Morgunblaðið - 03.12.2020, Blaðsíða 37

UMRÆÐAN 37
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 3. DESEMBER 2020
SÖLUAÐILAR
Reykjavík:
Gullbúðin, Bankastræti 6 s: 551-8588
Gilbert úrsmiður, Laugavegi 62 s: 551-4100
Meba Kringlunni s: 553-1199
Michelsen Úrsmiðir, Kringlunni s: 511-1900
Kópavogur:
Klukkan, Hamraborg 10 s: 554-4320
Meba Smáralind s: 555-7711
Hafnarfjörður:
Úr & Gull, Firði-Miðbæ Hafnarfjarðar
s: 565-4666
Keflavík:
Georg V. Hannah úrsmiður, Hafnargötu 49
s: 421-5757
Akureyri:
Halldór Ólafsson úrsmiður, Glerártorgi
s: 462-2509
Akranes:
Guðmundur B. Hannah úrsmiður,
Suðurgötu 65 s: 431-1458
Egilsstaðir:
Klassík Selási 1 s: 471-1886
Selfoss:
Karl R. Guðmundsson úrsmiður, Austurvegi 11
s: 482-1433
Vestmannaeyjar:
Geisli, Hilmisgötu 4 s: 481-3333
Undanfarnar vikur
og mánuði hafa ráð-
herrar og stjórnar-
þingmenn verið beitt-
ir gríðarlegum
þrýstingi af hags-
munaöflum í landbún-
aðinum að gera
breytingar á sam-
keppnisumhverfi mat-
vörumarkaðarins,
sem myndu leiða af
sér hækkun verðs til neytenda og
skerða hag verzlunarfyrirtækja,
en hygla innlendum framleið-
endum búvara.
Verðhækkanir á
tímum atvinnuleysis
Í fyrsta lagi hafa afurðastöðvar
kveinkað sér undan því að birgðir
safnist upp hjá þeim vegna minnk-
andi eftirspurnar í heimsfaraldri
kórónuveirunnar og lagt til að
settar verði hömlur á innflutning
til að hjálpa þeim að koma vörum
sínum út. Undan þessum þrýstingi
hefur Kristján Þór Júlíusson land-
búnaðarráðherra nú látið og lagt
fram á Alþingi frumvarp um að
hverfa tímabundið aftur til fyrra
fyrirkomulags á útboði á toll-
kvótum fyrir búvörur.
Afleiðing þeirrar lagabreytingar
er í stuttu máli sú að
innflutningsfyrirtæki munu þurfa
að greiða hærra verð fyrir heim-
ildir til að flytja inn búvörur án
tolla. Breytingin skerðir hag inn-
flytjenda og leiðir til hærra mat-
vöruverðs, ekki bara á innfluttum
vörum heldur líka á innlendum
búvörum sem hægt er selja dýrar
af því að samkeppnin verður
minni. Breytingin er lögð til með
þeim rökum að nú sé erfitt hjá
innlendum búvöru-
framleiðendum vegna
heimsfaraldursins.
Landbúnaðurinn er
þannig eina greinin,
sem stjórnvöld hyggj-
ast styðja með því að
leggja stein í götu
samkeppni, í stað
þess að vísa fyrir-
tækjunum á almenn
úrræði á borð við
styrki og lán.
Það má heita með
miklum ólíkindum að
á sama tíma og atvinnuleysi slær
öll met og yfir 25.000 manns
þiggja atvinnuleysisbætur, skuli
stjórnvöld beita sér fyrir hækkun
á matvöruverði. Ýmislegt bendir
til að þetta frumvarp sé aðeins
fyrsta skrefið í býsna vel skipu-
lagðri aðför að samkeppni á mat-
vörumarkaðnum.
Undanþága kjötafurðastöðva
frá samkeppnislögum
Í öðru lagi er mikill þrýstingur
á að ríkisstjórnin leggi fram frum-
varp sem veiti kjötafurðastöðvum
undanþágu frá samkeppnislögum
þannig að þær megi sameinast og
hafa með sér samstarf án afskipta
samkeppnisyfirvalda. Þetta gerði
Sigurður Ingi Jóhannsson formað-
ur Framsóknarflokksins að sinni
tillögu í blaðagrein og fullyrti að
nýverið hefði ríkisstjórnin „lýst
vilja sínum til að fara þá leið“ með
orðalagi í yfirlýsingu sinni vegna
endurskoðunarákvæðis lífskjara-
samninganna, þar sem stjórnin
segist ætla að „kanna sérstaklega
hagkvæmni og skilvirkni í mat-
vælaframleiðslu“.
