Bændablaðið - 08.07.2021, Blaðsíða 16

Bændablaðið | Fimmtudagur 8. júlí 202116
Loftslagsvegvísir sjávarútvegsins
Þrátt fyrir að vorið hafi verið
kalt og sumarið seint á ferð er
samt von um að fá góða berja­
uppskeru í haust. Margir
berjar unnar eru harðgerðir og
láta ekki smávorhristing slá sig
út af laginu.
Ber eru góð á bragðið, það
er gaman að rækta þau og það
er auðveldara en marga grunar.
Flestar berjaplöntur gefa betur
af sér séu þær ræktaðar í frjó­
sömum og deigum jarðvegi
sem blandaður hefur verið með
lífrænum áburði og á sólríkum
og skjólgóðum stað. Hæfilegur
skammtur af tilbúnum áburði er
ein og hálf eða tvær matskeiðar,
25 til 35 grömm á fermetra,
gefið tvisvar til þrisvar yfir
vaxtartímann. Gott er að vökva
með daufri áburðarblöndu í
þurrka tíð, sérstaklega meðan
á aldinmyndun stendur. Ber úr
eigin garði eru góð í munninn
beint af plöntum eða í saft, sultur
og til víngerðar.
Jarðarber (Fragaria × anan­
assa). Eina jurtin í þessari upp­
taln ingu sem ekki er trékennd.
Fjölær jurt sem fjölgar sér með
ofanjarðarrenglum. Blómin hvít
en berin rauð og sæt. Þrífst best á
sólríkum stað og í næringarríkum
jarðvegi með sýrustig milli 6 og
6,5. Til þess að tryggja góða
uppskeru er nauðsynlegt að
endurnýja plönturnar á 4 til 6 ára
fresti. Einnig er gott að skipta um
ræktunarstað þegar plönturnar
eru endurnýjaðar til að koma í
veg fyrir jarðvegsþreytu. Gott
er að rækta jarðarber í hengi­
pottum. Ranabjöllur og sniglar
eru sólgnir í jarðarber og geta
gert mikinn skaða. Yrkin
‘Zephyr’, ‘Korona’, ’Glima’,
’Rita’ og ’Senga Sengana’ hafa
öll reynst vel. Lögun berjanna er
mismunandi milli yrkja. Æskilegt
bil á milli plantna í beði er 30 til
40 sentímetrar.
Rifs (Ribes rubrum). Vex
villt í Evrópu og mjög algeng
garðplanta hér. Grófur, salt­
þolinn runni sem nær 2 metra
hæð og getur orðið bústinn og
fyrirferðarmikill. Fjölgað með
græðlingum og sveiggræðslu.
Berin rauð en einnig til hvít
og bleik. Góð til átu beint af
runnanum eða til sultugerðar.
Klippa á gamlar greinar, sem
eru dekkri, af til að örva nývöxt
og auka uppskeruna. Blaðlús og
fiðrildalirfur algengt vandamál.
Stikilsber (Ribes uva­crispa).
Vaxa villt til fjalla í Evrópu og
Norður­Ameríku. Þyrnóttur runni
með uppsveigðar greinar sem
verða um metri á hæð. Fjölgað
með græðlingum og æskilegt bil
á milli plantna er 1 til 1,5 metrar.
Berin stór og bragðgóð, gulgræn,
hvít eða rauð. Klippa skal burt
gamlar greinar til að örva nývöxt
og aldinmyndun. Yfirleitt tekur 2
til 3 ár fyrir stikilsber að fara að
mynda ber. Yrkið ‘Hinnomäki’,
sem er blanda af evrópskum og
amerískum stikilsberjum, hefur
reynst vel hér. ‘Hinnomäki
Keltainen’ gefur gul og sæt ber
en ’Hinnomäki Punainen’ rauð
og bragðmikil ber.
Sólber (Ribes nigrum).
Vex villt í Evrópu og algeng
garð planta hér. Fjölgað með
græðlingum og sveiggræðslu.
