Bændablaðið - 11.03.2021, Blaðsíða 8

Bændablaðið | Fimmtudagur 11. mars 20218
FRÉTTIR
Niðurstaða Hæstaréttar í máli Samkeppniseftirlitsins og Mjólkursamsölunnar:
MS gert að greiða 480 milljónir vegna
brota gegn samkeppnislögum
Þann 4. mars síðastliðinn staðfesti
Hæstiréttur dóm Landsréttar í
máli Mjólkursamsölunnar gegn
Samkeppniseftirlitinu. Áður
hafði Landsréttur staðfest dóm
héraðsdóms í málinu. Niðurstaðan
felur í sér að MS þarf að greiða 480
milljónir króna í ríkissjóð í sekt
vegna brota á samkeppnislögum.
Tildrög málsins eru þau að í
upphafi árs 2013 hóf Samkeppnis­
eftirlitið rannsókn á ætluðum brotum
Mjólkursamsölunnar ehf. (MS) á banni
11. gr. samkeppnislaga við misnotkun
á markaðsráðandi stöðu. Þá hafði
Mjólkurbúið Kú ehf. (Mjólkurbúið)
kvartað yfir því að þurfa að greiða MS
17% hærra verð fyrir óunna mjólk til
vinnslu, sk. hrámjólk, en keppinautar
Mjólkurbúsins sem eru tengdir MS
þyrftu að greiða. Mjólkurbúið var
í eigu Ólafs Magnússonar o.fl.,
en hann stofnaði einnig fyrirtækið
Mjólku ehf. sem hóf samkeppni
við MS árið 2005. Í lok árs 2009
keypti Kaupfélag Skagfirðinga (KS)
Mjólku ehf. og hefur rekið hana
síðan. Í málinu var einnig tekinn til
skoðunar sambærilegur verðmunur
á hrámjólk frá MS, annars vegar
til Mjólku á meðan fyrirtækið var
í eigu Ólafs Magnússonar o.fl., og
hins vegar eftir að það hafði verið
selt til KS. Mjólkurbúið hefur talið
að með þessum mun á hráefnisverði
til vinnsluaðila væri MS að misnota
markaðsráðandi stöðu sína gagnvart
minni keppinautum.
MS bar því við að breytingarnar á
búvörulögum 2004 hafi þau áhrif að
umrædd verðmismunun geti ekki falið
í sér brot á samkeppnislögum.
Afstaða tók mið
af ítrekuðum brotum
Í ákvörðun Samkeppniseftirlitsins í
september 2014 er rökstutt að það
hafi ekki verið tilgangur löggjafans
að markaðsráðandi afurðastöðvar í
mjólkuriðnaði væru undanþegnar
banni samkeppnislaga við misnotkun
á markaðsráðandi stöðu. Gilda því
sömu reglur um MS að þessu leyti og
gilda gagnvart markaðsráðandi fyr­
irtækjum í öðrum atvinnugreinum.
Taldi Samkeppniseftirlitið hæfilegt
að leggja 370 milljóna króna í sekt
á MS vegna þessa brots. Bent var
á að einnig væri horft til þess að
um ítrekað brot er að ræða. Á árinu
2006 braut einn forvera MS, Osta­
og smjörsalan, með sams konar hætti
gagnvart Mjólku á meðan hún var
í eigu fyrri eigenda, sbr. úrskurð
áfrýjunarnefndar samkeppnismála
í máli nr. 8/2006.
MS kærði niðurstöðuna til áfrýj­
unarnefndar samkeppnismála þann
20. október 2014. Lagði áfrýjun­
arnefndin í kjölfarið til í desember
2014 að Samkeppnis eftirlitið rann­
sakaði málið nánar.
Þann 7. júlí 2016 birti samkeppn­
iseftirlitið nýjan úrskurð þar sem
stjórnvaldssektin á MS var hækkuð
úr 370 í 480 milljónir króna. MS
kærði þá ákvörðun aftur til áfrýj­
unarnefndar samkeppnismála þann
4. ágúst 2016 og krafðist þess að
ákvörðunin yrði felld úr gildi.
