Bændablaðið - 08.07.2021, Blaðsíða 30

Bændablaðið | Fimmtudagur 8. júlí 202130
LÍF&STARF
Feima gallerí opnað í gamla frystihúsinu á Dalvík:
Áhersla á fallega gjafa- og nytjavöru
Feima gallerí hefur verið
opnað í skrifstofurými gamla
frystihússins á Dalvík, en að
baki því standa fjórar konur
í Dalvíkurbyggð, þær Lína
Björk Ingólfsdóttir, Monika
Margrét Stefánsdóttir, Sigríður
Guðmundsdóttir og Guðrún Inga
Hannesdóttir.
Þær hafa allar um árabil unnið
við handverk og hönnun og eða
komið að rekstri gallería. Þannig
rak Lína galleríið Iðju og síðar
„Dóttur skraddarans“ á Dalvík í
rúman áratug, hún hefur unnið í
leir í ríflega aldarfjórðung og sótt
ótal námskeið.
Monika Margrét rekur Keramik­
loftið á Árskógssandi en segja má
að hún hafi alist upp innan um
keramik, því móðir hennar rak
samnefnt fyrirtæki á Akureyri allar
götur frá árinu 1991. Sigríður rak
galleríið Stjörnuna á Dalvík en hún
er þekktust fyrir glervörur og hefur
starfað sjálfstætt í þeim geira frá
árinu 2004. Að auki þrykkir hún
einnig á tau. Guðrún Inga er graf­
ískur hönnuður að mennt og er
með laserskornar vörur hjá Daley
hönnun á Dalvík. Hún hefur hann­
að töluvert af minjagripum fyrir
Gallerí Gullsól í Grímsey í gegnum
tíðina.
Fjölbreytt úrval af handverki
Stöllurnar taka auk eigin handverks
einnig inn í galleríið fjölbreyttar
vörur frá handverksfólki sem
tengist Dalvíkurbyggð. Þær segja
að handverksfólk í byggðarlaginu
vinni við alls kyns handverk, þar
kenni margra grasa og þær vilji gefa
fólki kost á að sjá úrvalið á einum
stað. Alls er í boði handverk frá
tæplega 20 manns til að byrja með.
Þær segja Feimu bæði fyrir
heimafólk og ferðalanga sem fari
um, en engir minjagripir eru í boði
heldur er áhersla á fallega gjafa­
og nytjavöru. Auk þess sem opið
er í galleríinu frá miðvikudegi til
sunnudags er stefnt að því að hafa
nokkra útimarkaði í porti framan
við húsið í sumar. /MÞÞ
Gallerískonur f.v. Monika Margrét Stefánsdóttir, Sigríður Guðmundsdóttir, Lína Björk Ingólfsdóttir og Guðrún Inga
Hannesdóttir, en þær hafa opnað Gallerí Feimu í húsnæði gamla frystihússins á Dalvík.
AF VETTVANGI BÆNDASAMTAKANNA
Að mínu mati eru byggðamál
og hagsmunir landbúnaðarins
það samofnir að um órjúfanlega
heild er að ræða. Byggðamál eru
eitt stærsta sameiginlega hags-
munamál landbúnaðarins og
hefur fengið mikið vægi m.a.
á Búnaðarþingum og í daglegu
starfi Bændasamtakanna.
Þróunin hefur verið sú að
ríkisstuðningur við landbúnað
hefur færst frá því markmiði að
greiða eingöngu niður matvæli til
neytenda í það að styðja við aðra
þætti eins og varðveislu menn­
ingarverðmæta, atvinnu sköpun og
brothættar byggðir. Nauðsynlegt
er á hverjum tíma að þróa stuðn­
ing við land búnað í takt við þarfir
helstu hagaðila sem eru búvöru­
framleiðslan og neytendur. Með
stuðningnum er ekki bara átt við
það ríkisframlag sem er í formi
beingreiðslna til bænda, heldur
líka það starfsumhverfi sem að
landbúnaður býr við, t.d. í formi
tollasamninga, aðgengis að fjár­
magni, skattlagningar, hvata til
nýsköpunar, rannsókna og fag­
menntunar.
Í árslok 2020 var birt í sam­
ráðs gátt stjórnvalda Grænbók
byggðaáætlunar sem ætlað var að
meta stöðu byggðamála og vera
grundvöllur fyrir nýja stefnu­
mótun í byggðamálum til 15 ára.
Umsagnarfrestur var gefinn til
og með 25. janúar síðastliðinn
og skiluðu Bændasamtök Íslands
inn umsögn um málið. Í kjölfar­
ið vegna mikilvægi málsins var
skipaður starfshópur sem hafði
það hlutverk að draga fram til­
lögur Bændasamtakanna í Hvítbók
byggða áætlunar, tengdum land­
búnaði og starfsumgjörð land­
bún aðar greina. Í starfshópnum
sátu auk undirritaðar, Karvel
Karvelsson, framkvæmdastjóri
Ráðgjafarmiðstöðvar land­
bún aðarins, og Katrín María
Andrés dóttir, framkvæmdastjóri
Sambands garðyrkjubænda.
