Bændablaðið - 30.07.2020, Qupperneq 11

Bændablaðið | Fimmtudagur 30. júlí 2020 11
Ingvar Björnsson, bóndi á Hólabaki, leiddi vinnu um mótun umhverfisstefnu landbúnaðarins:
Bændur geta tekið forystu í loftslagsmálum
– Eigum ekki að óttast hugmyndir um endurheimt votlendis heldur taka þátt í umræðunni og stýra því hvaða land er endurheimt
Ingvar Björnsson á Hólabaki
hefur undanfarin ár leitt þá vinnu
að móta umhverfisstefnu fyrir
landbúnaðinn með sjálfbærni að
leiðarljósi. Sú stefna var samþykkt
á síðasta Búnaðarþingi og lesa
má hluta úr henni hér neðar í
greininni. Blaðamaður lagði fyrir
hann nokkrar spurningar varðandi
skoðanir hans á endurheimt
votlendis:
Hvernig sérð þú fyrir þér að bænd­
ur geti orðið leiðandi í umhverfis­
málum hérlendis?
„Með umhverfisstefnu landbúnað­
arins hafa bændur sett sér metnað­
arfull markmið í umhverfismálum.
Meginstef umhverfisstefnunnar eru
loftslagsvernd, sjálfbærni og vist­
heimt. Bændur hafa yfir að ráða landi
og þekkingu og eru því lykilaðilar
þegar kemur að aðgerðum í þessum
málaflokkum.
Í loftslagsmálum getur land­
búnaðurinn tekið forystu með því að
kolefnisjafna framleiðsluna á næstu
árum. Það verður gert með því að
draga úr losun og ráðast í aðgerðir
til kolefnisbindingar svo sem með
skógrækt, landgræðslu og endurheimt
votlendis. Þegar kolefnisjöfnun
landbúnaðarframleiðslu er lokið
verður hægt að halda áfram og
vinna að kolefnisbindingu í þágu
samfélagsins alls.“
Er það raunhæft á 10 árum?
„Það er vel raunhæft að kolefnisjafna
íslenskan landbúnað á 10 árum. Það
þarf að vinna í góðu samstarfi við
stjórnvöld og stofnanir á borð við
Landgræðsluna og Skógræktina.“
Hvaða skoðun hefur þú á endur­
heimt votlendis og því starfi sem unnið
hefur verið þar af Votlendissjóði?

„Endurheimt votlendis er öflug
aðgerð í loftslagsmálum og til
að endurheimta röskuð vistkerfi.
Endurheimt votlendis á landi sem
ekki er nýtt til landbúnaðarfram­
leiðslu er enn fremur mjög skyn­
samleg leið til að geyma frjósamt og
gott landbúnaðarland fyrir komandi
kynslóðir. Í stað þess að láta lífræn
efni brenna upp og dæla koltvísýr­
ingi út í andrúmsloftið er hægt að
bleyta upp í landi og halda áfram að
byggja upp lífrænan forða. Ef fram­
tíðarkynslóðir munu þurfa á þessu
landi að halda til matvælafram­
leiðslu er hægt að ræsa það fram og
taka til ræktunar. Bændur eiga ekki
að óttast hugmyndir um endurheimt
votlendis en fremur að taka þátt í
umræðunni og stýra því hvaða land
er endurheimt.“
Umhverfisstefna
Bændasamtaka Íslands
Á Búnaðarþingi fyrr á árinu var um­
hverfisstefna landbúnaðarins sam­
þykkt til ársins 2030. Um hverfis­
stefnan fjallar á almennan hátt um
landbúnað og umhverfismál og
skilgreinir meginmarkmið íslensks
landbúnaðar í umhverfismálum næsta
áratuginn. Lagt er til að leiðarljós
stefnunnar verði loftslags mál, sjálf­
bærni og vistheimt og meginmarkmið
landbúnaðar í umhverfismálum hafi
skírskotun í þessa þætti.
Markmiðið með henni er að
setja íslenskum landbúnaði stefnu í
umhverfismálum til næsta áratugar og
er helst horft til þriggja þátta:
1. Að umhverfisstefnan verði leiðar­
ljós einstakra bænda og bú greina
sem og landbúnaðarins alls í
umhverfismálum.
