Vinnan - 01.05.1966, Qupperneq 27

u
innan
25
Sparta“, hafði þegar á Alþýðusambandsþingi 1924 sótt
um upptöku í Alþýðusambandið en verið vísað frá
á þeim forsendum, að félagið væri í alþjóðasambandi
kommúnista en Alþýðusambandið viðurkenndi ekki
grundvallarreglur þess. Kommúnistahreyfingunni óx
mjög fylgi um þessar mundir, ekki sízt eftir 1927,
þegar Alþýðuflokkurinn studdi ríkisstjórn Framsókn-
ar með hlutleysi um árabil, en einungis fá stefnumál
hans og verkalýðsins náðu fram að ganga. Kröfurnar
um skipulagsbreytingu gerðust nú sífellt háværari.
Á aukaþingi A.S.Í. 1929 var samþykkt að skipa 7
manna nefnd til að undirbúa og semja nýja stefnu-
skrá og lög fyrir Alþýðuflokkinn. Skyldi stjórn A.S.Í.
tilnefna 4 menn í nefndina og fjórðungssamböndin 3,
einn hvert. Skyldi leggja tillögur nefndar þessarar
fyrir verkalýðsráðstefnu, er halda skyldi fyrir Al-
þýðusambandsþing 1930.
Meðan nefndin starfaði börðust vinstri menn fyrir
því að öllum verkalýðsfélögum á landinu yrði boðið
að senda fulltrúa á hina fyrirhuguðu verkalýðsmála-
ráðstefnu og að stofnað yrði verkalýðssamband óháð
Alþýðusambandinu á grundvelli stéttabaráttunnar.
Þeir vildu gera verkalýðsmálaráðstefnuna óháða Al-
þýðuflokknum.
Undirbúningsnefnd ráðstefnunnar klofnaði í aðal-
málinu. Lagði meirihlutinn, hægri menn, til að eigi
yrði stofnað verkalýðssamband óháð pólitískum flokk-
um, en vinstri menn lögðu til að stofnað yrði verka-
lýðssamband með öllum verkalýðsfélögum í landinu.
Var tillaga meirihlutans samþykkt á ráðstefnunni.
Skömmu eftir ráðstefnuna, 25. nóv. 1930, hófst 10.
þing A.S.Í. Þá skildi að fullu og öllu með kommún-
istum og sósíaldemókrötum innan Alþýðusambandsins.
Mikilvægasta og afdrifaríkasta tillagan, sem fram
hafði komið á verkalýðsráðstefnunni um breytingu
á lögum Alþýðusambandsins var þessi: Kjörgengi í
fulltrúaráð, á fjórðungsþing, sambandsþing og aðrar
ráðstefnur innan sambandsins svo og í opinberar
trúnaðarstöður fyrir sambandsins eða flokksins hönd
er bundið því, að fulltrúinn sé Alþýðuflokksmaður og
tilheyri engum öðrum stjórnmálaflokki. Hver fulltrúi
er skyldur til, áður en kosning hans er samþykkt í
fulltrúaráði, á fjórðungsþingi eða á sambandsþingi, að
skrifa nafn sitt undir stefnuskrá Alþýðuflokksins hjá
forseta samkomunnar og skuldbinda sig til að starfa
í öllu samkvæmt henni og lúta lögum sambandsins.
Tillagan hlaut samþykki á Alþýðusambandsþinginu,
en með henni voru allir, sem ekki fylgdu stefnu Al-
þýðuflokksins, gerðir réttlausir, enda þótt þeir lögum
samkvæmt mættu vera í verkalýðsfélagi. Þeim veitt-
ist einungis skyldan til að greiða iðgjöld sín og
standa undir pólitískri starfsemi flokks, sem þeir
vildu ekki veita fylgi.
Næsta áratug — 1930—1940 — voru lög þessi í
gildi og forysta Alþýðusambandsins var í höndum
jafnaðarmanna. Á þessu tímabili stóðu sífellt hinar
hörðustu dei'ur milli kommúnista og jafnaðarmanna,
og sóttu hinir fyrrnefndu á með mikilli hörku. Þrátt
fyrir það unnu jafnaðarmenn mikilvæga pólitíska
sigra. Áhrif þeirra á Alþingi jukust með stjórnarsam-
vinnunni við Framsókn. Náðu þeir meiri áhrifum á
löggjöfina en dæmi voru til áður, og eru lögin um
alþýðutryggingar mesti sigurinn eins og áður er sagt.