Áfrýjunarnefnd samkeppnismála
kvað upp sinn úrskurð 21. nóvem­
ber 2016. Meirihluti nefndarinnar
komst m.a. að þeirri niðurstöðu að
undanþáguákvæði búvörulaga hefðu
vikið banni samkeppnislaga við mis­
notkun á markaðsráðandi stöðu til
hliðar. Af þessu leiddi að sekt MS
vegna brota á 11. gr. samkeppn­
islaga var felld úr gildi og hið sama
gildir um framangreind fyrirmæli
Samkeppniseftirlitsins. Á hinn bóg­
inn staðfesti nefndin að MS hefði
framið alvarlegt brot á upplýsinga­
skyldu samkeppnislaga og að fyrir­
tækinu bæri að greiða 40.000.000
kr. sekt vegna þess.
Samkeppniseftirlitið höfðaði þá
mál fyrir héraðsdómi gegn MS á
forsendum laga frá 2011. Þar var
þess krafist að stjórnvaldssektin
frá júlí 2016 stæði. MS hóf þá mál
til ógildingar niðurstöðunni. Málin
voru sameinuð í héraðsdómi og var
áfrýjað til Landsréttar sem staðfesti
úrskurð héraðsdóms. MS áfrýjaði
málinu þá til Hæstaréttar í mars 2020
sem kvað svo upp staðfestingardóm
sinn 4. mars 2021.
Gert að greiða
480 milljónir króna
Í niðurstöðu Hæstaréttar í máli
Mjólkursamsölunnar segir að þá
sé MS ehf. einnig talið hafa brotið
gegn 19. gr. samkeppnislaga með
því að hafa gefið rangar upplýsingar
og ekki lagt fram framlegðar­ og
verkaskiptasamkomulag við KS ehf.
við rannsókn. Var MS ehf. gert að
greiða 480.000.000 krónur í stjórn­
valdssekt.
Í dómi Hæstaréttar var frávísunar­
kröfu MS ehf. hafnað og ekki talið að
dómstólar færu út fyrir stjórnskipulegt
hlutverk sitt samkvæmt 2. og 60. gr.
stjórnarskrárinnar með því að leggja
á sekt í samkeppnismáli samhliða
ógildingu á úrskurði áfrýjunarnefndar
samkeppnismála.
Samkomulagið rúmast
ekki innan búvörulaga
Þá taldi Hæstiréttur ljóst að markmið
samkomulags MS ehf. og KS ehf.
um framlegðar­ og verkaskipti hefði
ekki verið einskorðað við afkomu­
skiptingu vegna einstaka tegunda
framleiðsluvara tengdum verka­
skiptingunni heldur miðaði einnig
að heildarjöfnun á hlutfallslegri fram­
legð í greininni óháð verkaskiptingu
afurðastöðva. Var samkomulagið
ekki talið geta rúmast innan heim­
ilda 71. gr. búvörulaga nr. 99/1993
eða hvílt á öðrum heimildum laganna.
Hrámjólk til tengdra aðila
á mun lægra verði
Hæstiréttur taldi ekki undirorpið
vafa að MS ehf. hafi verið í mark­
aðsráðandi stöðu á viðkomandi
markaði. Félagið hefði selt hrá­
mjólk til tengdra aðila á mun lægra
verði en ótengdum aðilum og sú
mismunun hafi veitt hinum tengdu
aðilum óeðlilegt forskot í samkeppni
á markaði málsins.
MS ehf. var því talið hafa mis­
munað viðskiptaaðilum sínum með
ólíkum skilmálum í sams konar við­
skiptum og þannig veikt samkeppn­
isstöðu þeirra og með því brotið
með alvarlegum hætti gegn c­lið
2. mgr. 11. gr. samkeppnislaga. Þá
hafi sú mikla mismunun sem var á
verðlagningu MS ehf. til ótengdra
aðila og verði til eigin framleiðslu
falið í sér alvarlegan og langvarandi
verðþrýsting sem hafi einnig verið til
þess fallinn að verja markaðsráðandi
stöðu félagsins.
