Vinnan - 01.05.1966, Síða 29

u
innan
27
af verðhækkun. Frá þeim tíma til ársins 1942 voru
grunnlaun launþega að mestu leyti óbreytt. Dýrtíð
óx þá hröðum skrefum og kaupmáttur launa minnkaði
að sama skapi.
Á þessu tímabili varð skortur á vinnuafli svo mik-
ill, að verkamenn gátu víðast hvar fengði eins mikla
yfirvinnu og þeir vildu, og þar að auki höfðu þeir
atvinnu árið um kring. Jukust þá tekjur verkamanna
stórlega, enda þótt kaupmáttur tímalauna rýrnaði.
Varð það algengt á þessum árum, að verkamenn unnu
hálfan sólarhringinn eða meira. Var þá 8 stunda
vinnudagurinn, sem genginn var í gildi hjá mörgum
verkalýðsfélögum, í raun og veru úr sögunni, og hafði
ekki aðra þýðingu en þá, að kauptaxti í dagvinnu mið-
aðist við 8 stundir. Oft unnu atvinnurekendur það til,
til þess að fá menn í vinnu, að þeir veittu þeim ýmis
fríðindi, þar eð ekki mátti hækka grunnlaun. Hið
fyrra skipulag um launagreiðslur tók því mjög að
ganga úr skorðum.
Um áramót 1941—1942 gengu lögin um bann við
grunnkaupshækkun úr gildi. Óánægja verkafólks með
launakjör var þá orðin mögnuð, og sögðu þá ýmis
verkalýðsfélög upp samningum og hófu verkfall 2.
janúar 1942.
Nokkrum dögum síðar gaf ríkisstj órnin út bráða-
birgðalög, en samkvæmt þeim var settur gerðar-
dómur í kaupgjalds- og verðlagsmálum. Með lögum
þessum voru bannaðar allar grunnkaupshækkanir
nema til samræmingar. Öll verkföll til breytinga á
kaupi og kjörum voru því bönnuð. Voru hin nýbyrjuðu
verkföll þar með lýst ólögleg. Lög þessi vöktu því
meiri andúð sem allir vissu, að allur fjöldi atvinnu-
rekenda velti sér í stórgróða og auður hrannaðist upp.
Félög þau, er höfðu hafið verkföll, aflýstu þeim,
en félagsmenn mættu ekki til vinnu. Var þetta upp-
haf hins svonefnda skæruhernaðar, er í því var fólg-
inn, að félögin gerðu engin verkföll, en verkamenn
hættu að mæta reglulega til vinnu og töfðu þannig
eða stöðvuðu verkin. Um vorið og fram á sumar var
skæruhernaðurinn í algleymingi og hækkuðu atvinnu-
rekendur þá launin stórlega, þrátt fyrir gerðardóms-
lögin, sem nú urðu ekki annað en pappírsgagn og
voru numin úr gildi þá um sumarið. Þessi átök eru
athyglisverð fyrir þá sök, að íslenzkur verkalýður hef-
ur hvorki fyrr né síðar beitt þessari aðferð í kjara-
baráttunni.
Næstu árin fóru kjör verkamanna almennt batn-
andi, og árið 1945 var kaupmáttur tímakaupsins orð-
inn 69% meiri en árið 1939 miðað við Dagsbrúnar-
taxta. Þegar hér var komið höfðu flestallar vinnu-
stéttir fengið 8 stunda normal vinnudag viðurkennd-
an og fengið eftirvinnu eða næturvinnutaxta fyrir það,
sem umfram var unnið.
Síðan á styrjaldarárunum hefur oftast verið mikill
skortur á vinnuafli hér á landi, og hafa verkamenn því
getað fengið mikla eftirvinnu. Hefur fjöldi þeirra
vanizt á að vinna margar stundir fram yfir hinn
normala vinnudag, og er nú algengast að menn vinni
10 tíma á dag. Á síðari árum hefur kaupmáttur tíma-
kaupsins minnkað það mikið að fæstir verkamenn
geta komizt af með það kaup, sem fæst fyrir 8 stunda
vinnu. Það er því nú sem stendur ein af helztu kröf-
um A.S.Í., að kaupið verði hækkað svo mikið, að verka-
menn fái sæmilegar tekjur fyrir 8 stunda vinnu. Hin
allt of þunga vinnubyrði, er nú hvilir á fjölda verka-
manna, er til mikils tjóns bæði fyrir verkamenn og
þjóðfélagið í heild sinni.
Þar sem dýrtíð hefur sífellt farið vaxandi og hver
gengisfelling hefir fylgt annarri síðan 1950, hefur
verkalýður og aðrar launastéttir á íslandi ekki átt
annan kost en krefjast þess, að launin væru hækkuð
til samræmis við hækkandi verðlag. Hafa verkamenn
oftast staðið höllum fæti í þeim hráskinnaleik, þar
eð jafnan reynist erfiðara að koma fram kröfum um
hærri laun en berjast gegn launalækkun. Hafa verka-
menn því oft orðið að standa í erfiðum verkföllum
nú á síðari árum. Má þar nefna t. d. Dagsbrúnarverk-
fallið 1949 og hin miklu verkföll 1952. Árið 1955 gerði
Dagsbrún og verkfall, er stóð alllengi. Bæði 1961 og
1962 kom til verkfalla togarasjómanna. Á öllu tíma-
bilinu frá 1949 fram til þessa dags hefur róðurinn
verið mjög erfiður fyrir verkamenn, og enginn vaíi
leikur á því, að launataxti í almennri verkamanna-
vinnu er verkamönnum mun óhagstæðari en í lok
styrjaldarinnar. Um ófaglærða iðnaðarmenn gildir hið
sama svo og um suma faglærða og verzlunarfólk.
Séð yfir fundarsal á Alþýðusambandsþingi 1960.