Vinnan - 01.05.1966, Page 8

6
u
innan
Það fer ekki milli mála, að mennirnir, sem í bjart-
asta sviðsljósinu standa við vöggu Alþýðusambands
íslands fyrir 50 árum, eru Ottó N. Þorláksson, Jónas
Jónsson frá Hriflu, Ólafur Priðriksson og Jón Bald-
vinsson.
Þar koma líka skýrt fram menn eins og Guðleifur
Hjörleifsson, mikill hæfileikamaður, sem dó ungur
—- prentararnir Þorvarður Þorvarðarson og Ágúst Jós-
efsson, — bókbindararnir Þorleifur Gunnarsson sem
var fundarstjóri á öllum fundum undirbúningsnefnd-
ar, og Gísli Guðmundsson, — svo og frúrnar Jónína
Jónatansdóttir og Karólína Siemsen.
Það er athyglisvert, að auk stofnfundar Alþýðu-
sambandsins 12. marz eru haldnir fimm framhalds-
stofnfundir með nokkru millibili (aðallega um helgar),
og er sá seinasti þeirra haldinn 27. maí1 1916. — Þá
fyrst lýkur þinginu.
Á stofnfundinum 12. marz er aðeins gengið endan-
lega frá lögum Alþýðusambands íslands. Og á þeim
sama fundi er einnig samþykkt að kjósa 5 manna
nefnd til að semja stefnuskrá sambandsins.
í nefndina voru kosnir: Jónas Jónsson frá Hriflu,
Ólafur Friðriksson, Ottó N. Þorláksson, Pétur Lárus-
son og Kjartan Ólafsson.
Á fyrsta framhaldsstofnfundinum 19. marz (viku
síðar) er fyrsta sambandsstjórnin kosin.
Hana skipa: Ottó N. Þorláksson, forseti. Ólafur
Friðriksson, varaforseti. Helgi Björnsson, gjaldkeri.
Jón Baldvinsson, ritari.
í varastjórn eru: Þorleifur Gunnarsson, Jónas Jóns-
son frá Hriflu og Davíð Kristjánsson.
Stefnuskrárnefndin, sem kosin var á fyrsta fundi,
hafði þá ekki lokið störfum. Síðan segir í fundargerð:
„En formaður hennar, hr. Jónas Jónsson frá Hriflu
rakti ýms atriði úr stefnuskránni og skýrði þau fyrir
fundinum. Til máls tóku auk formælanda Davíð
Kristjánsson, Ólafur Friðriksson og Ottó N. Þorláks-
son.
Ólafur Friðriksson las upp stefnuskrá, er jafnað-
armannafélagið á Akureyri hafði samþykkt fyrra ár“.
(Sú stefnuskrá hefur nú komið í leitirnar og verið
birt í Rétti.)
Enn er stefnuskrá sambandsins rædd á þriðja
framhaldsstofnfundi Alþýðusambandsins, höldnum í
Bárubúð sunnudaginn 26. marz. Á næsta framhalds-
fundi sambandsþings — þeim fiórða — er enn rætt
um stefnuskrána. Þar segir svo í fundargerð:
„Formaður og frarnsögumaður nefndar þeirrar, er
stefnuskrána átti að semja, hr. Jónas Jónsson frá
Hriflu, lagði fram frumvarp til stefnuskrár fyrir Al-
þýðuflokkinn.
Var það tekið til framhalds 1. umræðu og afgreitt
til 2. umræðu og til nefndarinnar til yfirlits.“
Næst er stofnskráin rædd á sambandsstjórnafundi,
„og hún undirbúin að nokkru fyrir þingfund.“
Síðan kemur 5. og seinasti fundur sambandsþings,
haldinn í Bárubúð laugardaginn 27. maí 1916.
„Tekið til 2. umr. (fullnaðarafgreiðslu) stefnuskrá
flokksins.