Starfshópurinn skilaði af sér
skýrslu í lok apríl til stjórnar, sú
skýrsla var síðan lögð til grund­
vallar við umsögn samtakanna um
Hvítbók um byggða mál.
Starfshópurinn setti sér það
markmið í upphafi að hafa það
verklag uppi að fá grasrótina
með í því að móta áherslurnar.
Því var auglýst eftir tillögum
meðal félagsmanna, aðildarfé­
laga og starfsmanna samtakanna.
Ánægjulegt var hvað margar til­
lögur bárust og hvað þær sner­
ust oft um ólíka hagsmuni. Víða
mátti samt greina samhljóm og
voru innviðir í nærsamfélaginu
oftast nefndir. Við úrvinnslu var
reynt að setja tillögurnar í sam­
hengi við gildandi áætlanir og
stefnumörkun. Tillögurnar voru
jafnframt flokkaðar eftir því
hvar líklegast væri að þær fengju
skoðun og framgang miðað við
þá verkaskiptingu sem uppi er
milli ríkis, sveitarfélaga, búvöru­
samninga, byggðaáætlunar o.fl.
Starfshópurinn lagði ekki efn­
islegt mat á tillögurnar sem bár­
ust, að öðru leyti en því að flokka
þær eftir því hvar þær ættu helst
heima ef þær ættu að koma til
framkvæmda. Þannig var engri
hugmynd í rauninni hafnað, en
kunni tillögur að stangast á verður
að ákveða í næstu skrefum hvern­
ig með það skuli unnið.
Jafnframt var lagt til grundvall­
ar í vinnunni þær stefnumarkandi
tillögur sem gerðar hafa verið
m.a. á Búnaðarþingum og álykt­
unum á aðalfundi aðildarfélaga
Bændasamtakanna.
Núgildandi byggðastefna
Í upphafi vinnunnar var lagt mat á
aðgerðaáætlun sem sett var fram
af hálfu stjórnvalda sem tengjast
landbúnaði eða þeim ábendingum
sem bárust. Ýmislegt hefur áunn­
ist í hinum fjölbreytilegustu verk­
þáttum á undanförnum árum, sem
er ánægjulegt. Styrking búsetu­
skilyrða og innviða í dreifbýli er
þó í eðli sínu markþætt málefni
og lýkur í raun aldrei að fullu. Í
eftirtöldum skilgreindum verk­
efnum hefur settum markmiðum
verkefnistímabilsins verið náð
og telst þeim lokið, að því marki
sem fyrri áætlun gerði ráð fyrir:
Ísland ljóstengt, efling rannsókna
og vísindastarfsemi, verslun í
strjálbýli, svæðisbundin flutnings­
jöfnun, nýsköpun í matvælaiðnaði
og bújarðir í eigu ríkisins. Fleiri
verkefni eru þó enn í vinnslu og
er þar á meðal mál sem ítrekað
hefur verið rætt á Búnaðarþingum
sem er jöfnun á raforkukostnaði.
Markmið sem sett var fram er:
„Að stuðla að aukinni jöfnun
orkukostnaðar í dreifbýli og þétt­
býli, bæði hvað varðar dreifingu
á raforku og húshitunarkostnað.
Unnið verði að því að jafna mun
á orkukostnaði, t.d. hvað varðar
húshitunarkostnað, sem er mun
hærri á þeim stöðum sem ekki
búa við möguleika á hitaveitu
með jarðvarma.“ Það má geta þess
að í frumvarpi til fjárlaga 2021
og fjármálaáætlun 2021–2025 er
kveðið á um 730 m.kr. hækkun
á framlagi til jöfnunar á dreifi­
kostnaði raforku á árinu 2021.
Jafnframt hefur verið unnið að
greiningu á regluverki og þörf á
þrífösun og varaafli. Önnur mikil­
væg mál sem eru enn í vinnslu og
sett hafa verið markmið um eru;
jöfnun flutningskostnaðar vegna
verslunar, uppbygging á innviðum
fyrir endurnýjanlega orku á landi
og í höfum, skilgreining á opin­
berri þjónustu og jöfnun aðgengis,
þrífösun rafmagns, flutningskerfi
orku og aukið orkuöryggi, stuðn­
ingur við byggingu smávirkjana,
hagstæð lán fyrir landbúnað, fjöl­
breytt atvinnutækifæri um allt
land, fjármagn til nýsköpunar,
sértæk verkefni sóknaráætlana­
svæða, stuðningur við brothættar
byggðir, varmadæluvæðing á
köldum svæðum, náttúruvernd
og efling byggða og fagmennska
á sviði innviða á náttúruverndar­
svæðum.
Þegar litið er yfir þessi mik­
ilvægu hagsmunamál dreifbýlis­
ins er augljóst að hagsmunirnir
fara saman. Mikilvægt er að gera
stefnumörkun til framtíðar og
meta þann árangur sem næst með
þeim aðgerðum sem ýtt er úr vör.
