Bændablaðið - 30.07.2020, Blaðsíða 20

Bændablaðið | Fimmtudagur 30. júlí 202020
Viðtal
Hannes Snorrason, fyrirtækjaeftirlitsmaður á öryggis- og tæknisviði Vinnueftirlitsins:
„Fólk sér ekki hætturnar“
– Eftirlit í landbúnaði er í lágmarki. Því er áhættustýrt og fjármunum forgangsraðað í þágu stórra og fjölmennra vinnustaða.
Vinnuslys eru afar kostnaðarsöm
fyrir samfélagið og geta reynst
einstaklingum sem lenda í þeim
þungbær. Vinnuveitendur bera
mikla ábyrgð og það er þeirra að
sjá um að aðstæður á vinnustað séu
til fyrirmyndar. Hannes Snorrason
starfar við fyrirtækjaeftirlit hjá
Vinnueftirlitinu. Hann segir
að lítið eftirlit sé í landbúnaði
því fjármunir séu af skornum
skammti og áhættumat um
eftirlit ráði áherslum. Hannes
er með starfsstöð á Selfossi en
honum er falið að sjá um eftirlit
í sjávarútvegi og landbúnaði,
allt frá Vesturlandi og austur í
V-Skaftafellssýslu. Að auki sinnir
hann ýmsu öðru eftirliti á Suður-
landi. Hann kemst ekki yfir nema
hluta af því sem honum er falið en
til þess að svo mætti vera þyrfti
að fjölga eftirlitsmönnum að hans
mati.
„Ég er útlærður vélfræðingur og
með meistarabréf í vélvirkjun. Ég hef
unnið á sjó og í landi í þeim fögum
sem og við ýmislegt annað, t.d. við
stjórnun og viðgerðir á alls konar
vinnuvélum. Fyrir 15 árum hóf ég
störf hjá Vinnueftirlitinu þar sem
ég byrjaði að skoða vinnuvélaskráð
tæki og vinnuvélar. Eftir ýmsar
breytingar á starfinu var ég kominn
inn í fyrirtækjaeftirlitið einvörðungu
og hættur skoðun vinnuvéla. Þar með
fór ég að skoða fyrirtæki almennt
og undanfarin ár verið með áherslu
á vélar og búnað. Mér voru faldar
tvær yfiratvinnugreinar að vinna í:
fiskveiðar, fiskverkun og fiskeldi
ásamt því að hafa eftirlit með
landbúnaði.“
Landbúnaðurinn ekki í forgangi
Hannes segir að hefðbundinn
landbúnaður sæti afgangi í
fyrirtækjaeftirliti því velja þurfi á
milli þess að skoða stóra vinnustaði
með mikla hættu og mörgu starfsfólki
eða heimsækja vinnustaði með fáum
starfsmönnum eins og hefðbundin
bændabýli. „Í fullkomnum heimi
þá gæti þurft marga eftirlitsmenn í
hvorum geira fyrir sig, sjávarútvegi
og landbúnaði. Ég er með þessa tvo
stóru geira á minni könnu en fæ
vissulega hjálp frá eftirlitsmönnum
víða um land. Aðrir eftirlitsmenn eru
þó með sínar eigin yfiratvinnugreinar
sem þeir þurfa að líta eftir. Í grunninn
þarf ég að sinna öllu suðvesturhorninu
og kemst ekki yfir nema brot af því
sem þarf að gera. Ég get því ekki
sinnt skoðunum í landbúnaði eins
og þörf væri á,“ segir Hannes.
Vinnueftirlit í hefðbundnum
land búnaði var umtalsvert á fyrri
árum þegar bændur voru heimsóttir
reglulega og vélakosturinn tekinn út.
„Það byggðist á því að eftirlitsmenn
fóru út á land og tóku fyrir viss svæði
og heimsóttu bæi. Þá var aðallega
verið að skoða vélbúnaðinn, þ.e.
dráttarvélar, heyvinnuvélar og slík
tæki. Farið var yfir bremsur og stýri,
hlífar yfir aflúrtök og ýmis almenn
öryggisatriði og mikil áhersla lögð
á drifsköft. Enn lengra síðan voru
veltibogarnir t.d. áhersluatriði.
