Bændablaðið - 08.07.2021, Blaðsíða 22

Bændablaðið | Fimmtudagur 8. júlí 202122
LÍF&STARF
Félagarnir Johan Andersson
og Gunnar Dan Wiium eru
forsvarsmenn hampræktunar í
Waldorfskólanum Sólstöfum í
Reykjavík. Þar, í tengslum við
sjálfbærnilotu skólans, hafa börn-
in í 6.–7. bekk fengið að fræðast
um möguleika iðnaðarhamps
og meðal annars fengið Loga
Unnarsson Jónsson, meðstjórnanda
Hampfélags Íslands í heimsókn.
Í kjölfarið forræktuðu nemendur
hampplöntur og nú síðast í lok skóla-
ársins gróðursett afraksturinn, alls
2.500 plöntur á lóð í Skammadal.
Áætlað er að ekki síðar en í haust
hafi plönturnar náð þeim þroska að
eftir uppskeru sé hægt að vinna úr
þeim hráefni til að steypa pitsuofn
á skólalóðinni! Gaman er að segja
frá því að hampsteypa er umhverfi-
svæn á þann hátt að hún andar og
kemur þannig í veg fyrir myglu,
jafnframt því að vera bæði einangr-
andi og eldþolin.
Planta sem getur orðið allt að
tveimur metrum að hæð
„Við fengum yrki sem heitir
'Erlina' frá Hampfélaginu, en það
hentar mjög vel fyrir íslenskt
loftslag. Plantan, sem getur orðið
allt að tveimur metrum að hæð,
er sérstaklega hugsuð til ræktunar
fyrir stönglana – eða trefjarnar sem
fást úr þeim. Hann Logi Unnarsson
Jónsson heimsótti okkur í skólann
fyrir nokkru og í kjölfarið kviknaði
áhugi hjá okkur Johani, í hvað
væri hægt að nýta plöntuna,“ segir
Gunnar.
Hægt er að vinna „steypu“
úr hampinum
„Já, eða til dæmis hvernig plantan
tengdist mat ... segir Johan bros-
andi, enda kokkur í skólanum og
mikill áhugamaður um sjálfbærni.
Eitt af því sem Logi ræddi um og
sýndi okkur var að hægt er að vinna
„steypu“ úr hampinum, og þá kom
hugmyndin að pitsuofni!“
„Nú, við höfðum verið að for-
rækta hampfræ í skólanum, í
sjálfbærnilotu með krökkunum í
6.–7. bekk, með það fyrir augum
að gróðursetja afraksturinn uppi í
Skammadal og nýta jurtina í eitthvað
spennandi. Og þarna kom það! Pitsa
alla föstudaga!
Í framhaldinu komumst við að
því að það er til vél sem flakkar á
milli hampbænda, en með henni
er hægt að aðskilja trefjarnar frá
tréninu. Steypan er svo búin til í
hlutföllunum 1-1-1, eða trefjar,
vatn og kalkþörungur. Logi, sem
er lærður byggingatæknifræðingur,
hafði gert tilraun með að bræða
saman þessa blöndu sem myndaði
steypuklump. Það var samt svo
klikkað að halda á klumpinum
sem vanalega myndi vega um 5 kg
– en hann var kannski tæpt kíló,“
segir Gunni.
„Reyndar gæti verið gott að
blanda fjórða efninu við, einhverju
bindiefni eins og þara eða mögulega
kúaskít. Við áætlum bara að taka
eitt skref í einu með bjartsýnina að
vopni,“ bætir Johan við. Þar sem
nemendur skólans eru í reglulegum
handverks- og sjálfbærnilotum sjá
þeir Gunni og Johan fyrir sér að
hægt væri að virkja þá við smíði og
hönnun pitsuofnsins.
„Við verðum með steypusökkul
og steypum svo ofan á hann,“ segir
Gunni ákveðinn. Pælingin er, til
þess að fá ofninn kúlulaga, að nota
Pilatesbolta (sem væri mögulega
hægt að nappa á skrifstofu skólans)
og steypa utan um hann einhvern
veginn. Það gæti verið handverkslota
fyrir krakkana. Uppskeran væri
þá ein handverkslotan, að ná
hráefninu úr plöntunni væri önnur,
ein handverkslota mögulega notuð
í að búa til steypuprufur, svo ein í
að búa til mótið ... þetta á eftir að
koma í ljós.
Svo er það sem Logi ekki veit,
að prufa hvort steypan þoli 3–400
gráða hita því það er það sem við
þurfum svo við getum haft pitsu alla
föstudaga,“ segja þeir félagar fullir
sjálfstrausts, vitandi það að hampur
er nytjajurt framtíðarinnar. /SP
Jákvæð áhrif og eiginleikar hampplöntunnar kynntar komandi kynslóðum:
Með föstudagspitsuna í bígerð
– Handverks- og sjálfbærnilotur Waldorfskólans Sólstafa
Johan Andersson og Gunnar Dan Wiium, frumkvöðlar og
ræktendur iðnaðarhamps í Skammadal. Myndir Magnea og Vigdís.
Hampplöntur binda meira kolefni og framleiða meira
súrefni en nokkur planta, auk þess að hreinsa jarðveginn.
Trefjar, tréni og hampsteypa.
