Bændablaðið - 08.07.2021, Blaðsíða 50

Bændablaðið | Fimmtudagur 8. júlí 202150
SAMFÉLAGSRÝNI
Lög um fiskeldi – Grunnur lagður að erlendu eignar-
haldi með ,,lobbíisma“ og spilltri stjórnsýslu
Margir firðir á Íslandi gefa gott
skjól til sjókvíaeldis og eru að því
leyti auðlind. Til að leggja grunn að
miklum fjárhagslegum ávinningi
fyrir útlendinga þurfti að semja
leikreglur sem hentuðu erlendum
fjárfestum. Skýrsla starfshóps sjáv-
arútvegs- og landbúnaðarráðherra
um stefnu mótun í fiskeldi sem gefin
var út 23. ágúst 2017 leggur grunn
að eignarhaldi og miklum fjárhags-
legum ávinningi erlendra aðila við
uppbyggingu sjókvíaeldis á laxi á
Íslandi.
Í starfshópnum var þröngur hópur
hagsmunaaðila sem vann fyrst og
fremst að því að tryggja sína sérhags­
muni, ásamt opinberum aðilum sem
ekki voru að vinna sína heimavinnu.
Málið fór síðan í gegnum alla stjórn­
sýsluna með litlum breytingum og
var samþykkt á Alþingi Íslendinga
á árinu 2019.
Byggja grunninn
Í upphafi skyldi endinn skoða,
hefur eflaust verið gert af íslenskum
athafnamönnum sem sóttu um fjölda
eldissvæða fyrir laxeldi í sjókvíum.
Arnarlax með um 70.000 tonn í ferli
og Fiskeldi Austfjarða um 55.000
tonn eða samtals um 70% eldis­
svæða um mitt ár 2016. Íslenskir
athafnamenn höfðu erlenda fjárfesta
sem bakhjarla og í raun voru leppar
þeirra. Stjórnarformenn Arnarlax
og Fiskeldis Austfjarða yfirtóku
hagsmunasamtökin Landssamband
fiskeldisstöðva og nýttu aðstöðu
sína við að semja leikreglur sér og
erlendum fjárfestum til fjárhagslegs
ávinnings á kostnað annarra m.a.
frumkvöðla í sjávarbyggðum. Síðan
hafa þeir leitað skjóls með því að
renna Landsambandi fiskeldistöðva
inn í Samtök fyrirtækja í sjávarút­
vegi (SFS). Allt aðrar reglur gilda
samt um eignarhald erlendra aðila í
sjókvíaeldi annars vegar og sjávar­
útvegi hins vegar.

Stefnumótunarskýrslan
og erlent eignarhald
Það var lengi ljóst að hverju
var stefnt. Á árinu 2017
voru erlendir aðilar orðnir
meirihlutaeigendur í flestum
fyrirtækjum með laxeldi í sjókvíum.
Í stefnumótunarskýrslunni er
lagt til að ,,ekki verði settar
sérstakar takmarkanir á erlent
eignarhald í íslensku fiskeldi“.
Það kemur vel fram í fundargerð
stefnumótunarhópsins frá 14.7.
2017 hvert menn voru að fara:
„Ákveðið að nefndarmenn fái sendar
glærur og áhættumatsskýrslu eftir
klukkan 14 þegar hlutabréfamarkaði
í Noregi hefur verið lokað“. Í
áhættumatsskýrslunni var kynnt
áhættumat erfðablöndunar sem
hefur það meginhlutverk að
úthluta framleiðsluheimildum til
laxeldisfyrirtækja í erlendri eigu
en hefur lítið sem ekkert með
umhverfisvernd að gera.
Hagnaðurinn fluttur úr landi
Í stefnumótunarskýrslunni kemur
fram: ,,Þau rök hafa heyrst að
hagnaður í fyrirtækjum sem lúta
erlendri eignaraðild sé fluttur úr
landi og eigendur ráðstafi honum
erlendis og fjárfesti ekki hér á
landi. Hvort þetta verður raunin á
eftir að koma í ljós“. Leiðandi að­
ilar í stefnumótunarhópnum gerðu
sér grein fyrir því að megnið af
framtíðarhagnaði fyrirtækjanna
yrði til við skráningu á erlendan
hlutabréfamarkað. „Hækkun í hafi“
á eignarhlutnum um tugi milljarða
króna m.a. með skráningu á er­
lendan hlutabréfamarkað má skýra
að mestu leiti með hve miklum
verðmætum var úthlutað nánast
endurgjaldslaust til langs tíma til
útlendinga. Eigið fé Arnarlax í árs­
lok 2019 var um 9 milljarðar króna,
en félagið metið á um 47 milljarða
þegar farið var í hlutafjárútboð.