Berin svört. Klippa þarf burt
gamlar greinar, sem eru dekkri
að lit og eldri en fimm ára, til að
örva nývöxt og auka uppskeruna.
Blaðlús og fiðrildalirfur algengt
vandamál. Sterk lykt sem minnir
á kattahland af blöðunum,
séu þau marin. Góð ber til
sultugerðar. Yrkin ‘Brödtorp‘.
‘Öjebyn‘ og ‘Melalahti‘ vel
reynd, harðgerð og skila góðri
uppskeru flest ár. /VH
STEKKUR
Eggert Benedikt Guðmundsson er
forstöðumaður Grænvangs, sem
ásamt sjö atvinnugreinafélögum
kynnti nýlega Loftslagsvegvísi
atvinnulífsins. Vegvísinum er
ætlað að styðja við markmið
íslenskra stjórnvalda um
kolefnishlutlaust Ísland árið 2040.
Atvinnugreinar landsins, þar
með taldar sjávarútvegur og
bændasamtökin, tóku höndum
saman og unnu loftslagsvegvísinn
í þeim tilgangi að veita yfirsýn
yfir núverandi stöðu og setja
loftslagsaðgerðir í stærra samhengi.
Markmiðið er að auðvelda
atvinnulífi og stjórnvöldum að
finna í sameiningu aðgerðir, hvata,
ívilnanir og fleira sem styðja
við loftslagsaðgerðir íslensks
atvinnulífs. Við heyrðum í Eggerti
og báðum hann að segja okkur frá
Loftslagsvegvísinum og þá einkum
þeim hluta er snýr að sjávarútvegi.
Sjávarútvegurinn hefur náð
einstökum árangri
,,Í ljósi mikillar áherslu og vilja til
að efla grænar lausnir og minnka
útblástur gróðurhúsalofttegunda
þá blasti við að atvinnulífið og
stjórnvöld yrðu að taka höndum
saman og Grænvangur var einmitt
stofnaður í því skyni,“ sagði Eggert.
,,Út frá sjónarhóli sjávarútveg­
sins er þetta sérstaklega áhuga vert.
Sjávarútvegurinn hefur dreg ið úr
losun fiskiskipa gróður húsaloft­
tegunda um 36% frá árinu 2005 sem
er einstakt.Þetta er jákvæð afleiðing
af tveimur þáttum. Annars hefur
fiskveiðistjórnunarkerfið, sem var
tekið upp um svipað leyti, gert
sjávarútvegsfyrirtækjum kleift að
stýra veiðum á hagkvæman hátt með
fækkun skipa og lækkun kostnaðar,
m.a. með minni olíunotkun.
Samhliða voru fiskistofnar byggðir
upp sem gerir veiðina auðveldari.
Með þessu verður olíunotkun á
hvert veitt kíló mun lægri. Hins
vegar hafa nýsköpun og framfarir
í hönnun skipa og veiðarfæra
skipt miklu máli. Þar má nefna
lögun skipsskrokka þannig að
viðnám þeirra í sjónum er minna,
betri skrúfubúnað auk betri nýtni
vélanna sjálfra. Þróun veiðarfæra
hefur minnkað viðnám og gert
þau léttari. Það sem er sérstaklega
skemmtilegt er að allt þetta er gert
á forsendum sjávarútvegsins sjálfs
og er drifið áfram af hagrænum
hvötum. Þetta eru góðu fréttirnar
sem er afskaplega gaman að segja
frá.“
Orkuskipti og
fjárfestingarhvatar
Það liggur fyrir að orkuskipti í
sjávarútvegi verða flókin. Það er
engin augljós leið í augnablikinu en
menn eru að huga að lausnum segir
Eggert ,,Hvort það verður vetni,
lífdísill, ammoníak, metanól eða
hreinlega rafmagn vitum við ekki.