Rök Sigurðar Inga fyrir und-
anþágunni eru að „litlar afurða-
stöðvar í kjöti meg[i] sín lítils í al-
þjóðlegri samkeppni við mun
stærri aðila – hvort sem er innan-
lands eða á erlendum mörkuðum“.
Þetta er vinsæl bullröksemd, sem
hægt er að heimfæra á flest fyrir-
tæki og atvinnugreinar á Íslandi.
Ef smæð í alþjóðlegu samhengi er
rök fyrir undanþágum frá sam-
keppnislögum er alveg eins gott
að nema þau bara úr gildi og
fagna einokuninni.
Samkeppniseftirlitið hefur opin-
berlega lagzt eindregið gegn þess-
um hugmyndum og bent á að
fengju afurðastöðvar heimild til
sameiningar og samstarfs umfram
það sem gildir í samkeppnislögum,
myndi hinn aukni markaðsstyrkur
fyrirtækjanna sem af því leiddi
birtast bændum í lægra afurða-
verði og neytendum í hærra verði.
SE bendir m.a. á að bændur hafi
að verulegu leyti tapað forræði á
afurðastöðvunum og séu í veikri
stöðu gagnvart þeim, sem sjáist
t.d. á því að nýafstaðin sláturtíð
hafi verið vel á veg komin þegar
bændum var gefið upp verð á af-
urðum þeirra.
Samkeppniseftirlitið bendir líka
á að samkeppnislög veiti heimild
til samruna eða undanþágu vegna
samstarfs fyrirtækja, sé það metið
svo að hagræðing af því sé neyt-
endum til hagsbóta. Engin ástæða
sé til að búa samrunum og sam-
starfi kjötafurðastöðva og kjöt-
vinnslna aðra umgjörð. Félag at-
vinnurekenda tekur undir þau
sjónarmið.
Uppsögn tolla-
samnings við ESB
Þriðja atriðið, sem gríðarlegur
þrýstingur er á, er uppsögn tolla-
samnings Íslands og Evrópusam-
bandsins, sem fært hefur neyt-
endum miklar hagsbætur í formi
lægra verðs og mun fjölbreyttara
úrvals matvöru. Framsóknarflokk-
urinn hefur gert þessa hugmynd
að sinni og legið er á hinum
stjórnarflokkunum að spila með.
Sú falsröksemd hefur meðal
annars verið færð fram fyrir upp-
sögn samningsins að forsendur
hans séu brostnar vegna útgöngu
Bretlands úr Evrópusambandinu;
tollkvótar íslenzkra útflytjenda
búvara í samningnum hafi verið
hugsaðir fyrir Bretlandsmarkað
og muni nú ekki nýtast sem
skyldi. Staðreyndin er sú að um
áramót tekur að óbreyttu gildi
bráðabirgðafríverzlunarsamningur
Íslands og Bretlands, þar sem rík-
in veita hvort öðru gagnkvæma
tollkvóta; Bretar fá 48 tonna kvóta
fyrir osta og unnar kjötvörur inn
á íslenzkan matvörumarkað og Ís-
lendingar fá yfir 1.000 tonna kvóta
fyrir skyr og lambakjöt inn á
Bretlandsmarkað, byggt á við-
skiptum síðustu ára. Auk þess
halda útflytjendur öllum kvót-
anum á ESB-markaðnum
óskertum. Markaðsaðgangur fyrir
íslenzkar búvörur batnar því með
Brexit, ekki öfugt.
Samkeppniseftirlitið hefur lagzt
eindregið gegn hugmyndum um
uppsögn tollasamningsins og bent
á að innflutningstollar hafi nei-
kvæð áhrif á neytendur í formi
hærra vöruverðs og minna úrvals.
Samstaða gegn atlögunni
Hagsmunaöfl í landbúnaðinum
reyna nú að nýta annars vegar
kórónuveirufaraldurinn og hins
vegar Brexit til að vinda ofan af
breytingum í átt til frjálsra við-
skipta og virkrar samkeppni, sem
hafa átt sér stað á síðustu árum
og verið verzluninni og neyt-
endum til hagsbóta. Það er full
ástæða fyrir samtök verzlunar,
neytenda og launþega að standa
saman gegn þessari atlögu, þar
sem frumvarp landbúnaðarráð-
herra um breytt kvótaútboð er því
miður líklega aðeins fyrsta skref-
ið.
Eftir Ólaf
Stephensen »Hagsmunaöfl í land-
búnaðinum reyna nú
að nýta annars vegar
kórónuveirufaraldurinn
og hins vegar Brexit til
að vinda ofan af breyt-
ingum í átt til frjálsra
viðskipta og virkrar
samkeppni.
Ólafur Stephensen
Höfundur er framkvæmdastjóri
Félags atvinnurekenda
Aðför að samkeppni, verzlun og neytendum
Atvinna