Íslenskar landbúnaðarrannsóknir - 01.09.1970, Blaðsíða 36

ÍSL. LANDBÚN.
J. AGR. RES. ICEL.
1970 2, 2: 34-49
Landgræðslutilraun á Sprengisandi
Sturla Friðriksson og Jóhann Pálsson
Rannsóknastofnun landbúnaöarins
Yfirlit. Tilraun til uppgræðslu gróðurlausra mela var gerð á nokkrum stöðum á Sprengi-
sandi og við Sprengisandsleið á Holtamannaafrétti. Sáð var túnvingli af dönskum 0tofte-
stofni, hvítsmára og Alaska-lÚDÍnu á svæðum, er lágu í 300 m, 615 m, 640 m, 755 m og
800 m hæð. Á reitina var borinn áburður, sem svarar til 350 kg af kjarna, 350 kg af
þrífosfati og 100 kg af kalí á hektara.
Sáðgrösin uxu óverulega, en eftir átta ára áburðargjöf hafði innlendur gróður þétzt
svo mjög, að hann huldi 70 til 80% af yfirborði reitanna upp í 800 m hæð.
Athugunin bendir til þess, að unnt sé að auka verulega innlendan gróður á Holta-
mannaafrétti og Sprengisandi með áburðargjöf einni saman. Árlegt áfok í reitina mæld-
ist í Illugaveri 0.44 ± 0.22 mm og í Tómasarhaga 1.65 ± 0.22 mm. Þannig má binda
yfirborð auðnanna og minnka aurburð frá þeim að Þjórsá, auk þess sem gróðurinn
getur komið búpeningi og öðrum grasbítum að notum.
INNGANGUR
Sprengisandur hefur löngum þótt ógnvekj-
andi og eitt hið eyðilegasta öræfasvæði. Sá
landshluti takmarkast af Hofsjökli að vest-
an og Tungnafellsjökli að austan. Ekki
eru suður- og norðurmörkin glögg, nema
hvað efstu hrossahagar beggja vegna fjall-
vegarins eru í útjöðrum svæðisins. Flatar-
mál Sprengisands er talið vera um 1000—
1200 km2 (Hallgrímur Jónasson 1967). En
Sprengisandsleið liggur yfir mun stærra
svæði, og telja sumir, að eystri álma leiðar-
innar hefjist í Rangárbotnum eða norðan
Tungnaár. Leiðin liggur endilangan Holta-
mannaafrétt, sem afmarkast að vestan af
Þjórsá allt norður undir Fjórðungskvísl, og
er land þetta að mörgu leyti allt svipað að
gerð og útliti.
Niður við Tungnaá liggur Holtamanna-
afréttur í 300 m hæð yfir sjó, en á Sprengi-
sandi er liæðin frá 700—800 metrar. Öll er
þessi hækkun aflíðandi, og Sprengisandur
hvelfist norður í hliðið milli jöklanna og
tengist þar norðausturhálendinu. Upp af
þessari hásléttu rísa svo hæðir og fell 100—
200 metra há.
Berggrunnur svæðisins er að mestu mó-
bergsmyndun frá ísöld, ávalar öldur og
hryggir, sem sennilega eru leifar gamalla
gigaraða og eldhryggja, en móbergsflákar
á milli.
Búðarháls, sem liggur syðst á svæðinu,
er úr gömlu ísaldargrágrýti, en yngra grá-
grýti Hágönguhraun, og hið forna Þjórsár-
hraun liggur að svæðinu að austan.
Yfirborð landsins er að mestu slétt eða
með óreglulega ávölum eða aflöngum öld-
um og sandbreiðum á milli. Yfir mestum
hluta berggrunnsins liggur jökulruðning-
ur, víða smáger og smámulinn salli, út-
þvegin möl af jökulám og vötnum, aurar
og vatnaset. Sums staðar eru staksteinóttar
sandöldur, annars staðar er ruðningurinn
stórgrýttari, og víða er grjótið flagnað í
þunnar flögur, sem dreifast eins og skæni
um yfirborðið. Víða er yfirborðið liarðbar-
inn sandur eða móhella, en oftar gljúpur
og gleypinn melur.
Jarðvegur í verunum er allur dökkur að