Þarna voru ekki komin tæki eins
og liðléttingar sem eru nú á öðrum
hverjum bæ. Í dag eru liðléttingarnir
skoðaðir árlega þar sem þeir eru
vinnuvélaskráðir og því tekið gjald
fyrir skoðunina. Almenn skoðun
fyrirtækja eða býla er hins vegar ekki
gjaldskyld.“
Hannes segir að síðar hafi
skoðunin orðið
víðtækari og ekki
einskorðast við
vélar og tæki.
„Lögð var áhersla á
að kynna áhættumat
starfa og við fórum
t.d. að skoða aðstæður
í mjólkurhúsum,
hvernig var búið um
eiturefni sem notuð voru
við þrif á mjaltakerfum.
Einnig hvernig frágangur
var við haughús og hvort
væri hægt að detta ofan í
þau eða í gegnum hlemma
eða ófullkominn frágang.
Því miður var þetta sum
staðar í ólagi. Málið er að menn
ætla ekki að hafa hlutina svona,
þeir verða bara samdauna sínu
umhverfi og sjá ekki hætturnar. Það
er í raun ekkert öðruvísi en á öðrum
vinnustöðum. Áætlað var að skoða
hvert býli á fjögurra ára fresti en hér
á Suðurlandi a.m.k. var langt í frá að
það tækist miðað við þann tíma sem
gefinn var í þetta. Ástæðan var sú að
við vorum það fáir eftirlitsmenn sem
vorum í þessu, margir bæir og stuttur
tími áætlaður í verkið á hverju ári.
Mögulega var hægt að fylgja þessari
áætlun á öðrum stöðum á landinu
þar sem voru færri bæir á hvern
eftirlitsmann,“ segir Hannes.
Hætt að fara í kerfisbundnar
skoðanir á býli
Það fór svo að tekin var ákvörðun
innan Vinnueftirlitsins að breyta
áherslunum í fyrirtækjaskoðunum.
„Það var farið að áhættumeta
eftirlitið hjá stofnuninni og spurt í
hvað við værum að eyða kröftunum
okkar. Ef að ég ætti að velja
sjálfur hvort ég ætti að fara í 50
manna fyrirtæki í fiskvinnslu með
mörgum hættum eða tveggja manna
bændabýli með miklum áhættum þá
vil ég helst ekki þurfa þess. Eyða í
það jafn miklum tíma jafnvel. Hvort
á ég að velja? Það er vont að þurfa
að velja svona,“ segir Hannes og
heldur áfram. „Vinnueftirlitið
tók af skarið með þetta og sagði
einfaldlega að það yrði ekki skoðað
í landbúnaði í bili, nema eitthvað
sérstakt kæmi upp. Þá var átt við
kvartanir og slys. Það var sem sagt
hætt að fara í kerfisbundnar skoðanir
á hefðbundin býli. Þetta fannst mér
persónulega mjög vont en ég skil
alveg rökin.“
Fjárveitingar duga ekki til
Að mati Hannesar eru of fáir
eftirlitsmenn starfandi og þess vegna
sé ekki hægt að sinna eftirliti eins og
þyrfti. „Við erum einfaldlega ekki að
sinna eftirliti sem skyldi, til dæmis í
landbúnaði. Við höfum ekki fjármagn,
ekki mannskap og ekki getu. Það
þyrfti meiri peninga ef það ætti að
sinna þessu sómasamlega. Skoðun
hjá fyrirtækjum er á fjárlögum
og inni í þeim fjárveitingum sem
Vinnueftirlitið fær árlega. Þær duga
bara ekki til svo hægt sé að sinna öllu.
Ég tel okkur vera langt undir því að
geta sinnt okkar hlutverki samkvæmt
lögum því stofnunin er svo fjársvelt.
Miðað við löndin sem við berum
okkur oft saman við þá erum við
með miklu færri eftirlitsmenn á
hverja 10 þúsund starfandi en þau.
