Bændablaðið - 08.07.2021, Blaðsíða 42

Bændablaðið | Fimmtudagur 8. júlí 202142
Á ársfundi IDF (International
Dairy Federation), sem eru
sam tök bænda og úrvinnsluað-
ila mjólkur, sem haldinn var í
Rotter dam í Hollandi árið 2016,
var birt hugmynd að ákveðinni
framtíðar sýn að kúabúskap en
það var að vera með „fljótandi
fjós“.
Skýringin á þessu fólst í því að
landbúnaðarland fer minnkandi
með hverjum deginum á jörðinni
og miðað við mannfjöldaspár fyrir
heiminn allan þarf á sama tíma og
landið minnkar, að snarauka fram­
leiðslu landbúnaðarvara á komandi
áratugum.
Til þess að mæta þessari gríðar­
lega miklu þörf fyrir matvæli þarf
því bæði að auka nýtingu þess
lands sem þegar er aðgengilegt
til ræktunar en einnig að horfa til
nýrra lausna og að margra mati er
einmitt betri nýting á vötnum og
sjó augljós lausn eða a.m.k. góð
viðbót enda er um 75% jarðarinnar
undir vatni með einhverjum hætti.
En hvert er landbúnaðarlandið að
fara? Undir vegi og mannvirki,
híbýli manna, tekið úr notkun eða
er jafnvel sökkt í eða undir vatn.
Til þess að mæta þessari þróun
hafa margir bændur horft til svo­
kallaðs lóðrétts landbúnaðar, þ.e.
að í stað þess að taka dýrmætt land
undir marga fermetra á einni hæð
yfir í að hafa skepnurnar á mörg­
um hæðum. Um þetta hefur verið
fjallað hér á síðum blaðsins áður,
bæði varðandi ræktun grænmetis
í gríðarstórum vörugeymslum og
nýverið mátti lesa um stærðarinn­
ar svínabú í Kína sem er byggt á
mörgum hæðum.
Hingað til hafa kúabú ekki verið
byggð nema á tveimur hæðum, þ.e.
nautgripir á jarðhæð og kjallari
nýttur fyrir hauggeymslu, tæki og
reyndar stundum nautgripi líka. En
greinarhöfundi er þó ekki kunnugt
um fjós á fleiri en tveimur hæðum,
fyrr en nú!
Hugmyndin kom vegna flóða
Hugmyndina að þessu fljótandi
fjósi fengu arkitektarnir Peter
og Minke van Wingerden þegar
fellibylurinn Sandy gekk yfir New
York árið 2012. Þá flæddi vatn
um hluta borgarinnar og lamaði
stóran hluta af mætvælaflutningum
til borgarinnar um tíma. Þau létu
sér þá detta í hug að færa þyrfti
landbúnaðinn einhvern veginn nær
borgunum og fengu hugmyndina
að því að nýta hafnarsvæðin til
þess. Enn fremur komust þau að
því að mikið af nýtanlegum líf­
rænum úrgangi og afgöngum mat­
væla er flutt frá stórborgum nú til
dags, oft einungis til lífgasfram­
leiðslu eða jafnvel bara urðunar
en ekki frekari nýtingar. Þarna sáu
þau tækifæri í að nýta kýrnar til
þess að vera mikilvægur milliliður
og að nýta mætti þennan úrgang
miklu betur en gert er í dag.
Tilfellið er að kýr henta óhemju
vel til þess að nýta það sem til fell­
ur af úrgangi frá borgum og þétt­
býli, sé sá úrgangur meðhöndlaður
rétt. Vömb kúa, sem inniheldur
milljarða af örverum, getur nefni­
lega aðlagast ótrúlega fjölbreyttu
umhverfi og getur því í raun breytt
lífrænum úrgangi í mjólk.
Vilja gera landbúnaðinn
aðlaðandi
Þau töldu einnig að hugmyndin um
fjós og mjólkurframleiðslu inni í
stórborg eins og Rotterdam myndi
gera þessa mikilvægu framleiðslu­
grein meira aðlaðandi og mögulega
draga fleiri inn í búgreinina. Þau
fóru í kjölfarið í hönnunarvinnu og
ákváðu að fjósið yrði byggt þannig
að það yrði eins sjálfbært og um­
hverfisvænt og hægt væri með lágu
eða engu sótspori. Þannig er t.d.
