Orð og tunga - 2020, Side 35

Orð og tunga - 2020, Side 35
Margrét Jónsdóttir: epík, keramík og klassík 23 komin úr dönsku. En þetta sýnir að heimildir um aldur einstakra orða staðfesta einungis að viðkomandi orð hafi verið til á umræddum tíma en gæti þó verið miklu eldra. Líklegt má telja að ýmis yngri orð hafi borist eftir öðrum leiðum, þá langlíklegast úr ensku en líka þýsku. Það gæti t.d. átt við orð eins og kínetík og genetík. Enda þótt þessi tvö orð hafi ekki náð sömu rótfestu og þau sem áður voru nefnd eru þau samt vel þekkt. En hver svo sem leiðin hefur verið skiptir hún í sjálfu sér litlu sem engu máli. Þau eiga sér traustar fyrirmyndir í hópi orða sem enda á ­ík. Þar skiptir ekki aðeins gerð þeirra máli heldur líka merkingarsviðið. Í dönsku enda fjölmörg orð á ­ik og það er greint sem viðskeyti, sbr. viðskeytalista í Den Danske Ordbog. Um tilurð þess segir að það sé „via tysk ­ik og fransk ­ique fra latin ­icus, ­ica eller græsk ­ikos, ­ike“. Því er svo bætt við að það sé „især i indlånte ord“. Orðin sem notuð eru sem dæmi eru hins vegar öll aðkomuorð. Hjá Quirk o.fl. (1985:1553‒1554) er ­ic viðskeyti í ensku, yfirleitt í lýsingarorðum, eitt nokkurra af erlendum uppruna. Ráða má af því sem sagt er að þetta séu virk viðskeyti. Þó er sá fyrirvari sleginn að þau séu „ [...] largely used with bases that have also been adopted“ (Quirk o.fl. 1985:1553). 2.2 Einkvæð orð sem enda á -ík Baldur Jónsson (2002) fjallaði um um kyn aðkomuorða og þá um leið beygingu þeirra. Hann sagði m.a.: „Það sem getur ráðið úrslitum um kynferði tökuorðs í íslensku er hljóðafar erlenda orðsins, einkum niðurlag þess, og svo merkingarleg vensl“ (Baldur Jónsson 2002:228). Í ljósi þessa verða orð með stofngerðina ­ík, önnur en þau fleirkvæðu, því hnýsileg. En nokkur einkvæð orð með stofngerðina ­ík er að finna í íslensku, fimm kvenkynsorð og a.m.k. þrjú hvorugkynsorð.6 Orðin brík, flík, spík, tík og vík eru gömul og teljast til hins upp­ runa lega orðaforða. Knudsen (1967:16) telur að orðin hafi hópast saman í flokka af formlegum, þ.e. hljóðlegum, ástæðum. Noreen (1923:282‒285) telur orðin til samhljóðastofna. En fram kemur líka að öll orðin nema vík geta beygst eins og ō­stofna orð; þau orð mynda að uppruna eignarfall eintölu með ­ar. Það er því væntanlega þess vegna 6 Hvorugkynsorðin voru fleiri. Ástæðan er sú að orð þessarar gerðar breyttust. Þetta á t.d. við um orðin dík og sík sem urðu díki og síki (sjá ÍO). Tökuorðið kríp á sér hliðarmyndina krípi (dæmi á Tímarit.is) sér við hlið. Hreinn Benediktsson (2002:351) segir að elstu öruggu dæmi um breytingu sem þessa (a­stofn verði ia­ stofn) séu frá miðri 16. öld og nefnir orðið nesti sem dæmi um það. tunga_22.indb 23 22.06.2020 14:03:50
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154

x

Orð og tunga

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Orð og tunga
https://timarit.is/publication/1210

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.