands voru flutt
inn rétt rúm 27,8 tonn af heilum
kókoshnetum árið 2017. Mestur
var innflutningurinn frá Indónesíu
11,8 tonn, Taílandi rúm 5,8 tonn,
Fílabeinsströndinni rúm 5,6 tonn og
Bandaríkjum Norður-Ameríku rétt
rúm tvö tonn.
Innflutningur á hrárri kókos-
hnetuolíu til matvæla framleiðslu var
rúm 53 tonn, mest frá Srí Lanka, rúm
18,4 tonn og Bretlandseyjum, rúm
13,5 tonn. Af því sem kallast önnur
hrá kókosolía voru flutt inn rúm 16,3
tonn árið 2017 og þar af 15,1 tonn
frá Ítalíu.
Alls gera þetta um 96 tonn af
kókosnetum og kókoshnetuafurðum
fyrir utan það magn sem er flutt inn í
tilbúinni matvöru, drykkjum, sælgæti
og snyrtivörum svo dæmi séu tekin.
Eina tegundin
í ættkvíslinni Cocos
Kókospálmar, Cocos nucifer,
eru af pálmaætt og eina tegundin
innan ættkvíslarinnar Cocos. Þeir
eru sígrænir og geta orðið allt að
30 metrar að hæð þrátt fyrir að
trefjaríkur stofninn sé sjaldnast
meira en 30 sentímetrar að
þvermáli.
Afbrigði í ræktun eru yfirleitt
lægri og til er dvergvaxið afbrigði
kókospálma sem er vinsæl skraut-
og stofuplanta.
Vaxtarbroddur kókospálma er
á toppi þeirra og þar vaxa 25 til 35
margskipt blöð, á löngum blaðstilkum,
sem eru fjórir til sex metrar að lengd
og allt að tíu kíló að þyngd. Eldri blöð
detta af eftir því sem plantan hækkar
og er stofninn hrufóttur og blaðlaus
nánast upp í topp.
Plantan hefur öflugar trefjarætur
sem eru án rótarhára og ná nokkrar
þeirra allt að fimm metra niður og
halda trénu stöðugu. Rætur sem liggja
ofarlega í jarðveginum ná sjaldnast út
fyrir ystu blaðenda. Þær eru yfirleitt
innan við 75 millimetrar að ummáli
og halda sama ummáli frá stofni út í
rótarenda.
Nýjar rætur vaxa frá stofni
kókospálma svo lengi sem tré lifir og
hafa talningar sýnt að 70 ár gömul tré
geta hafa myndað 3600 rætur.
Kókospálmar bera þúsundir
smárra blóma í stórum blómklösum
sem hanga niður úr blaðhvirfingunni.
Blómgun á sér stað á öllum árstímum.
Plantan er tvíkynja en fræflar og frævur
hvort í sínu blóminu. Kvenblómin eru
töluvert stærri en karlblómin sem
aftur á móti eru mun fleiri. Plantan er
vind- og sjálffrjóvgandi en þar sem
karl- og kvenblóm á sama tré opnast
sjaldan á sama tíma er yfirleitt um
frjóvgun milli nálægra einstaklinga
að ræða. Vegna fjölda blóma er jörðin
þakin krónublöðum eftir frjóvgun og
blómfall.
Kókoshnetur eru samkvæmt
skilgreiningu grasafræðinnar
steinaldin sem geta fullvaxið vegið
allt að 1,5 kíló. Aldinið skiptist í þrjá
hluta, fræskurn, fræhvítu og kími. Að
utan er aldinið, sem er slétt, þakið
trefjalagi.
Innan í aldininu er fræhvítan, hinn
eiginlegi kókos, og innan við hana
er holrúm með vökva sem kallast
kókosmjólk.
Þrátt fyrir að stofnar kókospálma
halli iðulega undan ríkjandi vindátt
sveiflast stofninn sjaldnast til
að nokkru ráði, ekki einu sinni í
fárviðrum, þrátt fyrir að blöðin sláist
hressilega til.
Kjöraðstæður villtra kókospálma
er í sendnum jarðvegi og þeir þola vel
saltrík sjávarloft. Þeir kjósa mikla sól,
reglulega úrkomu, milli 1500 og 2000
millimetra á ári, og loftraka milli 70
og 80%. Kjörhitastig á sumrin er um
32° á Celsíus en þeir geta lifað af við
4° Celsíus en þola ekki frost.
Það tekur kókospálma í góðri
ræktun sex til tíu ár að gefa af sér aldin
og 15 til 20 ár að ná hámarksuppskeru
sem er um 75 aldin á ári.
Umdeildur uppruni
Elstu steingervingar kókoshneta eru
um 45 milljón ára gamlir og hafa
fundist bæði í Ástralíu og á Indlandi.
Elsti steingervingur af aldini pálma,
Nypa fruticans, sem fundist hefur
fannst aftur á mót í Suður-Ameríku.
Þrátt fyrir fjölmargar tilgátur
er ekki vitað með vissu um hvar
uppruni kókospálma er. Almennt
Myndatexti Myndakredit
HELSTU NYTJAJURTIR HEIMSINS
Vilmundur Hansen
vilmundur@bondi.is
Fram undir miðja síðustu öld var kókosolía vinsælasta og mest notaða jurtaolía í heimi og meðal annars notuð í smjörlíki.
heiminum. Mynd / VH
að sækja kókoshnetu. Mynd / VH