Vinnan - 01.05.1966, Blaðsíða 19

U
inna.fi
17
félagið í sambandinu, voru nokkrir áhrifamenn and-
stæðingar þess. Meinlegt var og að það hafði sama sem
engar tekjur, og sýnir það bezt viðhorf verkamanna til
þess, hve tregir þeir voru til að leggja á sig nokkur
gjöld í þarfir þess; átti hver maður að gjalda til
þess 25 aura á ári; jafnvel þessa upphæð var afar
erfitt að innheimta. Þau þrjú ár, sem sambandið starf-
aði, stóð sambandsráðið uppi með tvær hendur tóm-
ar og var mjög atkvæðalítið um verkalýðsmál. Aðal-
viðfangsefni þess voru að sjálfsögðu launamálin. Auk
þess hafði það nokkurn áhuga á að bæta verzlunina
í Reykjavík og átti frumkvæði að því að stofnað var
hið svonefnda Sameignarkaupfélag, er starfaði um
hríð en fór svo forgörðum vegna illrar stjórnar.
Ráðagerðir sambandsráðsins um að stofna póli-
tískt jafnaðarmannafélag báru engan árangur. Það
reyndi að taka þátt í bæjarstjórnarkosningum en hafði
sáralítil áhrif á framvindu málanna. Á þeim árum,
sem sambandÆ starfaði, mun sjálfstæðisbaráttan hafa
verið harðari en nokkru sinni fyr eða síðar, og telja
má að allur stjórnmálaáhugi þjóðarinnar hafi beinzt
að henni. Verkamannasamband íslands starfaði að
nafninu til til ársins 1910. Á því ári virðist sambands-
ráðið hafa haldið einn fund, hinn síðasta.
Stofnun Alþýðusambands íslands
Frá stofnun Verkamannafélagsins Dagsbrún-
ar og Verkamannafélagsins Hlífar í Hafnarfirði
hvíldi mikil deyfð yfir verkalýðshreyfingunni
allt fram til ársins 1915. Voru þó lífskjör verka-
manna mjög bágborin, enda þótt þjóðarfram-
leiðslan ykist á því tímabili örar en dæmi voru
til áður. Samkvæmt grein Jónasar Jónssonar
frá Hriflu: „Fátæktin í Reykjavík“ voru meðal-
tekjur verkamanna árið 1914 fimm hundruð
krónur á ári og atvinnuleysi nálega hálft árið.
Oft var heilli fjölskyldu hrúgað saman í eitt
herbergi. Fjórar til sjö manneskjur áttu þar
heima. Þar var unnið, sofið, soðið og geymdur
matur, hafzt við dag og nótt. Sjö menn urðu að
lifa á 84 aurum á dag, 12 aurar á mann eða 4
aurar máltíðin. Jónas lýsir því einnig, hvernig
þessi sára fátækt dragi mátt og magn úr verka-
mönnum. Hugur þeirra beinist allur að því að
berjast um hvern brauðmola. Menningarhagur
þeirra er því jafn bágborinn og efnahagurinn.
Fátækt almennings í sj ávarplássum er því eitt
hið mesta vandamál þjóðarinnar.
Þegar heimsstyrjöldin fyrri skall á árið 1914,
kom brátt til mikillar verðhækkunar, og haustið
1915 voru afleiðingar verðhækkunarinnar orðn-
ar mjög tilfinnanlegar fyrir verkamenn í sjáv-
arplássum á íslandi. Tímakaup Dagsbrúnar-
manna var þá aðeins 40 aurar en 35 árið áður.
Var því viðbúið að verkamenn yrðu að herða
enn meir sultarólina ef við svo búið ætti að
standa, og augljóst var að miklar hörmungar
voru framundan ef ekki væri hafizt handa um
úrbætur þegar í' stað.
Þá um haustið fóru nokkrir áhugamenn um
verkalýðssamtök að vinna að stofnun félags
meðal háseta á togurum í Reykjavík. Voru þar
fremstir í fylkingu Jón Guðnason o. fl. forystu-
menn háseta og með þeim Ólafur Friðriksson og Jónas
Jónsson frá Hriflu. Var Hásetafélag Reykjavíkur stofn-
að þá um haustið og gerðist brátt eitthvert fjölmenn-
asta og umsvifamesta verkalýðsfélag landsins, enda
voru togarahásetar þá fjölmennasta atvinnustétt í
bænum — brjóstfylking alls verkalýðs í andinu.
Þetta sama haust kusu verkalýðsfélögin nokkra full-
trúa til þess að athuga, hvort kostur myndi vera að
stofna til heildarsamtaka verkamanna. í þessari und-
irbúningsnefnd voru m. a. Ólafur Friðriksson, Jónas
Jónsson, Þorleifur Gunnarsson og Ottó N. Þorláks-
son.
Jafnframt því sem þessir fulltrúar unnu að stofn-
un verkalýðssamtaka, hófu þeir undirbúning að þátt-
töku verkamanna í bæjarstjórnarkosningum, sem
fram áttu að fara í janúar 1916.
í þessum kosningum unnu verkamenn hinn glæsi-
legasta sigur; fengu kjörna þrjá fulltrúa í bæjar-
stjórn, en þá voru aðeins sjö fulltrúar í bæjarstjórn
Reykjavíkur.
Þessi mikli kosningasigur jók mjög bjartsýni full-
trúanna, svo og verkamanna sjálfra, sem nú virtust
furðulega skjótt hafa vaknað til stéttarmeðvitundar.
Kosningabaráttan hleypti miklu fjöri í verkalýðsfélög-
in. Hið nýstofnaða Hásetafélag starfaði þann vetur af
Fyrsta stjórn Hásetafélags Reykjavíkur