öll rafmagnsnotkun búsins sjálf­
bær en við hlið fjóssins er prammi
alsettur sólarsellum sem sér búinu
fyrir allri orku. Þá ákváðu þau að
hafa fjósið hannað þannig að það
væri eins opið og hægt væri, svo
gestir og gangandi gætu auðveld­
lega séð til kúnna auk þess sem
öll mjólkin er unnin á staðnum í
margs konar afurðir. Ennfremur
er fjósið hannað þannig að nýta
má það sem rannsóknarvettvang
fyrir landbúnað framtíðarinnar
auk þess sem gestir geta heimsótt
fjósið.Þriggja hæða fjós
Fjósið er hannað fyrir 40 kýr og
mjaltaþjón og er 40 metra breitt
og 32ja metra langt og er í raun
eins og fljótandi prammi. Eins
og áður segir þá er það á þremur
hæðum og hefur hver þeirra sérs­
töku hlutverki að gegna. Neðst er
tæknirými fjóssins þar sem m.a.
er ráðgert að vera með framleiðslu
á grasi með ljóstvistum (LED).
Á annarri hæð fjóssins fer fram
afurðavinnsla fjóssins, bæði á
mykju og mjólk en allur búfjárá­
burður fer frá fjósinu og er nýttur
á græn svæði borgarinnar. Mjólkin
er unnin á staðnum og seld beint til
neytenda og á veitingastaði. Auk
þess er þar geymslusvæði fóðurs
og kennslurými á annarri hæð þess.
Á þriðju hæð fjóssins eru svo kýrn­
ar sjálfar og mjaltaþjónninn sem
sinnir þeim ásamt sköfuþjarki sem
safnar saman skítnum sem fellur
til og skilar frá sér niður í söfn­
unartank. Þakið er svo sérstaklega
Á FAGLEGUM NÓTUM
Jarðarberjaræktun er vinsæl
hjá mörgum garðeigendum.
Hægt er að fá ágæt yrki í garð-
plöntustöðvum sem skila upp-
skeru stórra og bragðgóðra
berja frá miðjum júlí og allt til
ágústloka.
Sum þeirra eru vel þekkt til
langs tíma í nágrannalöndum
okkar en einnig eru á markaði
nýrri yrki sem eru fremur ætluð til
ræktunar innanhúss. Sameiginlegt
öllum þessum berjum er að þau
eru blendingsyrki sem hafa komið
fram við kynbætur gegnum tíðina.
Íslensk villijarðarber
Hér á landi vex ein tegund jarðar­
berja í náttúrunni (Fragaria vesca)
sem gefa hinum ekkert eftir í
bragðgæðum og þykja mesta
sælgæti þegar þau þroskast upp
úr miðju sumri. Þau vaxa víða
um land en langmest á láglendi.
Í grónum brekkum móti suðri
ná þau mestum þroska en þau er
einnig að finna td. í birkikjarri
og á öðrum skjólgóðum stöðum.
Mest er um þau á Suður­ og
Vesturlandi og á Norðurlandi,
einkum kringum Eyjafjörð.
Íslensku jarðarberin hafa borist
hingað til lands frá Evrópu, ekki
er fullljóst hvenær en ætla má að
þau hafi borist hingað smátt og
smátt síðustu 10.000 árin eða svo.
Plönturnar eru mun smærri
en erlendu garðayrkin og berin
sömuleiðis. Það er samt vel þess
virði að leita þau uppi því bragðið
er kröftugt, sætt og sérkennandi
fyrir tegundina. Fuglar eru einnig
sólgnir í berin. Vel má ruglast
á hrútaberjaklungri og jarðar­
berjaplöntum óblómstruðum.
Jarðarberjaplönturnar mynda
þó alltaf laufblöð upp úr blað­
hvirfingu frá jörðu en á hrúta­
berjaklugrinu geta lauf vaxið
út úr skriðulum renglunum.
