Orð og tunga - 2020, Page 35

Margrét Jónsdóttir: epík, keramík og klassík 23
komin úr dönsku. En þetta sýnir að heimildir um aldur einstakra
orða staðfesta einungis að viðkomandi orð hafi verið til á umræddum
tíma en gæti þó verið miklu eldra.
Líklegt má telja að ýmis yngri orð hafi borist eftir öðrum leiðum, þá
langlíklegast úr ensku en líka þýsku. Það gæti t.d. átt við orð eins og
kínetík og genetík. Enda þótt þessi tvö orð hafi ekki náð sömu rótfestu
og þau sem áður voru nefnd eru þau samt vel þekkt. En hver svo sem
leiðin hefur verið skiptir hún í sjálfu sér litlu sem engu máli. Þau eiga
sér traustar fyrirmyndir í hópi orða sem enda á ­ík. Þar skiptir ekki
aðeins gerð þeirra máli heldur líka merkingarsviðið.
Í dönsku enda fjölmörg orð á ­ik og það er greint sem viðskeyti,
sbr. viðskeytalista í Den Danske Ordbog. Um tilurð þess segir að það
sé „via tysk ­ik og fransk ­ique fra latin ­icus, ­ica eller græsk ­ikos,
­ike“. Því er svo bætt við að það sé „især i indlånte ord“. Orðin sem
notuð eru sem dæmi eru hins vegar öll aðkomuorð. Hjá Quirk o.fl.
(1985:1553‒1554) er ­ic viðskeyti í ensku, yfirleitt í lýsingarorðum, eitt
nokkurra af erlendum uppruna. Ráða má af því sem sagt er að þetta
séu virk viðskeyti. Þó er sá fyrirvari sleginn að þau séu „ [...] largely
used with bases that have also been adopted“ (Quirk o.fl. 1985:1553).
2.2 Einkvæð orð sem enda á -ík
Baldur Jónsson (2002) fjallaði um um kyn aðkomuorða og þá um leið
beygingu þeirra. Hann sagði m.a.: „Það sem getur ráðið úrslitum um
kynferði tökuorðs í íslensku er hljóðafar erlenda orðsins, einkum
niðurlag þess, og svo merkingarleg vensl“ (Baldur Jónsson 2002:228).
Í ljósi þessa verða orð með stofngerðina ­ík, önnur en þau fleirkvæðu,
því hnýsileg. En nokkur einkvæð orð með stofngerðina ­ík er að finna
í íslensku, fimm kvenkynsorð og a.m.k. þrjú hvorugkynsorð.6
Orðin brík, flík, spík, tík og vík eru gömul og teljast til hins upp­
runa lega orðaforða. Knudsen (1967:16) telur að orðin hafi hópast
saman í flokka af formlegum, þ.e. hljóðlegum, ástæðum. Noreen
(1923:282‒285) telur orðin til samhljóðastofna. En fram kemur líka að
öll orðin nema vík geta beygst eins og ō­stofna orð; þau orð mynda að
uppruna eignarfall eintölu með ­ar. Það er því væntanlega þess vegna
6 Hvorugkynsorðin voru fleiri. Ástæðan er sú að orð þessarar gerðar breyttust.
Þetta á t.d. við um orðin dík og sík sem urðu díki og síki (sjá ÍO). Tökuorðið kríp
á sér hliðarmyndina krípi (dæmi á Tímarit.is) sér við hlið. Hreinn Benediktsson
(2002:351) segir að elstu öruggu dæmi um breytingu sem þessa (a­stofn verði ia­
stofn) séu frá miðri 16. öld og nefnir orðið nesti sem dæmi um það.
tunga_22.indb 23 22.06.2020 14:03:50