Orð og tunga - 2020, Blaðsíða 19

Þóra Björk Hjartardóttir: Orðið hvað sem orðræðuögn 7
sína sem hann lagfærir strax á eftir agnarinnskotinu, þ.e. vandamálið
liggur hjá honum sjálfum en ekki hlustandanum (sjálfsprottin sjálfs­
lagfæring, e. self­initiated self­repair).5
Lagfæring er afmarkað þriggja liða ferli sem skiptist í rót, merki og
niðurstöðu. Rótin (e. trouble source) er þá vandinn sem leitast er við að
ráða bót á. Merkið (e. initiation) er það sem gefur til kynna að upp er
kominn vandi, að eitthvað þurfi að snurfusa eða lagfæra. Merkið getur
verið óyrt, svo sem afgerandi þagnir eða lenging einstakra hljóða, eða
yrt í formi orðræðuagna af einhverju tagi. Lagfæringu lýkur svo með
því að skikki er komið á málin, niðurstaða (e. repair proper) fæst með
því að orð þau sem t.d. leitað var að eða ekki var fullvissa um eru
sögð og samtalið getur þá haldið áfram (Schegloff, Jefferson og Sacks
1977).
Orðræðuagnir af svipuðum toga og ögnina hvað má finna í öðr um
málum, m.a. sænsku, norsku og ensku. Fretheim (1981) sem rann­
sak að hefur slíkar agnir í norsku, eins og t.d. nok, gefur þeim heitið
„dempere“ og segir þær hafa það hlutverk m.a. að draga úr fullyrðingu
sem mælandi sjálfur ber ábyrgð á. Sama má segja um sambærilega ögn
í sænsku, nog, sem nota má til að tákna að það sem sagt er sé sennilegt
(sjá Aijmer 2016, Nilsson 2005, Lindström og Norrby 2016). Hið sama
er einnig eitt af mörgum hlutverkum agnarinnar väl í sænsku (sjá
Aijmer 2015). Enn fremur má draga nokkur líkindi með ögninni hvað
við eitt af mörgum hlutverkum agnarinnar like í amerískri ensku í
dæmi eins og He has, like, six sisters sem Siegel (2002:40), sem fellir
greiningu sína að kenningum Schourups (1985), segir að túlka megi
sem svo að: „the speaker asserts merely that he has six sisters, adding
only a sort of warning to the listener of some possible minor non­
equivalence between six and the correct number“.
Niðurstöður þessara rannsókna ber að sama brunni: Agnirnar sem
um ræðir eru notaðar til að draga úr vægi fullyrðingar þar sem mæl­
andi gefur til kynna að hann sé ekki alveg fullviss um að hann fari
með rétt mál þótt hann telji það sennilegt.
Agnir af þessu tagi má því líta á sem merki um þekkingarlega
afstöðu (e. epistemic stance) en með því er átt við hversu fullviss eða
sannfærður mælandi er um inntak eða sannleiksgildi orða sinna.
Slíka vissu eða efasemdir má láta í ljós með orðum sem auka ekki
við merkingu segðarinnar heldur bæta þessari vídd við hana (Chin­
5 Ögnina ha er einnig hægt að nota sem svokallaðan hala sem mælandi hengir aftan
við segð sína til að skapa tengsl og samkennd með viðmælendum (sbr. Þóru Björk
Hjartardóttur 2006).
tunga_22.indb 7 22.06.2020 14:03:49