Brot MS ehf. alvarlegt
og staðið lengi
Hæstiréttur taldi jafnframt að
MS ehf. hefði brotið gegn 19. gr.
samkeppnislaga með því að leggja
ekki fram áðurnefnt samkomulag
sitt og KS ehf. við rannsókn S. Hvað
varðaði fjárhæð stjórnvaldssektarinnar
vísaði Hæstiréttur til þess að brot MS
ehf. hafi verið alvarlegt auk þess
sem það hafi staðið lengi. Þá fólst
í broti MS ehf. ítrekun á fyrra broti
þótt ekki hafi verið ákveðin sekt í
fyrra málinu. Var MS ehf. gert að
greiða samtals 480.000.000 krónur í
ríkissjóð vegna brota gegn 11. og 19.
gr. samkeppnislaga.
Í góðri trú um að vinna
í samræmi við lög
Í fréttatilkynningu frá Mjólkur­
samsölunni vegna niðurstöðu Hæsta­
réttar í máli nr. 26/2020 segir að þar
sé leiddur til lykta ágreiningur um
túlkun á samspili ákvæða búvörulaga
og samkeppnislaga, sem hefur verið
til meðferðar fyrir stjórnvöldum
og dómstólum í tæpan áratug. Þar
hefur legið fyrir allan tímann að
Mjólkursamsalan var í góðri trú og
taldi sig vera að vinna í samræmi
við lög.
Það er líka ljóst að Mjólkur­
samsalan átti von á því að Hæstiréttur
myndi staðfesta niðurstöðu áfrýjun­
arnefndar samkeppnismála, sem
hafði úrskurðað að starfshættir
Mjólkursamsölunnar væru málefna­
legir og samkvæmt lögum.
Fyrirtækið mun fara nánar yfir
röksemdir Hæstaréttar fyrir niður­
stöðunni áður en það tjáir sig frekar
efnislega um dóminn.
/VH/HKr.
Ólafur M. Magnússon, stofnandi
Mjólku og Mjólkurbúsins Kú, segir
að dómur Hæstaréttar varðandi
misbeitingu Mjólkursamsölunnar
á markaðsráðandi stöðu sé fulln-
aðarsigur fyrir íslenska neytendur.
Með dómnum sé verið að tryggja
samkeppni á mjólkurvörumarkaði.
„Aðgerðir MS voru þaulskipulagð­
ar og þeim ætlað að koma keppi­
nautum MS út af markaði og gera þá
ógjaldfæra með alvarlegum afleiðing­
um fyrir starfsfólk þeirra, lánardrottna
og eigendur. Kalla verður eftir ábyrgð
þeirra sem stýrðu þessari aðför með
svo illgjörnum og óvægnum hætti.
Því eru yfirlýsingar MS um að
aðgerðir þeirra hafi verið gerðar í
góðri trú í besta falli hlægilegar,“
segir Ólafur
Vill að undanþáguheimildir
frá samkeppnislögum
verði felldar úr gildi
Ólafur segir að ábyrgð stjórnvalda í
þessu máli sé mikil.
„Undanþáguheimildir frá
samkeppnis lögum er ástæða þess,
að sögn stjórnenda MS, að þeir
brutu samkeppnislög með svo
alvarlegum hætti gagnvart keppi­
nautum sínum „í góðri trú“.
Farið hefði betur á því hjá stjórn­
endum MS að biðjast afsökunar á
framgöngu sinni gagnvart íslensk­
um neytendum og þeim sem þeir
brutu alvarlega á, í stað þess að
reyna enn og aftur að slá ryki í
augu almennings með yfirlýsingu
um „meint hagræði“.
Ólafur telur nauðsynlegt í kjöl­
far þessa dóms að fella þegar í stað
þessar undanþáguheimildir frá
samkeppnislögum úr gildi. Með
engu móti megi innleiða þær í aðrar
greinar eins og t.d. í kjötframleiðslu.