Að auki tel ég að við séum með
síðri reglugerðir að hluta til og
ekki eins stíf
viður lög við brotum. Við
höfum til dæmis ekki þau
völd að geta beitt beinum sektum
þegar hlutirnir eru augljóslega ekki
í lagi og valda mikilli hættu.“
Landbúnaður í stöðugri þróun
Þrátt fyrir að skoðanir á býlum séu
ekki lengur við lýði er ýmislegt
gert fyrir landbúnaðinn. Nýlega
lauk sérstöku samstarfsverkefni við
Landbúnaðarháskólann sem sneri að
gerð kennsluefnis. Einnig hafi verið
skoðað hjá Landbúnaðarháskólanum
og Skógræktinni og er Vinnueftirlitið
í góðu samstarfi við þessa aðila.
Þá hafi Vinnueftirlitið, í samvinnu
við Bændasamtökin og Evrópsku
vinnuverndarstofnunina, komið á fót
rafrænu áhættumati fyrir bændur sem
heitir Oira. Það verkfæri er komið
í loftið til skoðunar en er þó enn í
þróun og verður kynnt með meiri
þunga þegar þeirri vinnu lýkur.
„Við höfum verið að sinna ýmsum
verkefnum sem gaman er að segja
frá. Við erum til dæmis að horfa á
nýjar búgreinar eins og skógrækt
þar sem stundað er skógarhögg sem
er afar áhættusöm iðja. Það eru um
700 skógarbændur á landinu og
veitir ekki af að sinna þeim. Það eru
stór fyrirtæki og stofnanir í geirum
tengdum þessum málaflokki sem
og garðyrkju og skrúðgarðyrkju.
Ég er búinn að skoða nokkra aðila
eins og Skógræktina og í góðri
samvinnu við þá að leiðbeina um
vinnuverndarstarf og ýmislegt því
tengdu. Vinnueftirlitið hefur að auki
skoðað hinar ýmsu starfsstöðvar hjá
Landbúnaðarháskólanum. Þetta eru
aðilarnir sem kenna fólkinu okkar og
að sjálfsögðu þarf allt að vera í lagi
þar. Við hjá Vinnueftirlitinu erum því
ekki alveg að skilja landbúnaðinn út
undan,“ segir Hannes.
Vinnuslys í landbúnaði
Aðspurður um tíðni vinnuslysa í
landbúnaði segir Hannes að það sé
vitað að vinna með og í kringum
dýr er stærsti áhættuþátturinn. Í
samantekt sem gerð var árið 2004 um
slys meðal bænda á Íslandi á vegum
Vinnueftirlitsins, kom í ljós að tæpur
helmingur slysa til sveita var vegna
umgengni við skepnur. Næstmesta
hættan er í kringum viðhald og
endurbyggingar en 16,5% slysa urðu
við þau störf. 11,3% slysa urðu við
viðhaldsstörf á vélum.
En eru bændur samviskusamir að
tilkynna slys?
„Það virðist því miður ekki í nógu
góðu lagi. Bændur þurfa líklega að
vera duglegri að tilkynna vinnuslys.
Það byggist eflaust á því að þeim
finnst ekki taka því ef slysið er minni
háttar en það er þó lagaleg skylda
að tilkynna vinnuslys sem veldur
meiri fjarveru en bara slysdaginn.
Minni háttar slys sem valda fjarveru
er auðvelt að tilkynna á Mínum
síðum á heimasíðu Vinnueftirlitsins
og er aðallega til þess gert að hægt
sé að vinna í tölfræðinni og breyta
eða leggja áherslur á vissa þætti í
eftirlitinu. Auðvitað er tilgangurinn
líka að skrá slysin á formlegan hátt
svo þau gögn séu til hjá opinberum
aðila. Við fáum oftast inn til okkar
tilkynningar um alvarleg slys þar sem
kallaður er til sjúkrabíll eða lögregla.
Þegar hringt er í 112 er spurt hvort
um sé að ræða vinnuslys og þaðan
er haft samband við viðbragðsaðila
Hannes Snorrason, eftirlitsmaður hjá Vinnueftirlitinu, segir að lítið eftirlit sé í landbúnaði því fjármunir séu af skornum skammti. Áður var kerfisbundið
farið í heimsóknir til bænda til þess að skoða vélakost og vinnuaðstæður en það sé liðin tíð. Myndir / TB
Tjörvi Bjarnason
tjorvi@bondi.is