UTAN ÚR HEIMI
Vísindamenn við Háskólann í Leicester endurskapa tækni úr matvælaiðnaði og lækningum til endurvinnslu á bílarafhlöðum:
Ný endurvinnslutækni er sögð 100 sinnum
fljótlegri og vistvænni en eldri aðferðir
Vísindamenn við Háskólann í
Leicester hafa þróað nýja og
snjalla aðferð til að endurvinna
rafhlöður rafknúinna ökutækja
með nýrri nálgun sem margir
hafa kynnst í tannlæknastólnum.
Það voru vísindamenn Faraday
stofnunarinnar sem unnu að
verkefni um endurvinnslu
liþíumjónarafhlöðu (ReLiB) undir
forystu Andy Abbott, prófessors
við Háskólann í Leicester, sem
uppgötvuðu þessa nýju en samt
þrautreyndu aðferð.
Tæknin felur í sér að nýta
hljóðbylgjur, til að aðskilja
dýrmæt efni frá rafskautum svo
að hægt er að endurheimta efnið
að fullu úr rafhlöðum að loknum
líftíma þeirra. Greint var frá þessu
á vefsíðu Science Daily 29. júní
síðastliðinn.
Núverandi endurvinnsluaðferðir
við endurnýtingu litíumjónaða
rafhlöðu væri að setja venjulega
rafgeyma í tætara eða í háhitaofn.
Síðan er þörf á flóknu eðlis- og
efnafræðilegu ferli til að ná
úr þessu nothæf efni. Þessar
endurvinnsluleiðir eru orkufrekar
og óhagkvæmar.
Sýnt hefur verið fram á að
með nýju aðferð vísindamann
í Leicester-háskóla er hægt að
endurheimta um 80% af því
liþíum sem var í upprunalegu
rafhlöðunum og í hreinna
ástandi en mögulegt er með
eldri aðferðum.
Vandinn snerist um að
aðskilja dýrmæt efni
Áskorun vísindamannanna snerist
um hvernig ætti að aðskilja
mikilvæg efni svo sem liþíum,
nikkel, mangan og kóbalt úr
notuðum rafhlöðum á fljótlegan,
hagkvæman og umhverfisvænan
hátt. Hafa þeir dottið niður á
nýja aðferð sem aðlagar tækni
sem þegar er í mikilli notkun
í matvælaiðnaðinum og m.a. í
tannlækningum. Það er „Ultrasonic
delamination“ tækni sem sprengir
í raun virku efnin sem sóst er eftir
úr rafskautunum og skilur eftir ál
eða kopar. Ferlið hefur reynst mjög
árangursríkt við að fjarlægja grafít
og liþíum nikkel, mangan og kóbalt
oxíð úr rafhlöðunum sem almennt
er þekkt sem NMC. Rannsóknirnar
hafa verið birtar í Green Chemistry
og rannsóknarteymið undir forystu
prófessors Abbott, sem hefur sótt
um einkaleyfi á tækninni.
100 sinnum fljótlegri og
vistvænni endurvinnsluaðferð
„Þessi nýja aðferð er 100 sinnum
fljótlegri og vistvænni en
hefðbundin tækni til að endurvinna
rafhlöður. Þá leiðir hú til meiri
hreinleika endurheimtra efna.
Það virkar í meginatriðum á
sama hátt og afkölkunartæki tann-
læknis og brýtur niður límbönd
milli húðarlagsins og undirlagsins.
Það er líklegt að upphafleg
notkun þessarar tækni muni fæða
endurunnið efni beint aftur í
framleiðslu línunnar fyrir rafhlöður.
Þetta er raunverulegt skref sem
gjörbreytir endurvinnsluferli
rafgeymanna,“ segir Andy Abbott.
„Til að hámarka notagildi
rafhlöðutækninnar og innleiðingu
hennar í Bretland verðum við að
horfa á allt ferlið, frá námuvinnslu
mikilvægra efna til framleiðslu
rafgeyma og endurvinnslu þeirra.
Þannig verðum við að skapa
hringrás í hagkerfi sem er bæði
sjálfbær fyrir jörðina og arðbært
fyrir iðnaðinn,“ segir Pam Thomas,
prófessor og forstjóri Faraday
stofnunarinnar.
„Rannsóknarhópurinn er
í frumviðræðum við nokkra
rafhlöðuframleiðendur og
endurvinnslufyrirtæki um að
setja upp tæknibúnað á þeirra
iðnaðarsvæðum á yfirstandandi ári
með það að markmiði að veita leyfi
fyrir nýtingu tækninnar til lengri
tíma. Rannsóknarteymið hefur
prófað tæknina frekar á fjórum
algengustu rafhlöðutegundunum og
komist að því að hún skilar sömu
afköstum í öllum tilvikum.“ /HKr.
Háskólinn í Leicester.
Mjög dýrt og kostnaðarsamt hefur verið að endurvinna dýru málmefnin sem
er að finna í bílarafhlöðum. Þá er það líka mjög orkufrekt og óvistvænt. Ný
tækni vísindamanna við Leicester-háskóla kann að gjörbreyta stöðunni og
mögulega einnig á viðhorfum fólks til liþíum-Ion rafhlaðanna.
Tækni sem er vel þekkt við tann-
lækningar m.a. við hreinsun á tann-
steini kann nú að reynast mikil væg
við endurvinnslu á bíla raf hlöðum.