Jarðarberjaplönturnar mynda líka
renglur sem þær nýta til að dreifa
sér og geta plönturnar myndað
nokkuð stórar breiður þar sem
þeim líður vel.
Nytjar
Jarðarberin hafa alltaf verið
eftirsótt til matar og jafnvel til
heilsubótar hér á landi. Oddur
Oddsson, prestur á Reynivöllum
í Kjós, nefnir þau í lækningabók
sinni nokkru fyrir 1700 og segir
jarðarberjavatn „hreinsa vel munn
og háls“. Hann segir enn fremur:
„Kokkarnir þekkja vel jarðarber,
því þeir til búa kostulega rétti af
þeim, hverjir betur þéna sjúkum
en heilbrigðum mönnum, því þau
kæla mjög vel.“
Snorri Björnsson prestur,
aflraunamaður og kraftaskáld á
Húsafelli, kallaði þau „Jarðar­
hunang“ um miðja 18. öld.
Björn Halldórsson, prófastur
í Sauðlauksdal, segir í riti sínu
Grasnytjum 1783: „Berin hreinsa
hraðberg af tönnum og skaða þær
þó ekki.“
Ræktun fyrr og nú
Gefum Eggert Ólafssyni, skáldi
og náttúrufræðingi, orðið um
jarðarber og þeirra ræktun og
nytsemdir, úr garðyrkjuritinu
„Lachanologia“ frá 1774:
„Þó að þessi jurt kunni varla
smáviður heita teljast þau samt
hér með. Þau hafa verið ein fyrsta
fæða fornaldar manna, sem vottar
Ovidius, eru ágæt að verkan, sam-
andragandi nokkuð og kælandi,
þess vegna góð sára bót. Þessi
ávöxtur, sem hefir lystilegan vín-
smekk og daun finnst í görðum
utanlands, vill hafa mjúka og
létta jörð, nokkuð sandblendna. Á
Íslandi eru þau víða, en allsstaðar
lítið af þeim. Í görðum væri vert
að reyna að hafa þau, stinga upp
hnausa á haustdag og setja niður
í viðlíka jörð og afstöðu sem þau
höfðu áður; svo hafa þau orðið
stærri í ræktaðri jörð. Þau eru
hrá etin í Svíþjóð, Frakklandi og
víðar. Musl er af þeim gjört, með
vatni eða mjólk soðnum. Líka
verður full skál af berjum, með
víni og sykri. Lögur þeirra með
sykri seyddur borðast með teskeið,
hann er góður við innvortis ofhita,
bætir lifrar- og miltilsbólgu, köld-
ur og næma sjúkdóma, edik er líka
af honum gjört.“
Við getum á einfaldan hátt
tekið smáplöntur sem myndast á
renglum jarðarberjaplantnanna,
komið þeim í raka mold og látið
þær skjóta rótum. Þannig getum
við komið upp breiðu af íslensk­
um jarðarberjaplöntum í garðin­
um. Plönturnar eru fínlegar og
fallegar, fjölærar, harðgerðar og
henta ágætlega í steinhæðir án
mikils áburðar.
Ingólfur Guðnason.
Allir elska jarðarber
Jarðarberin hafa alltaf verið eftirsótt til matar og jafnvel til heilsubótar
hér á landi. Oddur Oddsson, prestur á Reynivöllum í Kjós, nefnir þau í
lækningabók sinni nokkru fyrir 1700 og segir jarðarberjavatn „hreinsa
vel munn og háls“.
GARÐYRKJUSKÓLINN Á REYKJUM
Snorri Sigurðsson
snorri.sigurdsson@outlook.com
Hönnun fjóssins er eins og sjá má einstaklega opin en tilgangurinn er m.a. að vekja athygli á búinu og draga að
gesti og gangandi.
Fljótandi fjós
Fjósið er hannað fyrir 40 kýr og mjaltaþjón og er 40 metra breitt og 32 metra
langt og er í raun eins og fljótandi prammi.
Plönturnar eru fínlegar og fal-
legar, fjölærar, harðgerðar og
henta ágætlega í steinhæðir án
mikils áburðar.