2. Að umhverfisstefnan verði
mikilvægt verkfæri við endur­
skoðun búvörusamninga og aðra
framtíðarsamninga ríkis og bænda
um umhverfistengd verkefni.
3. Að umhverfisstefnan verði mikil­
vægt verkfæri til markaðs sóknar
landbúnaðarvara á íslenskum
markaði og jákvæðrar ímyndar­
sköpunar fyrir íslenskan landbún­
að.
Hægt að fara blandaða leið
Í umhverfisstefnunni er töluvert
fjallað um endurheimt votlendis
þar sem bændur geta lagt sín lóð á
vogarskálarnar við kolefnisbindingu.
Eftirfarandi texti er vísun úr stefn­
unni:
„Loftslagsbreytingar eru ein
stærsta áskorun mannkyns og fram­
tíð komandi kynslóða ræðst af því
hvernig við bregðumst við á næstu
árum. Ráðast þarf í átak í kolefn­
isbindingu ásamt því að draga eftir
mætti úr losun gróðurhúsalofttegunda.
Kolefnisbinding mun að mestu fara
fram með skógrækt, landgræðslu og
endurheimt votlendis. Þarna hafa
bændur margt fram að færa, landið,
þekkinguna og verkfærin.
Endurheimt votlendis er öflug
mótvægisaðgerð gegn kolefnislos­
un. Ekki er um að ræða kolefn­
isbindingu heldur er kolefnislos­
un frá framræstu landi stöðvuð.
Áætlað er að ha af framræstu landi
losi árlega um 20 tonn af CO2. Ef
kolefnisjafna á íslenskan landbúnað
þarf að endurheimta 30.000 ha af
votlendi á tímabilinu 2020–2030.
Þetta samsvarar 3.000 ha árlega eða
um 1 ha á hvert lögbýli í byggð. Sé
farin blönduð leið, (t.d. skógrækt
50% ‐landgræðsla 30% ‐endurheimt
votlendis 20%), að því takmarki að
kolefnisjafna íslenskan landbúnað
árið 2030 þarf að ráðast í eftirfarandi
aðgerðir á hverju lögbýli í byggð á
árabilinu 2020‐2030:
1. Planta 10 ha af blönduðum skógi
2. Græða upp 30 ha af rofnu landi
3. Gndurheimta 2 ha af votlendi.“
/ehg
Votlendissjóður hrekur rangfærslur um endurheimt votlendis
Votlendissjóður sendi frá sér eftirfarandi upplýsingar
þar sem farið er yfir það sem sjóðurinn telur vera rang-
færslur í umræðu um málaflokkinn og veitir viðeigandi
skýringar.
Rangfærsla 1:
Votlendi skipta engu máli fyrir loftslagið
Skýring: Votlendi/mýrar eru sérstakar því gróður sem
vex í þeim rotnar ekki nema að mjög litlu leyti og safnast
því fyrir. Ástæðan fyrir því er að vegna vatnsins er ekkert
súrefni til staðar og því ekki skilyrði fyrir örverur til að
brjóta niður lífræna efnið og breyta því í CO2 (koltvísýring).
Munurinn á gróðri í votlendi og til dæmis graslendisgróðri
er að graslendisgróður sölnar og rotnar að hausti og losar
sama magn af CO2 og hann batt yfir sumarið. Í votlendi
safnast saman órotnaðar jurtaleifar í oft mjög þykk mólög
í hundruð eða þúsundir ára. Þegar votlendi er framræst fer
vatnið úr jarðveginum og skilyrði skapast fyrir örverur
til að brjóta niður lífræna efnið. Rotnun hefst og þar með
losun á CO2. Fyrir framræstar mýrar í okkar loftslagsbelti
nemur losunin um 23 tonnum af CO2 á hektara á ári. Til
samanburðar losar ný bifreið um 2 tonn af CO2 á ári. Einn
fótboltavöllur er tæpur 1 hektari.
Rangfærsla 2:
Við endurheimt votlendis losnar metangas sem er öflug gróð ur­
húsa lofttegund og því borgar sig ekki að endurheimta votlendi.
