Vinnan - 01.05.1966, Qupperneq 23

innan
Alþýðusambands -
stjórn kjörin 1954
á íyrsta íundi sín
um.
ur lítiö framboð á vinnuafli í samanburði við eftir-
spurn. Atvinnuleysi var því litið nema á vissum árs-
tímum. Félögum í Alþýðusambandinu fjölgaði mjög á
þessu tímabili. Samkvæmt skýrslu sambandsstjórnar
árið 1930 voru í sambandinu 28 almenn verkalýðsfélög,
og var félagatala 5485 — 2 iðnfélög með 135 félags-
menn og 6 jafnaðarmannafélög með 332 félagsmenn.
Samtals voru því það ár 36 félög í sambandinu með
samtals 5952 félagsmenn.
Árið 1930 lögðust þung óveðursský heimskreppunn-
ar yfir ísland og mörkuðu tímamót í hagsögu þjóð-
arinnar. Breyttist þá skyndilega öll aðstaða verka-
manna í kjarabaráttu þeirra. í stað þess að sækja á
eins og á undanförnum árum, urðu þeir nú að fara
í vörn. Á árunum 1930—1932 varð geysilegt verðfall
á flestum vörum og kaupmáttur launa steig að sama
skapi. Varð verðlagsbreyting þessi því mjög hagstæð
fyrir verkamenn. Öðru máli gengdi um sjómenn á
fiskiskipum, þar eð hlutaráðning var algengasta fyrir-
komulag um launagreiðslur til þeirra. Atvinnurekend-
ur gerðu þá yfirleitt kröfur um að laun væru færð
niður til samræmis við hið lækkaða verðlag. Það
bætti mjög aðstöðu þeirra að atvinnuleysi varð yfir-
leitt afar mikið og hélzt allt fram á árið 1940. Á tíma-
bilinu 1930—1940 var yfirleitt mikil kreppa og átök
oft hörð milli verkamanna og atvinnurekenda. í
launabaráttunni sjálfri tókst verkamönnum oft furðu
vel að halda velli og unnu jafnvel á í sumum til-
fellum, en vegna hins mikla atvinnuleysis voru kjör
margra þeirra mjög bágborin, enda heyrði það þá til
fríðinda að hafa fasta og örugga atvinnu, en aðeins
lítill hluti verkamanna naut slíkra forréttinda.
Hinar hörðu deilur, sem urðu á þessu tímabili,
verða ekki raktar hér; það yrði of langur kapítuli. Þó
skal drepið á hin eftirminnilegustu átök, er urðu á
öllu þessu tímabili. Gerðust þeir atburðir um sumarið
og haustið 1932. Þá hugðust atvinnurekendur í
Reykjavík koma á almennri launalækkun og tóku
það ráð að beita bæjarstjórninni fyrir sig; meiri hluti
hennar var skipaður sjálfstæðismönnum. Var því
ákveðið að bæjarstjórnin skyldi ríða á vaðið og
lækka tímakaup verkamanna í bæjarvinnu úr 1,36
kr. í 1 krónu. Væri atvinnurekendum hægur eftirleik-
urinn, ef það tiltæki næði fram að ganga. Þegar í
júlí urðu róstur í sambandi við kröfugöngu verka-
manna til bæjarstjórnar, þar sem hún sat á fundi og
kaupgjaldsmál og atvinnubótavinna var til umræðu.
Voru þá nokkrir menn handteknir en var brátt aftur
sleppt úr haldi. Hinn 9. nóvember var svo haldinn
fundur í bæjarstjórn, og kom þar fram tillaga um
kauplækkun þá er að framan greinir. Var það á allra
vitorði að hún myndi verða samþykkt. Fjölmenntu
verkamenn mjög á fund þennan, er hófst kl. 10 árdeg-
is, og safnaðist brátt mikill mannfjöldi fyrir utan hús-
ið. Þar eð vitað var fyrir að verkamenn myndu fjöl-
menna á fund þennan og búizt við að til óeirða gæti
komið, var mikill viðbúnaður hafður. Var gjörvallri
lögreglunni stefnt þangað, svo og mikilli sveit sjálf-
boðaliða, er verkamenn kölluðu hvítliða. Þegar bæjar-
stjórnin fór að ræða launalækkunarmálið, tóku menn
að reyna að ryðjast inn í húsið; varð þar mikil há-
reysti og ys. Hugðist þá lögreglan reka mannfjöldann
frá hús.nu og tókst þar harður bardagi. Beitti lögregl-
an óspart kylfum gegn verkamönnum, en þeir höfðu
engin barefli og var leikurinn því ójafn í fyrstu. Héð-
inn Valdemarsson var þá fulltrúi verkamanna í bæjar-
stjórn og var inni í fundarsalnum er orustan hófst.
Tók hann þá það ráð, sem frægt er orðið, að hann
braut stóla í fundarsalnum og kastaði stólbrotunum
út til verkamanna, er nú fengu vopn í hönd gegn
kylfum lögreglumanna. Bardaginn stóð skamma hríð
og lauk með fullkomnum sigri verkamanna. Var
lögreglan algerlega óvíg að orrustu lokinni, sömu-
leiðis hjálparsveitir hennar, hvítliðarnir; bæjarstjórn-
arfundurin leystist upp. Allmargir særðust í bardag-
anum, þ. á m. einn lögregluþjónn til örkumla. Sú