Bændablaðið - 04.06.2020, Blaðsíða 16

Bændablaðið | Fimmtudagur 4. júní 202016
Hafið við Ísland er gjöfult og þar
er mörg matarholan. Nokkur
óvenjuleg sjávardýr og fiskar, sem
frjáls veiði er á, skiluðu samanlagt
um milljarði króna í aflaverðmæti
á síðasta ári.
Umræða um sjávarútveg á Íslandi
snýst að vonum einkum um þær
fisktegundir sem veiðast í miklu
magni og skila mestum verðmætum,
svo sem þorsk eða makríl. En fleira
er matur en feitt ket. Hér við land
veiðast ýmsar tegundir sjávardýra,
flestar í smáum stíl en skapa samt
vinnu og verðmæti sem vert er að
huga að.
Hér verður fjallað um nokkrar
þessara tegunda og sjónum beint að
sjávardýrum sem ekki tilheyra hinu
eiginlega kvótakerfi. Um veiðar á
nokkrum þeirra gilda mismunandi
sérreglur og þær eru háðar leyfi frá
Fiskistofu ár hvert. Veiðar á öðrum
eru frjálsar að því gefnu að skip hafi
veiðileyfi á annað borð.
Meðfylgjandi er listi yfir tíu
tegundir í þessum flokki sem
skiluðu mestu aflaverðmæti á síðasta
ári. Aflaverðmæti þeirra losaði
samanlagt um einn milljarð króna.
Einnig er litið á árin 2017 og 2018
til samanburðar. Upplýsingarnar eru
fengnar hjá Fiskistofu.
Ekki verður fjallað um grásleppu
hér þótt hún sé utan kvótakerfisins,
enn sem komið er að minnsta kosti,
þar sem hún nýtur jafnan mikillar
umfjöllunar í fjölmiðlum.
Ekki eru heldur teknar aflatölur
fyrir lúðu. Veiðar á henni eru í raun
bannaðar. Þó er heimilt að koma með
í land lúðu sem fæst sem meðafli ef
ekki er hægt að sleppa henni lifandi
í sjóinn.
Sæbjúgu gáfu mest verðmæti
Sæbjúgu eru afar sérstök dýr og eru
ættbálkur innan skrápdýra. Þau eru
sívöl og bjúglaga, lengd fullorðinna
dýra er allt að 30 sentímetrar.
Sæbjúgu gáfu mest verðmæti á
síðasta ári af þeim tegundum sem
hér eru til umfjöllunar. Um 5.600
tonn komu á land að verðmæti um
406 milljónir króna.
Tilraunaveiðar á sæbjúgum
hófust hér við land árið 2003.
Aflinn var lítill í fyrstu en hann náði
hámarki á síðasta ári.
Markaðir fyrir sæbjúgu eru víða í
Asíu. Þau er meðal annars reykt eða
þurrkuð. Holdið er einnig notað sem
bragðbætir í súpur.
Sæbjúgu eru veidd í plóg. Í
fyrstu voru þau veidd í Breiðafirði
og Faxaflóa. Síðan fundust fengsæl
mið til viðbótar fyrir austan land
og víðar. Á síðasta ári veiddu átta
skip sæbjúgu og mestur afli fékkst
á suðursvæði Austurlands.
Hlýri ekki lengur frjáls
Veiðar á hlýra koma næstar í röðinni.
Reyndar á hlýrinn ekki lengur
heima í þessari upptalningu því
hann var settur í kvóta í fyrsta sinn
fiskveiðiárið 2018/2019. Hann fær
þó að fljóta með þar sem veiðar voru
frjálsar árið 2017 og átta mánuði af
árinu 2018.
Á síðasta ári voru veidd um 1.400
tonn af hlýra að aflaverðmæti tæpar
290 milljónir króna. Þetta er svipað
magn og verðmæti og árið 2017
þegar veiðar voru alfrjálsar.
Hlýri veiðist sem meðafli í troll
eða á línu. Einnig hefur hann verið
veiddur í beinni sókn í takmörkuðum
mæli. Hlýri er náfrændi steinbítsins
og ekki er alltaf gerður greinarmunur
á þessum tegundum í vinnslu.
Lengi vel var hlýraaflinn um og
innan við þúsund tonn á ári en hann
jókst jafnt og þétt í lok síðustu aldar
og fyrstu ár þessarar aldar. Hæst fór
aflinn í 3.600 tonn árið 2006.