Skýring: Metan er um 25 sinnum öflugri gróðurhúsaloft­
tegund en koltvísýringur (CO2) en magn þess á flatarmáls­
einingu er 200 falt minna. Ef magnið er fært yfir í CO2
ígildi jafngildir það 3 tonnum af CO2 á hektara á ári. Nettó
ávinningurinn af endurheimt votlendis er því 20 tonn af
CO2 á hektara á ári. Hægt er að hafa áhrif á magn losunar
metansins með því að hafa vatnsyfirborðið rétt undir yfir­
borði jarðvegsins. Enginn losunarflokkur í loftslagsbókhaldi
Íslands er ábyrgur fyrir jafn mikilli losun af gróðurhúsaloft­
tegundum og framræst votlendi.
Rangfærsla 3:
Íslenskar mýrar innihalda meira af steinefnum og því er
losun frá þeim miklu minni en erlendis.
Skýring: Íslenskar mýrar, sérstaklega nálægt gosbeltinu,
innihalda meira af steinefnum/gosefnum en mýrar á sam­
bærilegum stöðum á hnettinum. Steinefnin hafa þau áhrif
að losunin er umtalsvert meiri en frá mýrum sem innihalda
minna af steinefnum. Rannsóknir Susanne Möckel við
Háskóla Íslands sýna þetta.
Rangfærsla 4:
Ekki eru til neinar rannsóknir til að geta fullyrt um losun
gróðurhúsalofttegunda frá íslenskum mýrum.
Skýring: Niðurstöður rannsókna sem hafa verið gerðar og
eru í gangi gefa ekki tilefni til að ætla að losun frá íslenskum
mýrum sé almennt frábrugðin losun frá mýrum á sambæri­
legum stöðum á hnettinum. Rannsóknir Gunnhildar Evu
Gunnarsdóttir á sextán framræstum og óframræstum mýrum
á Suðurlandi og rannsóknir Hlyns Óskarssonar og Jóns
Guðmundssonar frá Landbúnaðarháskólanum og Rannveigar
Ólafsdóttur á svæðum á Vesturlandi sýna þetta glöggt.
Rangfærsla 5:
Betra er að rækta tré á framræstu landi en að endurheimta
það.
Skýring: Öflugustu leiðirnar til að takast á við loftslagsvand­
ann hérlendis eru að endurheimta votlendi, græða upp illa
farið land og rækta tré. Jarðvegur framræsta landsins heldur
áfram að losa gróðurhúsalofttegundir þó að tré séu gróðursett
í hann. Besta niðurstaðan fyrir loftslagið er að endurheimta
votlendi, rækta upp tré þar sem gott er að rækta tré (ekki í
votlendi) og ná gróðurþekju á illa farið land.
Rangfærsla 6:
Litlir, gamlir eða grónir skurðir losa ekkert lengur.
Skýring: Skurðir grafnir í votlendi losa gróðurhúsa­
lofttegundir, en það sem mestu máli skiptir er allt svæðið
sem skurðurinn framræsir, sem getur verið mjög stórt og
allt upp í nokkur hundruð metra í hvora átt frá skurðinum.
Um leið og vatn fer úr jarðveginum kemst súrefni ofan í
hann og skilyrði skapast fyrir örverur til að hefja niðurbrot
á lífrænu efni. Kolefni tapast og hraðinn á tapinu jafngildir
því að jarðvegurinn þynnist um hálfan sentimetra á ári.
Það tekur eins metra þykkt mólag því 200 ár að rotna og
verða að lofttegund. Það er ekki langt síðan framræsla hófst
á Íslandi svo ástæða er til að ætla að flest framræst svæði
á Íslandi séu enn að losa gróðurhúsalofttegundir af fullum
krafti. Það skiptir litlu hvort skurður er gróinn eða ekki.
Lífræna framræsta efnið heldur áfram að rotna á meðan
eitthvað er til að rotna.
„Bændur hafa yfir að ráða landi og þekkingu og eru því lykilaðilar þegar kemur
að aðgerðum. Í loftslagsmálum getur landbúnaðurinn tekið forystu með því
að kolefnisjafna framleiðsluna á næstu árum,“ segir Ingvar Björnsson.
Mynd / Aðalheiður Ingvarsdóttir
Í landi Grafarholts í Borgarfirði var undir lok vetrar hafin
vinna við endurheimt votlendis en landið er í einkaeign.
Mynd / Votlendissjóður