Vinnan - 01.05.1966, Blaðsíða 5

u
innan
3
Harmibal Valdinnarsson.:
Hugleiðing um verkalýðssamtök í 80 ár
og
Alþýðusamband islands 50 ára
Þegar hálfrar aldar afmæli Alþýðusambandsins
nálgast, verður ýmsum hugsað til þess tíma, er verka-
lýðshreyfing var að skióta rótum hér á landi — fyrstu
verkalýðsfélögin að verða til. Menn gera sér óefað
ljóst, að ekki geta landssamtök vaxið upp úr óplægðri
jörð. Einhver j arðyrkj ustörf á félagsmálasviði verka-
lýðssamtaka hljóta að hafa verið á undan gengin.
Og víst er það hverju orði sannara.
Um það er ekkert að villast, að prentarar í Reykja-
vík koma þar fyrst við sögu. Þeir stofna með sér
skemmtifélag árið 1886 — fyrir réttum 80 árum.
Félag þetta hét Kvöldvakan. Hélt það úti handskrif-
uðu innanfélags blaði, er nefndist Kvöldstjarnan.
Hér er bersýnilega verið að þreifa fyrir sér um mynd-
un stéttarfélags.
Þetta félag starfaði aðeins eitt ár. En þá verða
fyrstu baráttusamtök prentara til með stofnun Prent-
arafélagsins, 2. janúar 1887.
Önnur grein félagslaganna var á þessa leið:
„Aðaltilgangur félagsins er, með sameinuðum kröft-
um, að efla verklega þekkingu og menntun, sjálfstæði
og siðferðilegan þroska félagsmanna, svo þeir geti
orðið sem áreiðanlegastir, nýtastir og beztir starfs-
menn sjálfum sér og þjóðfélaginu til styrktar og
heilla.“
Þarna voru áreiðanlega engin börn að verki. Er
talið, að Jóhannes Vigfússon prentari hafi verið aðal-
hvatamaður að stofnun þessa félags. Hann fluttist
til Vesturheims árið 1893 og andaðist þar.
Prentarafélagið gamla starfaði aðeins um þriggja
ára skeið.
Verzlunarmannafélag Reykjavíkur er stofnað árið
1891 — fyrir 75 árum. En það er sameiginlegt félag
kaupmanna og verzlunarþjóna þeirra, og auk þess að-
allega skemmtifélag. — Verður því að telja, að það
komi fyrst miklu síðar við sögu sem baráttutæki
stéttar, eða raunverulegt stéttarfélag.
Verkamannafélag Akureyrar (hið eldra) mun vera
stofnað í júlímánuði 1894. Fyrsti formaður þess var
Jéhannes S.gurðsson frá Hólum í Laxárdal.
Sama árið (1894), beita svo tveir skólapiltar í Stýri-
mannaskólanum, þeir Ottó N. Þorláksson og Geir
Sigurðsson síðar skipstjóri, sér fyrir stofnun fyrsta
sjómannafélags á íslandi. Það er Sjómannafélagið
Báran í Reykjavík. — Á eftir komu svo á næstu ár-
um fram yfir aldamótin mörg Bárufélög. Þau voru
stofnuð í Hafnarfirði, á Akranesi, Eyrarbakka, Stokks-
eyri, í Keflavík og suður í Garði. — Báran á Eyrar-
bakka starfar enn, eitt þessara félaga.
Bárufélögin mynduðu með sér vísi að sjómanna-
sambandi, og var Ottó N. Þorláksson kjörinn formað-
ur þess. Hlutu samtökin heitið Stórdeild Báru-félag-
Verkalýðssamtökin verða að eflast að mun. Upp úr
of oft áberandi sundrung, verður raunhæf eining
þeirra að skapast. Afl verkalýðshreyfingarinnar verð-
ur að leiða til þess, að áhrif hennar á stjórn þjóð-
félagsins verði ávallt mörkuð af fullri ábyrgð og
skyldurækni við þjóðfélagið í heild. Þetta á að vera
auðvelt, ef jafnframt er ástundað að skýra hið mikil-
væga hlutverk, sem samtökin eiga að gegna á hverj-
um tíma.
Eitt af allra fyrstu vigorðum alþýðusamtakanna,
var að á íslandi skyldi vera ein stétt. Með þessu var
átt við, að allir sætu við sama borð, öðluðust sömu
möguleika í lífsbaráttunni, að hver fengi laun fyrir
sitt erfiði, að ekki kæmust afætur að nægtaborðinu
og hrifsuðu til sín óeðlilegan hlut á annarra kostnað,
beinlínis úr þeirra munni.
Þrátt fyrir það efnahagslega jafnrétti, sem tekizt
hefur að skapa hér á landi, hljóta launakjör almennt
að verða nokkuð mismunandi, en lágmarkskrafan
hlýtur þó ávallt að verða sú, að allir eigi forsvaranlega
fyrir sig og sína að leggja. Það verður að telja sann-
gjarnar óskir til samfélagsins frá þeim, sem leggja
eða hafa lagt fram störf sín af alúð til þjóðfélagsins.
Sú staðreynd er ómótmælanlega fyrir hendi, að al-
þýðusamtökunum hefur tekizt að jafna lífskjörin
verulega, þó að enn séu of margir útundan, og < þá
fyrst og fremst lægst launaða verkafólkið. Eitt höfuð
verkefni samtakanna á næstu árum verður því að
bæta kjör þess, eftir þeim leiðum sem raunhæfastar
og haldbeztar verða taldar í ljósi reynslunnar.
Á þessum merku tímamótum þakka ég Alþýðusam-
bandi íslands starf þess undanfarna áratugi og öll-
um þeim einstaklingum lífs og liðnum, sem stuðlað
hafa að því, að gera það jafn árangursríkt og raun
ber vitni um.
íslenzkri alþýðu óska ég til hamingju með tíma-
mótin.