Lýsa vinsæl hjá
Vestmannaeyjabátum
Lýsa er smár eða miðlungsstór fiskur
af þorskfiskaætt, algeng stærð um
40 sentímetrar. Hún er einn fárra
hvítfiska sem eitthvað kveður að
og sem veiðar eru frjálsar á.
Á síðasta ári veiddust um 830
tonn af lýsu að verðmæti tæpar 90
milljónir króna. Aflinn hefur yfirleitt
verið um og yfir þúsund tonn á ári
en fór mest í tæp 3 þúsund tonn árið
2011.
Lýsa fæst á svipuðum slóðum
og ýsa og kemur mest sem
meðalfli í botnvörpu. Sum skip
sækja beint í lýsu, einkum skip frá
Vestmannaeyjum. Lýsa hefur verið
flutt út að stórum hluta óunnin
í gámum flest árin, aðallega til
Bretlands.
Öfugsnúinn flatfiskur
Öfugkjafta er utankvótafiskur og
veiðist suður af landinu sem meðafli
í humartroll, botnvörpu og dragnót.
Á síðasta ári veiddust 333 tonn
af öfugkjöftu að aflaverðmæti
tæpar 80 milljónir króna. Mestur
afli Íslendinga á öfugkjöftu var 419
tonn árið 1996.
Öfugkjafta, öðru nafni stórkjafta,
er flatfiskur af hverfuætt. Hún
heitir svo af því að augu og kjaftur
snúa öfugt (þ.e. eru á vinstri hlið)
miðað við aðra þekktari flatfiska
svo sem kola og lúðu sem skarta
báðum augum á hægri hlið eins
og áður hefur verið fjallað um í
Bændablaðinu.
Hörpudiskur, hruninn stofn
Á síðasta ári veiddust 482 tonn
af hörpudiski að verðmæti tæpar
49 milljónir króna. Veiðin var
töluvert minni en tvö árin á undan.
Hörpudiskur er veiddur í plóg. Þegar
best lét veiddust um 17 þúsund
tonn af hörpudiski árið 1985.
Aðalveiðisvæðið er í Breiðafirði. Þar
fengust mest 12.700 tonn árið 1986.
Hörpudiskur má muna tímana
tvenna því hann var einn af helstu
nytjastofnum okkar og snar þáttur
í kvótkerfinu. Það er liðin tíð.
Stofn hörpudisks í Breiðafirði
hrundi á árunum 2000 til 2004.
Hnignun stofnsins hefur einkum
verið rakin til frumdýrasýkingar.
Veiðar voru bannaðar í nokkur ár en
tilraunaveiðar hófust haustið 2014.
Einn til tveir bátar hafa stundað
tilraunaveiðar síðustu ár en alls óvíst
er hvort og hvenær atvinnuveiðar
geti hafist á ný.
Ígulker, verðmætasta
sjávarafurðin
Ígulker er ein gerð skrápdýra líkt
og sæbjúgun. Þau eru hnöttótt með
brodda. Fullorðin dýr geta mest
orðið 8 til 9 sentímetrar í þvermál.
Á síðasta ári veiddust 345 tonn
af ígulkerum að verðmæti rúmar 47
milljónir króna. Heimilt er að gefa
út þrjú veiðileyfi fyrir ígulker á ári.
Ígulkeraveiðar hófust hér við
land árið 1993. Í byrjun tóku kafarar
stóran hluta aflans en fljótlega hófust
plógveiðar. Veiðarnar náðu hámarki
1994 þegar landað var um 1.500
tonnum.
Á árunum 1997 til 2003 lágu
veiðarnar á ígulkerum að mestu
niðri vegna erfiðleika á mörkuðum.
Þær hófust að nýju í Breiðafirði árið
2004. Frá 2007 hefur árlegur afli
verið 130 til 340 tonn.
Aðeins hrogn ígulkera eru
nýtt. Hrognin eru verðmætasta
Kjartan Stefánsson
kjartanst@simnet.is
Útlit er fyrir að margir hafi
góðan tíma í sumar til að
taka til í garðinum og fara í
nýframkvæmdir. Hellulagnir
eru eitt af því sem vefst
stundum fyrir garðeigendum
en ekkert er því til fyrirstöðu
að helluleggja sjálfur sé vilji
fyrir því.
Til þess að hellulögn
takist vel þarf að vanda allan
undirbúning og gæta vel að
undirvinnunni. Fjarlægja
verður allt lífrænt efni
sem getur frosið og setja í
staðinn ólífrænt efni, sand og
grús, sem ekki verður fyrir
rúmmálsbreytingum við það
að frjósa. Þetta er gert til þess
að hellurnar fari ekki af stað í
næsta frosti.
