Börn og menning - 2017, Qupperneq 10

Það er enginn barnaleikur að
semja bækur handa börnum og
það er svo sannarlega ekki held-
ur neinn barnaleikur að þýða
fyrir þau. Erlendi textinn er
iðulega fullur af orðaleikjum og
tilvísunum í menningarleg fyr-
irbæri, þjóðsögur og barnaþulur
sem þekkjast bara í heimahög-
um og eiga litla eða enga sam-
svörun í viðtökumenningunni.
Og svo er það bundna málið:
Börn hafa gaman af vísum og
kvæðum og allt þarf það að
fylgja réttum bragreglum í þýð-
ingu ef vel á að vera. Ýmislegt
annað þarf líka að skila sér og
sumar söguhetjurnar úr barnabókum eru svo miðlægar
í vestrænni menningu að þegar þær eru nefndar vita all-
ir við hvað er átt: Pétur Pan er strákurinn sem vildi ekki
verða fullorðinn, Pollýanna reyndi alltaf að líta á björtu
hliðarnar og sjá eitthvað gott úr öllu, og svo framvegis.
En þótt við gerum okkur kannski ekki grein fyrir því
kunna hugmyndir okkar um þessar söguhetjur að vera
ólíkar, allt eftir því hvaðan við komum og hvaða þýð-
ingu á bókunum við höfum lesið á hvaða tungumáli.
Barnabókaþýðingar hafa tíðkast á Íslandi í meira en
200 ár, þótt áherslurnar hafi
vitaskuld breyst mikið. Lengi
vel var megináherslan lögð á
að ala ungu lesendurna upp og
hræða þá til hlýðni en á síðari
árum hefur mönnum skilist að
annars konar texti henti ef til
vill betur til að fræða börn og
skemmta þeim í leiðinni.
Guðsótti og góðir siðir
Menn greinir á hvenær fyrstu
bækur beinlínis ætlaðar börn-
um komu fram en fyrsta ís-
lenska barnabókin er oftast
talin vera Barna­Liood: Med
Ljuflings­Lag1 eftir séra Vigfús Jónsson í Hítardal, sem
kom út árið 1780 en er líklega ort einum fjörutíu árum
fyrr. Ljóðabálkurinn er 105 erindi, heilræði og góðar
óskir til handa dóttur hans barnungri og hann leggur
henni lífsreglurnar föðurlega og af mildi, eins og vænta
má – guðhræðslu, hlýðni, iðni og aðrar dyggðir svo að
hún feti örugglega hinn þrönga veg til Himnaríkis.
Fyrsta þýdda barnabókin kom svo út árið 1795,
Sumar ­Giøf handa børnum2, í þýðingu séra Guðmundar
Jónssonar prófasts og sóknarprests, og þar kveður held-
Erlendar söguhetjur
á íslenskum skóm
Magnea J. Matthíasdóttir
Erlendi textinn er
iðulega fullur af orða-
leikjum og tilvísunum
í menningarleg fyrirbæri,
þjóðsögur og barnaþul-
ur sem þekkjast bara í
heimahögum og eiga litla
eða enga samsvörun í
viðtökumenningunni.