Segir „meinta hagræðingu“
ekki skila sér til neytenda
Hann segir að „meint hagræðing“
sem eigi að hafa náðst vegna undan­
þáguákvæða frá samkeppnislögum
hafi ekki skilað sér í vasa neytenda
og því síður til bænda.
„Verð á mjólkurvörum er síst
lægra hér landi en á erlendum mörk­
uðum þar sem fyrirtæki bænda hafa
ekki notið þeirrar gríðarlegu verndar
sem MS hefur notið á undanförnum
árum með tollavernd og undanþágu­
heimildum frá samkeppnislögum, í
raun einokunarstöðu.
MS, sem er eitt þýðingarmesta
afurðasölufélag bænda og flagg­
skip þeirra í áratugi, stendur eftir
stórlaskað, orðspor þess og traust
hefur orðið fyrir miklum skaða, allt
lausafé uppurið og félagið því glímt
við lausafjárvanda um nokkurra ára
skeið.“
Segir fyrirtæki bænda rúið trausti
Ólafur segir að nú standi bændur
eftir með fyrirtæki sitt rúið trausti og
að það sé ekki í stakk búið að mæta
aukinni samkeppni. Ábyrgð stjórnar
og stjórnenda MS sé því mikil og
að þeir skuldi bændum skýringar á
framgöngu sinni.
„Það má því segja að stjórnend­
ur MS hafi litið á það sem heimild
sér til handa með undanþáguheim­
ildir frá samkeppnislögum upp á
vasann frá stjórnvöldum, að þeir
gætu brotið með alvarlegum og
ítrekuðum hætti á keppinautum
sínum án afleiðinga. Stjórnendur
MS staðfesta það í raun með yfir­
lýsingu sinni í kjölfar dómsins að
þeir hafið litið svo á,“ segir Ólafur
Magnússon. /HKr.
Fullnaðarsigur fyrir íslenska neytendur
– segir Ólafur M. Magnússon, stofnandi Mjólku og Mjólkurbúsins Kú
Ólafur Magnússon. Mynd / HKr.
Í upphafi árs 2013 hóf Samkeppnis eftirlitið rannsókn á ætluðum brotum
Mjólkursamsölunnar ehf. Mynd / HKr.
Kári Gautason hefur verið ráð-
inn til Bændasamtaka Íslands.
Starfið er nýtt og mun Kári koma
til með að starfa við úrvinnslu og
greiningu hagtalna landbúnaðar-
ins, ásamt því að koma að hag-
rænum greiningum sem tengj-
ast umhverfis-, loftslagsmálum,
fæðuöryggi og tryggingamálum.
Kári er uppalinn í Engihlíð í
Vopnafirði. Hann hefur síðastliðinn
þrjú ár starfað á Alþingi sem fram­
kvæmdastjóri þingflokks Vinstri
grænna. Hjá þingflokki VG var
hann til ráðgjafar fyrir þingmenn,
sérstaklega í málum fjárlaga­ og
atvinnuveganefndar þingsins. Þar
áður var Kári í sérverkefnum hjá
Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins
(RML) við endurmat á ræktunar­
starfi í mjólkurframleiðslu. Kári
hefur einnig reynslu af búskap
úr Vopnafirði, en þar vann hann
við loðdýrarækt og mjólkurfram­
leiðslu, samhliða ráðgjafarstarfi
í ræktun og skýrsluhaldi loðdýra
hjá RML.
Ásamt því að vera með búvísinda­
gráðu frá Landbúnaðarháskólanum
er Kári með meistaragráðu frá
Árósarháskóla í Danmörku í búfjár­
erfðafræði. Lokaverkefni hans
snérist um að meta hagrænt gildi
þess að taka upp erfðamengisúr­
val í loðdýrarækt. Kári hefur þegar
hafið störf.
Kári Gautason ráðinn til
Bændasamtakanna
Kári Gautason. Mynd / HKr.