Bændablaðið - 30.07.2020, Blaðsíða 28

Bændablaðið | Fimmtudagur 30. júlí 202028
Jón Gíslason, bóndi á Stóra-
Búrfelli í Húnaþingi, segist aldrei
hafa séð nokkuð þessu líkt áður.
„Það er ekki að sjá annað en að
um 12 fermetra stór flötur hafi
hreinlega rifnað og lyfst í heilu lagi
og dottið aftur niður við hliðina á.“
Að sögn Jóns áttar hann sig ekki
á hvernig svona lagað gerist og
hann langi til að vita það. „Ég reið
fram á þetta fyrir nokkrum dögum
í mjög blautri mómýri þar sem við
erum að rækta ösp. Eins og sjá má
á myndunum er holan meðfram
rafmagnsgirðingu í landinu og það
fyrsta sem mér datt í hug að þetta
væru ummerki eftir eldingu.“
Mörg tonn að þyngd
Jón segir að mýrin sé þétt í sér og
að það þurfi beitta og góða skóflu
til að stinga torf í henni. „Stykkið
sem um ræðir er um sex sinnum
tveir metrar og að 40 sentímetrum
að þykkt og því nokkuð stórt og það
fer í heilu lagi og upp á bakkann
við hliðina á og leggst þar án þess
að hvolfast. Auk þess sem jaðrarnir
eru eins og vel skornir en ekki
rifnir. Flöturinn sem er í einu lagi
er örugglega nokkur tonn á þyngd
enda jarðvegurinn í honum blautur
og þungur.“
Nokkra metra frá holunni er
moldarhrúga og segir Jón að það sé
eins og hún hafi spýst frá holunni
um leið og flöturinn lyftist og því
ekki óhugsandi að einhvers konar
sprenging hafi átt sér stað.
Mögulegar ástæður
Bændablaðið hafði samband við
tvo jarðvegsfræðinga, Ólaf Arnalds,
prófessor við Landbúnaðarháskóla
Íslands, og Pál Kolka hjá
Vegagerðinni og spurði þá hver
hugsanleg skýring á fyrirbærinu gæti
verið. Tekið skal fram að þeir hafa
einungis séð fyrirbærið á myndum.
Ólafur segir að erfitt sé átta sig á
hvað hér sé um að ræða af myndum.
Það sé eins og jarðvegsmassinn hafi
dregist saman, sem getur gerst ef
hluti hans þornar. „Þó er afar líklegt
að frost og þíða hafi eitthvað að
segja í þessu ferli. Mögulegt er að
jarðvegsmassinn hafi náð að bólgna
mikið út í frosti sem getur gerst
ef það er smá grunnrennsli undir
staðnum því þá dregst vatn að mótum
frosts og þíðu (frostbylgjunni). Þegar
moldin þiðnar skreppur hún síðan
saman. Ferlið vindur upp á sig og
þetta gerist síendurtekið.“
Ólíklegt er að það leynist virkar
tektónískar sprungur þarna undir,
en þó aldrei hægt að útiloka neitt
fyrirfram.
Að mati Páls er vatn, eða það
að jarðvegurinn þarna niðri sé
aðeins öðruvísi, orsakavaldurinn.
„Rigningar, breytingar, holur, gröftur
eða þess háttar í kring gætu hafa ýtt
jarðvegnum „yfir strikið“.
Gömul mógröf?
„Eftir að hafa skoðað myndirnar
hallast ég aftur að gamalli mógröf
eða mýrartjörn sem hefur fyllst
af fínum leir og lífrænu efni og
svo svörðurinn náð yfir og lokað.
Jarðvegurinn við betri skoðun lítur
út fyrir að vera mjög lífrænn. Ef
við fabúlerum aðeins áfram með þá
kenningu þá gæti hafa safnast það
mikið vatn undir, þéttar og treglekari
jarðvegi í kring, sem hefur ýtt þessu
af stað. Sárin eru svo hrein, platan
sem ýtist svo stór að vatn og leir er
eiginlega það eina sem mér dettur í
hug að þetta gæti verið. Og úr verði
örlítil flekaskriða.“
Elding eða gassprenging?
„Ef þetta væri elding, þá væri sárið
óreglulegra og þær skilja oftast
eftir sig annaðhvort holu eins og
sprengdur hafi verið flugeldur
eða „snákafar“, það er að segja
óreglulega línu.
Gassprenging undir yfirborði
væri líka mun ósnyrtilegri og ég
myndi telja ólíklegt að hún myndi ná
svona stóru stykki og færa það svona
snyrtilega. En gas og vatn gætu líka
hugsanlega nýst sem smurefni fyrir
svona tilfærslu.“
Margir samverkandi þættir
Þrátt fyrir að skýringar þeirra Ólafs
og Páls séu ekki samhljóma er
hugsanlegt að báðar geti verið réttar
og líklegast að landlyftingin stafi af
mörgum samverkandi þáttum.