Landbúnaður og
búvörusamningar
Ýmsar af þeim ábendingum sem
bárust varða það fyrirkomulag og
stuðningsform sem landbúnaður
býr nú við. Þannig eru atriði sem
beint er tekið á í búvörusamn­
ingum og ættu helst að koma til
álita við endurskoðun og/eða gerð
þeirra.
Margir bændur nefndu toll­
vernd í þessu samhengi og mik­
ilvægi hennar. Tillögur bárust
sem varða félagsauð og þörf fyrir
markvissari uppbyggingu hans.
Þeim tækifærum og starfsum­
gjörð þeirra einstaklinga sem
búa og starfa í dreifbýli. Talin var
þörf fyrir heildarendurskoðun á
tryggingamálum bænda og þar
með talið lögum um Bjargráðasjóð
ásamt afleysingaþjónustu fyrir
bændur vegna veikinda og slysa.
Aukið vægi skógræktar og stuðn­
ingur við úrvinnslu á skógarnytj­
um. Lagt var til að gera átak í
jarðrækt, rannsóknum og þjón­
ustu. Skipun fagráðs í jarðrækt
samkvæmt heimild í lögum sem
styðji við markvissa og virðisauk­
andi nýtingu lands og fjölbreytta
framleiðslu.
Talið var að sóknarfæri væri
fyrir frumkvöðla með land­
búnaðartengd verkefni að ná til
sín stærri hlut þess fjármagns
sem ætlaður er til þróunar­ og
nýsköpunarstarfs með tilkomu
Matvælasjóðs. Umsóknarferlið í
sjóðinn mætti vera aðgengilegra
og finna þarf stað fyrir þau verk­
efni sem Framleiðnisjóður styrkti
áður en falla ekki beint undir
matvælaframleiðslu. Fram kom
að framlög búvörusamninga geti
nýst með öðrum byggðatengdum
stuðningsúrræðum s.s. flutnings­
jöfnunarstyrkjum, verkefnum á
borð við ,,brothættar byggðir“
o.fl. Þannig mætti t.d. beita fjöl­
breyttari fjárfestingastuðningi í
landbúnaði sem viðbótarstuðningi
í byggðaverkefnum svo dæmi sé
tekið.
Beita þarf úrræðum í gegnum
skattkerfið til að styrkja byggða­
aðgerðir og búsetuskilyrði í dreif­
býli. Þá er jafnframt nauð synlegt
að horfa til samgangna og svæðis­
bundinna aðstæðna. Þannig hafa
vegalengdir ekki úrslitaáhrif á
aðgengi að þjónustu, t.d. á svæð­
um sem búa við lélegar samgöng­
ur eða litlar fjarskiptatengingar,
þrátt fyrir að vera í raun tiltölulega
stutt frá næsta byggðakjarna.
Í framlögðum tillögum til
starfshópsins kom fram vilji að
skoða hvort og með hvaða hætti
rétt væri að svæðistengja kvóta
og greiðslumark, líkt og gert
hefur verið með byggðakvóta í
sjávarútvegi. Eðlilegt er að vísa
þeirri umræðu til gerðar búvöru­
samninga og til viðkomandi
búgreinar þar sem umgjörð um
framleiðsluskilyrði er mótuð. Vert
er að benda á að svæðistengingu
greiðslumarks eða viðbótar­
stuðning á grundvelli búsetu má
auðveldlega útfæra með öðrum
byggðatengdum stuðningsaðgerð­
um. Í inn sendum tillögum var lagt
til að auka sveigjanleika varðandi
aðlögunar samninga í sauðfjár­
rækt. Slíkt þyrfti að bjóðast oftar
en einu sinni á ári og þá þyrfti
að vera hægt að velja um fleiri og
fínlegri fækkunarþrep.
Hér er rétt aðeins tæpt á þeim
fjölmörgu áherslum sem dregnar
voru fram. Ekki er verið að fjalla
um einstaka liði þeirra eða útfær­
slu, enda væri það of langt mál.
Eins og fram hefur komið er ekki
búið að leggja mat á innsendar
tillögur í tengslum við stefnu
einstakra búgreina. En þær ættu að
nýtast áfram í þá vinnu sem fram
undan er t.d. við endurskoðun og
gerð búvörusamninga. Það voru
einnig fjölmög mikilvæg atriði til­
greind sem snúa að skipulagsmál­
um, landnýtingu og gerð áætlana,
innviða og fleiri málaflokkum
sem þarf að taka upp á vettvangi
ríkis og sveitarfélaga.
Ljóst er að félagsauður sam­
takanna er mikill og er auðlind
sem vert er að horfa til í vinnu sem
þessari. Ég vil því að lokum færa
sérstakar þakkir til þeirra félags­
manna sem sýndu málinu áhuga
og lögðu fram sitt framlag.
Guðbjörg Jónsdóttir,
verkefnastjóri hjá BÍ
Byggðamál og hagsmunir landbúnaðarins órjúfanleg heild
Guðbjörg Jónsdóttir.