Stefnuskráin er í 16 greinum og var hún afgreidd
sem samþykkt frá þinginu.
. . . Sambandsþinginu var síðan slitið.
Jón Baldvinsson
Sumarið 1916 eru haldnir einir 5 sambandsstj órnar-
fundir.
„1. SAMBANDSÞING
Alþýðusambands íslands“ er svo „sett i Báruhúsinu
í Reykjavík sunnudaginn 19. nóvember 1916 kl. 2 síð-
degis.“
Þingið var sett af Ólafi Friðrikssyni í fjarveru
Ottós N. Þorlákssonar, sem kom síðar á þingið.
Á þessu þingi var Jón Baldvinsson kosinn forseti, og
var hann það upp frá því í 22 ár, eða allt til dauða-
dags 1938.
En ritari í stað Jóns var þá kosinn Jónas Jónsson
frá Hriflu.
En því starfi gegndi hann aðeins skamma hríð.
Nú hafði hann lokið við skipulagningu Alþýðusam-
bands og Alþýðuflokks og sneri sér að öðru. Næsta
verkefni hans var skipulagning Framsóknarflokksins.
Þetta, sem nú hefur verið sagt, fannst mér þurfa að
koma fram í sambandi við hálfrar aldar afmæli
Alþýðusambandsins, því að rétt fyrir afmælið kom
í leitirnar gjörðabók undirbúningsnefndar að stofn-
un sambandsins og gjörðabók sambandsstjórnar 1916
—1918. Var sú bók því miður ekki tiltæk sem heimild,
þegar Skúli Þórðarson gekk frá ritgjörð sinni. En í
grein þessari hefur nefnd giörðabók verið notuð sem
aðalheimild.
Þetta hefur valdið því, að mál mitt er orðið lengra
en skyldi. En ekki kemst ég hjá að minnast sérstak-
lega tveggja manna, þeirra Ólafs Friðrikssonar og
Jóns Baldvinssonar.
Ólafur hefði orðið áttræður á þessu ári, ef hann
hefði lifað. Hann var hinn eldlegi áróðursmaður. „í
honum var bókstaflega sprengikraftur á þessum ár-
um, hann var ómissandi og ómetanlegur,“ hefur Jón-
as frá Hriflu sagt við mig nú nýlega. Og þetta vitum
við — veit þióðin — að er satt og rétt. Hans verður
ávallt minnzt sem hins mikla eldlega brautryðjanda
og baráttumanns íslenzkrar verkalýðshreyfingar.
Jón Baldvinsson var hinn liúfi og elskaði leiðtogi.
Hann ávann sér allra traust og virðingu, sem honum
kynntust. Það var alltaf hlýtt og bjart í kringum
hann. Og farsælli í störfum, en hann, hafa fáir verið.
Hann varð verkalýðshreyfingunni harmdauði og
raunar þióðinni allri. íslandssagan geymir minningu
hans meðal sinna beztu sona.
Auk Ottós N. Þorlákssonar og Jóns Baldvinssonar
hafa þessir verið forsetar Alþýðusambandsins á liðn-
um 50 árum:
Stefán Jóhann Stefánsson
Sigurjón Á. Ólafsson
Guðgeir Jónsson
Hermann Guðmundsson
Helgi Hannesson
Hannibal Valdimarsson
1938—1940
19413—1942
1942—1944
1944—1948
1948—1954
1954 og síðan
Um þessa menn er óþarft að fjölyrða, þeir eru allir
þjóðkunnir af störfum sínum.
í öllum aðalatriðum er skipulag Alþýðusambandsins
líkt og það var mótað 1916. Þó má telia skipulags-
breytinguna 1940 grundvallarbreytingu. Þá var, eins
og kunnugt er, höggvið á skipulagstengslin milli Al-
þýðusambandsins og Alþýðuflokksins. En nú er öll-
um að verða ljóst, að bættar samgöngur, fjölbreytni