/VH
Jón Gíslason, bóndi á Stóra-Búrfelli í Svínavatnshreppi í Austur-Húnavatnssýslu, við um tólf fermetra stóra holu
sem myndaðist þegar stykki úr mýri lyftist í heilu lagi. Snyddan, sem lyftist upp á bakkann við hliðina á án þess
að hvolfast, er að sögn Jóns nokkur tonn að þyngd. Myndir / Aðsendar
FRÉTTIR
Undur náttúrunnar:
Land lyftist í Húnaþingi
Snyddan sem um ræðir er um sex
sinnum tveir metrar og að 40 sentí-
metrum að þykkt.
Stór hola myndaðist þar sem snyddan var og fylltist hún fljótt af vatni. Landið
sem um ræðir er blaut mómýri.
Nokkra metra frá holunni er moldar-
hrúga og eins og hún hafi spýst frá
holunni um leið og flöturinn lyftist.
Umhverfis- og auðlindaráðuneytið:
Algengar einnota vörur úr plasti
verða óheimilar á næsta ári
Alþingi hefur samþykkt breytingu
á lögum um hollustuhætti og
mengunarvarnir sem meðal
annars felur í sér að bannað
verður að setja tilteknar, algengar
einnota vörur úr plasti á markað
frá og með 3. júlí 2021.
Meðal vara sem bannað verður
að setja á markað eru einnota
bómullarpinnar úr plasti, hnífapör,
diskar, sogrör, hræripinnar og
blöðrustangir. Þá verða matarílát,
drykkjarílát, glös og bollar úr
frauðplasti óheimil og ekki verður
heimilt að afhenda endurgjaldslaust
einnota bolla, glös og matarílát úr
öðru plasti sem ætluð eru undir
drykki og matvæli til neyslu, líkt
og algengt er á skyndibitastöðum.
Undantekningar eru gerðar ef vörur
flokkast sem lækningatæki.
Öragnir sem skaðlegar eru heilsu
Skilyrðislaust bann verður við því
að setja vörur á markað sem gerðar
eru úr plasti sem er niðurbrjótanlegt
með oxun eða svokallað oxó-plast.
Vörur úr slíku plasti hafa rutt sér til
rúms á markaði síðustu ár, einkum
vissar tegundir plastpoka, en eðli
þess er að sundrast í öragnir sem eru
skaðlegar heilsu og umhverfi og er
vaxandi vandi á alþjóðavísu.
Kveðið er á um sérstaka merkingu
sem tilteknar einnota plastvörur eiga
að bera. Um er að ræða upplýsingar
um meðhöndlun vörunnar eftir
notkun og þau neikvæðu áhrif sem
varan hefur berist hún út í umhverfið.
Þær vörur sem greinin mun taka til
eru ýmsar tíðavörur, blautþurrkur
til heimilis- og einkanota, ýmsar
tóbaksvörur og bollar fyrir drykki.
Fáanlegar eru á markaði stað-
gönguvörur sem eru margnota eða
innihalda ekki plast og nota má í
stað þeirra vara sem breytingarnar
taka til.
/VH
Bannað verður að setja tilteknar, algengar einnota vörur úr plasti á markað
frá og með 3. júlí 2021.
Hendum ekki rusli út í náttúruna:
Dósir geta valdið skaða
Þegar bjór- eða gosdósir eru
skildar eftir úti í náttúrunni valda
þær ekki einungis umhverfis-
skaða heldur geta valdið búfén-
aði alvarlegum skaða og jafnvel
dauða.
Skýringin á þessu er einfaldlega
sú að skepnur eru hálfgerðir óvitar
og eiga það til að setja upp í sig
ýmislegt fleira en gras. Segja má
að sumt búfé sé eiginlega eins og
smábörn sem þarf að passa vel
enda alþekkt sú árátta barna að
setja alls konar smáhluti upp í sig.
Getur skorið búfénað
Almennt séð er allt rusl auðvitað
óæskilegt úti í náttúrunni en ástæða
þess að dósir eru sérlega slæmar er
sú að ef þær skemmast eða byrja
að tærast upp þá geta hliðar þeirra
orðið flugbeittar og nánast eins og
rakvélablöð. Ef gripir bíta í slíka
dós eða sleikja, sem því miður eru
mörg dæmi um, a.m.k. erlendis, þá
geta þeir skorið sig illa. Þá geta
dósir valdið miklu tjóni ef þær
berast í fóður þar sem hin ýmsu
tæki og tól sem notuð eru við
heyskapinn geta tætt þær upp og í
raun breyst í ótal litlar málmflísar
með ófyrirsjáanlegum afleiðingum
fyrir gripina.
Málmrusl í náttúrunni er alþjóðlegt
vandamál og nú í sumar standa
norsku bændasamtökin fyrir sér-
stakri herferð sem hefur verið sett
til höfuðs þessu vandamáli sem
fylgir því þegar fólk skilur eftir
sig dós eða dósir úti í náttúrunni.
Norski landbúnaðarráðherrann
styður sérstaklega þessa herferð
sem beint er sérstaklega að ferða-
fólki. /SNS-Bondebladet
Málmflísar og beittar brúnir á dós-
um geta stórskaðað skepnur.
Mynd / Aðsend