Veturinn 1937 kom upp mikill ágreiningur milli
stjórnarflokkanna um stefnuna í efnahagsmálum, og
leiddi sá ágreiningur til þingrofs. Kosningar fóru
fram í júní það ár. Gerðust þá þau tíðindi, að komm-
únistar fengu kjörna á Alþingi sína fyrstu fulltrúa,
með því að Einar Olgeirsson náði kosningu í Reykja-
vík og í kiölfar hans fylgdu tveir aðrir flokksbræður
hans sem uppbótarþingmenn. í þeim kosningum tap-
aði Alþýðuflokkurinn tveim þingsætum. Kom tapið
nær eingöngu fram í Reykjavík. Þessi úrslit kosn-
inganna, sem og ágreiningur Alþýðuflokksins við
Framsókn, styrkti mjög aðstöðu kommúnista og jók
tilhneiginguna til að sameina verkalýðsflokkana með
einhverjum hætti, enda höfðu kommúnistar þá um
skeið háð hina svonefndu samfylkingarbaráttu, er
stefndi að því marki. Þá um haustið hélt A.S.Í. auka-
þing, er skyldi taka afstöðu til sameiningartilboðs
kommúnista og ákveða, hvort Alþýðuflokkurinn skyldi
halda áfram samstarfi við Framsókn. Þingið taldi
nauðsynlegt og eðlilegt að því samstarfi yrði haldið
áfram og gerði kommúnistum tilboð um sameiningu
flokkanna. Þegar hér var komið var Alþýðusamband-
ið klofið í' tvær fylkingar. Héðinn Valdemarsson og
fleiri foringjar þess voru þess mjög fýsandi að flokk-
arnir sameinuðust. Héðinn var og ákaflega andvígur
samvinnu við Framsókn. Taldi hann það hina brýn-
ustu nauðsyn, að verkalýðsflokkarnir sameinuðust og
héldu uppi harðri stjórnarandstöðu, enda er vart
skiljanlegt að það gæti farið saman að sameinast
kommúnistum og veita jafnframt Framsóknarflokkn-
um brautargengi. Héðinn og fylgismenn hans voru
mjög óánægðir með ofangreindar samþykktir þings-
ins, einkum þó sameiningartilboðið, þar sem kommún-
istum voru settir svo harðir kostir, að engin líkindi
voru til þess að að þeim yrði gengið.
í janúar 1938 fóru fram bæjarstjórnarkosningar, og
buðu þá Alþýðuflokkurinn og Kommúnistaflokkurinn
fram sameiginlegan lista í Reykjavík og víðar þrátt
fyrir magnaða andstöðu margra hinna mestu áhrifa-
manna í forystuliði Alþýðusambandsins. Kosninga-
baráttan var háð við hinar verstu aðstæður vegna
hinnar heiftarlegu baráttu milli sameiningarsinna og
hinna, er ekki vildu vita af sameiningu. Þrátt fyrir
það náði þó listinn 6500 atkvæðum í Reykjavík, en
á þriðja hundrað atkvæði vantaði á samanlagða at-
kvæðatölu verkalýðsflokkanna í alþingiskosningunum
sumarið áður. Úti á landi gekk verkalýðsflokkunum
furðu vel, og vann listi þeirra hreinan meirihluta
á ísafirði, Hafnarfirði, Siglufirði, Norðfirði og víðar.
Stjórn Alþýðusambandsins, sem að miklum meiri-
hluta var andvíg sameiningarmönnum, rak Héðin
Valdemarsson úr flokknum nokkrum vikum síðar, en
hann og fylgismenn hans héldu áfram að undirbúa
sameiningu við kommúnista, og Héðinn áfrýjaði brott-
rekstrinum til Alþýðusambandsþings.
Nokkru eftir brottrekstur Héðins klofnaði Jafn-
aðarmannafélag Reykjavíkur, og þar með var loku
skotið fyrir bað að sættir tækjust.
Alþýðusambandsþingið haustið 1938 átti að gera út
um málið. Komu þá engar sættir til greina, enda var
fulltrúum sameiningarmanna bægt frá þingsetu.
Um sömu mundir var haldið stofnþing Sameining-
arflokks alþýðu — Sósíalistaflokksins. Að stofnun
hans stóðu Kommúnistaflokkurinn og sameiningar-
menn úr Alþýðuflokknum.