NYTJAR HAFSINS
Heildarlosun á CO2 frá sjávarútvegi og matvælaiðnaði var 55% minni árið 2017 en árið 1995. Langstærsti hluti þessa er vegna minni olíunotkunar í sjávarútvegi,
en hún hefur dregist saman um tæp 50% frá árinu 1990 eins og sjá má í umfjöllun í hlutanum um olíunotkun. Fiskeldi er talið með í þessum tölum um
fiskveiðar, en umsvif þess hafa stóraukist á undanförnum árum. Margir samverkandi þættir skýra árangurinn, en hæst ber fiskveiðistjórnunarkerfið enda
gætir áhrifa þess á flesta aðra þætti sem koma við sögu. Kerfið sjálft hefur eflst, fjárfesting í tækjum og búnaði verið mikil, skipum hefur fækkað og eru
þau í dag mun öflugri og hagkvæmari í notkun og svo breytt orkunotkun. Mynd / radarinn.is
Eggert Benedikt Guðmundsson.
Sigurgeir B Kristgeirsson.
Dr. Stefán B Gunnlaugsson,
dósent við Háskólann á
Akureyri, hélt í vor afar fróðlegt
erindi, í beinni útsendingu
á netinu, um þróun íslensks
sjávarútvegs síðustu áratugi.
Þar fjallaði hann m.a. um
umhverfisvæna hlið íslenska
kvótakerfisins. Stefán varði
nýlega doktorsritgerð sína um
íslenskan sjávarútveg. Hann varð
góðfúslega við beiðni okkar um
stutt viðtal.
Lélegt fiskirí sem hefur
batnað mikið
,,Þegar ég var á sjó um 1990 var
fiskirí lélegt. Það þótti gott að fá
10–12 tonn á sólarhring og þá var
fiskurinn miklu smærri en hann er
í dag. Ég sé þetta í gögnum sem
ég hef rannsakað,“ segir Stefán.
,,Nú eru 30 metra togbátar
að fylla sig á 2–3 dögum, þetta
40–80 tonn. Þetta hefði ekki
verið hægt að gera 1990. Þetta
er gríðarleg breyting í veiðum á
þorski á þessum tíma, en ég hef
mest rannsakað þorskveiðar af
botnfisktegundum. Þetta hefur
líka mikil og jákvæð áhrif á
vinnslurnar. Þær afkasta meiru
fyrir vikið og verða hagkvæmari,“
bætir Stefán við.
,,Það hefur margt gengið vel
í uppbyggingu þorskstofnsins
en þó er eitt sem vantar,“ segir
Stefán, ,,og það er að það hafa
engir stórir árgangar komið fram
eins og áður gerðist þrátt fyrir
stærri hrygningarstofn. Ástæða
þess er ekki þekkt.“
Kvótakerfið er umhverfisvænt
Alkunna er að olíunotkun íslensks
sjávarútvegs hefur dregist saman
um 45% frá 1990–2017. Þetta
hefur gerst á sama tíma og losun
í fiskveiðum heimsins hefur
aukist um 28% frá 1990–2011.
Það sem skýrir þetta segir
Stefán að ,,með kvótakerfinu
var sókn takmörkuð og fyrirtækin
neyddust til að fækka skipum
og sameina aflaheimildir, með
öðrum orðum að hagræða. Þannig
lækkuðu þau kostnað og urðu
arðbær. Stóri ávinningurinn var
síðan að veiðistofn mikil vægustu
tegundarinnar, þorsk urinn,
stækkaði mikið og auðveld ara
var að sækja þorskinn. Með þessu
mikla fiskiríi og fækkun skipa
minnkaði olíunotkun Íslend inga
við veiðarnar. Þetta er algjör
bylting því afli á sóknareiningu
hefur aukist mikið. Við förum
niður en heimurinn upp. Til þess
að minnka losun í heiminum þarf
að gera tvennt í fiskveiðum, að
taka upp kvótakerfi og byggja
upp fiskistofna. Allir umhverfis­
verndarsinnar ættu því að styðja
íslenska kvótakerfið!“ sagði
Stefán að lokum.
Íslenska kvótakerfið er umhverfisvænt!
– segir dr. Stefán B Gunnlaugsson
Dr. Stefán B Gunnlaugsson, dós ent
við Háskólann á Akureyri.
Berjaplöntur