Það segir mikið til um hvers virði
þessi eldisleyfi eru. Erlendir fjár­
festar geta innleyst hagnaðinn með
eftirfarandi leiðum:
• Auka hlutafé fyrirtækisins og
selja á háu verði og ná þannig
inn miklu fjármagni, en gefa
eftir lítinn eignarhlut.
• Geta áfram með meirihlutaeign
ráðskast með daglegan rekstur
félagsins sér til hagsbóta.
• Selja hlutabréfin strax eða síðar
og ná þannig fram ávinningnum.
• Vinna að því að gera eldisleyfin
að varanlegri eign.
Hagnaðurinn innleystur
Erlendir aðilar byrjuðu að auka
hlutafé fyrirtækjanna með sölu til
íslenskra lífeyrissjóða og annarra
aðila á Íslandi í tilfelli Arnarlax
október 2020. Á sama tíma seldi
norskt fjárfestingafélag hlut sinn
í Arnarlaxi fyrir 1.800 milljónir
króna með tíföldum hagnaði frá
árinu 2016. Þannig er innlend
fjármagn lífeyrissjóðseigenda nýtt
til að fjárfesta í félagi sem er að
langstærstum hlut í eigu erlendra
aðila og auðvelda erlendum aðilum
útgöngu með miklum hagnaði.
Íslenskir athafnamenn sem hafa
unnið að krafti með ,,lobbíisma“
eignuðust í upphafi eignarhlut á
hagstæðu verði og hafa selt sig út
að hluta með miklum hagnaði.
Varanlegt eignarhald?
Þegar kemur að endurnýjun á
eldisleyfum verður þrýstingur á
um að varanlega eign sé að ræða
eins og gerst hefur erlendis. Það
gerist með ,,lobbíisma“ í gegnu alla
stjórnsýsluna. Þá verða m.a. þau
rök notuð að þetta skipti atvinnulíf
svo miklu máli og fjárfest hafi
verið í miklum innviðum. Það er
þekkt hvernig veiðireynsla verður
að varanlegum kvóta hér á landi,
en sú eign er a.m.k í eigu innlenda
aðila og yfirleitt þeirra frumkvöðla
sem hófu útgerð eða hafa keypt
kvóta á háu verði. Það er ýmislegt
jákvætt með varanlegri eign, en var
það ætlun að eldisleyfin, auðlindin
yrðu eign útlendinga?
Opinber rannsókn
Stjórnarformenn fiskeldifyrir­
tækjanna hafa með hjálp fyrrver­
andi ráðherra og þess ráðherra sem
nú í haust stígur til hliðar og ekki
síst spilltum embættismönnum og
stjórnsýslu hafa náð miklum fjár­
hagslegum ávinningi. Það hefur
verið markvisst reynt að þagga
niður í þeim aðilum sem hafa reynt
að benda á þá spillingu sem hefur
einkennt þetta mál. Ítrekað hefur
verið farið fram á opinbera rannsókn
án þess að það hafi skilað árangri.
Valdimar Ingi Gunnarsson
Sjókvíaeldi í Arnarfirði.
Valdimar Ingi Gunnarsson.
Í Bændablaðinu, fyrir nokkru,
var að finna áhugaverða grein
um vindorku á Íslandi, þar
sem ekki var farið fögrum
orðum um þessa orkuauðlind.
Áhugaverðasta innleggið voru
þó lokaorðin en þar var lagt
til að allar vindorkupælingar
hérlendis væru hreinlega lagðar
á hilluna á einu bretti. Eða með
orðum höfundar:
„Til þess að varðveita sérstöðu
íslensks landslags er ljóst að það
fyrirfinnst enginn staður hér á
landi þar sem vindorkuver geta
verið í sátt við náttúruna og
okkur sjálf. Alþingi ætti að taka
þá ákvörðun að vindorkuver
verði ekki reist hér á landi. Slík
ákvörðun kemur í veg fyrir
óafturkræf umhverfisslys.“
Ég ber fulla virðingu fyrir
andstöðu manna gegn einstökum
virkjanahugmyndum, hvort sem
um er að ræða vind­, jarðvarma­
eða vatnsafl. Allar framkvæmdir
hafa í för með sér rask og
mismikil umhverfisáhrif. Að
afneita algerlega orkukostum
með einu pennastriki er samt
sem áður risastór ákvörðun í stóra
samhenginu. Stundum getur verið
hollt að taka eitt til tvö skref út úr
eigin umhverfi og horfa aðeins á
stóru myndina.
Hvort sem okkur líkar betur eða
verr er heimsbúskapurinn algerlega
samofinn í eitt risastórt samhnýtt
kerfi. Með öðrum orðum þá erum
við Íslendingar algerlega háðir
framleiðslu annarra landa en við
leggjum líka ýmislegt inn í púkkið
með fram leiðslu hér á landi. Það
er stór ákvörðun að virkja t.d.
vindorku en sumir gleyma að það
er líka stór ákvörðun að virkja ekki.