Jarðvegsskipti eru bæði erfið
og seinvirk og ætti fólk því
ávallt að notast við vinnuvélar,
sé þess nokkur kostur.
Áður fyrr var algengt að nota
náttúrulega steina í hellulagnir.
Lagnir úr náttúrusteinum geta
verið mjög fallegar en þær eru
vandasamar og tímafrekar í
lagningu. Á undanförnum árum
hefur framboð á hellum aukist
gríðarlega og garðeigendur
geta valið á milli stærða,
þykkta og lita. Einnig er hægt
að fá einingar sem raða má í
hringi eða alls kyns munstur.
Ráðlegt er að hafa minni og
þykkari hellur í bílastæði en
í göngustíga þar sem litlar og
þykkar hellur þola þunga betur
en stórar.
Undirlag fyrir hellur þarf
að minnsta kosti að vera 60 til
70 sentímetrar, nema komið
sé niður á fast, og gæta verður
þess að breiddin sé nokkuð
meiri en breiddin á hellunum.
Slíkt er nauðsynlegt til að koma
í veg fyrir frostlyftingu frá hlið.
Þegar búið er að moka burt
öllu lífrænu efni eru settir
50 til 60 sentímetrar af góðri
grús í skurðinn. Kornastærð
grúsarinnar á að vera misjöfn
því að þá fæst góð þjöppun.
Þegar búið er að sturta grúsinni
í skurðinn á að bleyta hana vel
og þjappa með jarðvegspressu.
Til að þjöppunin verði sem best
er ráðlegt að þjappa grúsina í
lögum.
Ofan á grúsina er síðan sett
um það bil 10 sentímetra lag
af fínum sandi og ef setja á
snjóbræðslurör undir lögnina
skal hafa sandlagið ríflegt.
Sandurinn er notaður til að
slétta undirlagið og hellurnar
eru lagðar á hann. Þegar
sandurinn er jafnaður skal
gera ráð fyrir þykkt hellnanna.
Ef hellurnar eru 5 sentímetra
þykkar þarf yfirborðið á
sandinum að vera 4 sentímetra
fyrir neðan endanlegt yfirborð
þeirra. Þessi munur er hafður til
að jafna út sigið sem verður í
undirlaginu með tímanum.
Þegar búið er að ákvarða
hæð hellnanna eru járnrör sett
samsíða í sandinn með 1 til
1,5 metra millibili, svokallaðir
leiðarar. Hæð leiðaranna er
stillt þannig að efri brún þeirra
sé í sömu hæð og neðri hliðin
á hellunum. Síðan er réttskeið
dregin eftir þeim og þegar
búið er að slétta út sandinn
eru leiðararnir fjarlægðir,
sandur settur í raufarnar og
hellurnar lagðar ofan á. Til að
fá beinar línur í lögnina er gott
að strengja hornréttar snúrur út
frá húsinu og leggja eftir þeim.
Að lokum er svo fínum
pússningarsandi sópað í
rifurnar milli hellnanna.
Gangi ykkur vel. /VH
STEKKUR NYTJAR HAFSINS
Hellulagnir og
undirvinna
Tegund Magn Verðmæti Magn Verðmæti Magn Verðmæti
Röð Tonn Millj. kr. Tonn Millj. kr. Tonn Millj. kr.
1. Sæbjúga 3.222 204 5.987 417 5.606 406
2. Hlýri 1.458 277 1.395 276 1.407 287
3. Lýsa 550 45 807 79 826 89
4. Öfugkjafta 440 83 370 73 333 79
5. Hörpudiskur 1.071 102 667 61 482 49
6. Ígulker 350 49 378 53 345 47
7. Beitukóngur 160 21 195 25 351 45
8. Tindaskata 501 10 531 11 885 18
9. Stinglax 294 29 142 18 65 11
10. Skata 126 8 116 8 175 9
Samtals 8.172 828 10.588 1.023 10.475 1.041
Heimild: Fiskistofa
2017 2018 2019
Veiðar á nokkrum tegundum sem frjáls veiði er á við Ísland
feitt ket
Þessar myndir voru teknar fyrir nokkrum árum um borð í Særúnu frá Stykkishólmi þegar verið var að sýna
ferðamönnum og leyfa þeim að smakka á þeim fjölbreyttu tegundum sjávardýra sem lifa í Breiðafirði. Mynd / HKr.