Tökum bara dæmi um
landbúnað. Íslenskur landbúnaður
er mikilvægur til að stuðla að
fæðuöryggi landsins og þannig
getum við dregið úr innflutningi
á erlendri framleiðslu. Íslenskur
landbúnaður er, samt sem áður,
háður ýmsum innflutningi eins og
olíu, áburði, fóðri, vélum o.s.frv.
Til að geta rekið landbúnað á
Íslandi þurfum við að treysta á
að ákvarðanir hafi verið teknar
erlendis um að framleiða orku
og vörur, svo við getum framleitt
verðmæti fyrir landsmenn eða
til útflutnings. Málið er að það
eru líka ákvarðanir um rask og
umhverfisáhrif á bak við þessa
erlendu framleiðslu.
Ásættanlegt rask í útlöndum?
Að bora eftir olíu er t.d. stór
ákvörðun og í gegnum tíðina
hafa Íslendingar verið algerlega
háðir því að ríki hafi verið tilbúin
til að fórna nærumhverfi sínu til
olíuframleiðslu. Olíuborun er
ekkert augnayndi. Olíuleiðslur
fara sjaldan vel í landslagi og
olíuhreinsistöðvar eru varla
eftirsóknarverðir ferða manna­
staðir. Samt sem áður hafa sum
ríki ákveðið að virkja þessa
jarðefnaeldsneytisauðlind.
Íslendingar hafa svo þurft að
treysta á að þessar þjóðir framleiði
ekki bara nóg fyrir eigin þarfir,
heldur líka fyrir allar aðrar
þjóðir sem ekki hafa aðgang að
olíuauðlindum. Leyfum okkur
aðeins að ímynda okkur síðustu
áratugi hér á landi ef olíuþjóðir
hefðu allar sagt „olíuborun,
nei takk“. Ef vindmyllur yrðu
reistar hérlendis myndu þær
framleiða rafmagn sem m.a.
yrði nýtt til að knýja farartæki
og skip framtíðar, sem nú eru
keyrð á olíu. Það væri vel hægt
að sleppa þessum vindmyllum
en þá yrðum við annaðhvort að
treysta á að í staðinn yrðu reistar
vatnsaflsvirkjanir, sem líka kalla á
mikið rask, eða að önnur lönd vilji
áfram vinna olíu með tilheyrandi
raski og umhverfisáhrifum á
þeirra heimaslóðum.
Einn heimur, einn markaður
Í dag þarf heimurinn mikið af
endurnýjanlegri orku til að losna
við mengandi jarðefnaeldsneyti.
Ekki eru allar þjóðir jafn vel
settar og við hvað varðar
aðgengi að góðum orkukostum
t.d. vindorku. Ef allar þjóðir
segja nei við vindorku þá mun
heimsorkubúskapur framtíðar
verða í verulegum vandræðum.
Eins og áður segir er heimurinn
samansoðinn og þarf orku til
að snúa sameiginlegum hjólum
efnahagslífsins. Ef vindorka yrði
virkjuð hérlendis, þá myndi hún
líklega fara í að skipta út olíu,
eða framleiða vörur á erlendan
markað eða til að geyma alþjóðleg
tölvugögn o.s.frv. Ef vindorka
verður ekki virkjuð hérlendis,
þá verða þessar alþjóðlegu þarfir
samt sem áður til staðar. Við
getum alveg ákveðið að aðrar
þjóðir með minni og dýrari
virkjanakosti mæti bara þessari
þörf. Ef það verður niðurstaðan,
þá verðum við að lágmarki að vera
auðmjúk gagnvart þeirri staðreynd
að stöðugt þurfa einhverjir að
taka erfiðar ákvarðanir einhvers
staðar í heiminum um framleiðslu
á orku og vörum til að fullnægja
sameiginlegri neyslu okkar allra.
Ísland er landfræðilegt eyland en
út frá framleiðni og neyslu erum
við það svo sannarlega ekki.
Sigurður Ingi Friðleifsson,
framkvæmdastjóri
Orkuseturs
Mót-vindorka
Sigurður Ingi Friðleifsson.
HLAÐVARP BÆNDABLAÐSINS https://www.bbl.is/hladan
Bændablaðið Smáauglýsingar 56-30-300
líka hægt að lesa á bbl.is og Facebook
Lely Center Ísland
Reykjavík: Krókháls 5f – Sími 414 0000 – www.LCI.is
Akureyri: Óðinsnes 2 – Sími 464 8600
STÝRISENDAR
gerðir dráttarvéla