Bændablaðið - 11.03.2021, Blaðsíða 44

Bændablaðið | Fimmtudagur 11. mars 202144
GRÓÐUR&GARÐALÍF
Leynimakk kaldastríðsáranna
Í trjásafninu í Meltungu í Kópa­
vogi er að finna plöntu sem ekki
fer sérlega mikið fyrir. Og þó
fögur sé er engin ástæða til að
ætla að bakvið hana liggi dular­
full saga sem teygir anga sína
víða um Evrópu.
Á skiltinu stendur „Kákasusgreni
– Picea orientalis“ og hefst sagan
þar. Margir hafa eflaust ekki einu
sinni heyrt um slíka tegund áður og
líta bara á þetta sem „jólatré“. Ekki
skrýtið, þar sem einungis er vitað
um tvö skilti hér á landi, sem halda
þessu nafni að almenningi.
Hitt skiltið er við gamalt tré í
Grasagarði Reykjavíkur og get ég
sparað ykkur sporin: Fyrir utan að
vera áberandi stærra og eldra er tréð
í Laugardalnum eins og merkt með
sama hætti.
Það sem gerðist næst mun
hneyksla ykkur og hræða!
Í sakleysi mínu deildi ég myndinni
af þessu fagra tré í Meltungu með
erlendum kunnáttumönnum í
barrtrjárfræðum. „Sjáiði hvað við
eigum nú fínt kákasusgreni hérna
í miðju Atlanshafinu“ sagði ég
reyndar ekki, en svona því sem
næst.
Við tók hálfgerður skrípaleikur,
þar sem annar þeirra sagði: „Já en,
þetta er nú ekki kákasusgreni ...“
og hinn sagði: „Þetta vaxtarform
og þessi litur á barrinu útilokar
raunar algerlega að þetta geti verið
kákasusgreni ...“ Þetta sögðu þeir
reyndar á öðru tungumáli, en ég
taldi einfaldara að þýða það yfir á
íslensku hér.
„Jújú, víst er þetta kákasus­
greni, sjáið bara þetta fína skilti.
Svo var ég líka búinn að bera það
saman við kákasusgreni í okkar fína
Grasagarði og þessi tré eru eins. Ég
skal bara sýna ykkur fleiri myndir,
af báðum trjánum, til að sanna mál
mitt og halda uppi heiðri íslenskra
trjáskilta!“
Við nánari myndum af yngra
trénu sögðu þeir báðir að mynd­
irnar staðfestu grun þeirra og raunar
væri þeim núna báðum ljóst að um
væri að ræða svokallað purpura­
greni (Picea purpurea). Hvernig
gæti það staðist, þessi planta er svo
lík kákasusgreninu í Laugardal?
Jú – einfalt svar: sú planta er líka
purpuragreni! Um alla viðstadda
fór augljós hrollur. (Ég var einn við
tölvuna.)
Sherlock Holmes var upptekinn
Þetta krafðist nánari rannsókna
og enginn tími til að finna annan
mann í verkið. Hér voru menn sem
vissu um hvað þeir voru að tala.
Lagðist ég því í miklar og djúp­
stæðar langtímarannsóknir, sem fólu
ekki síst í sér að senda skilaboð á
nokkra aðila úr Garðyrkjufélaginu,
Trjáræktarklúbbnum og Skóg rækt­
inni. Auk þess leitaði ég upplýsinga
hjá forstöðumanni Grasagarðsins og
garðyrkjustjóra Kópavogs. Mörgum
árum af gagnavinnslu síðar var
komin upp áhugaverð staða í mál­
inu: Eldra tréð kom upprunalega til
landsins árið 1965 frá Þýskalandi og
var þá merkt sem purpuragreni! Ég
legg til að lesendur taki smá pásu
hér til að ná aftur blóðþrýstingnum
niður.
Fölsuð skilríki: Af hverju
þurfti að leyna réttu nafni?
Enskur sérfræðingur kom til landsins
árið 1982, sá tréð og var harður á
því að merkingin gæti ekki staðist.
Plantan væri í raun kákasusgreni. Það
reyndist ekki vera í síðasta sinn sem
Englendingur mótmælti Þjóðverjum
og sökum þessa Englendings var
trjágreyið skyndilega fjarlægt úr
sambandi purpuragrenitrjáa.
Fræga fólkið í sögunni
Þetta leynimakk á kaldastríðs árunum
var orðið ansi dular fullt. Hafsteinn
Hafliðason, garðyrkju maður Íslands,
man eftir því þegar tréð kom til lands­
ins, í strigapoka, ásamt fleiri barr­
trjám. Hann var nefnilega staddur
þarna við tvö aðra menn að planta
þessum trjám. Þetta eintak var svo
sannarlega merkt purpuragreni við
komuna. En hvað þá með tréð í
Meltungu, sem var plantað löngu eftir
brottför Englendingsins dularfulla?
Kemur þá til sögunnar annar
þjóðþekktur maður í bransanum,
Jón Guðmundsson, garðyrkju­
fræðingur og aðal ávaxtaræktandi
Akraneskaupstaðar, ef ekki landsins.
Upp úr aldamótum starfaði hann við
gróðrarstöðina Mörk í Fossvogi og
höfðu þau fengið nokkra grenisprota
frá Grasagarðinum. Hugmyndin
var að reyna fjölgun þeirra. Sjálfur
staðfesti hann við mig að hafa grætt
þessa sprota á aðra rótarstofna af
greniætt. Hann klónaði þar með tréð
í Laugardalnum og árið 2011 var
eitt slíkt klón gróðursett í nærliggj­
andi trjásafni, undir fölsku nafni
móðurplöntunnar. Tréð „unga“ í
Meltungu, er því í raun sama tréð
og í Laugardalnum!
„Og nú á tveimur
stöðum á landinu ...“
Skyldi tréð í Laugardal þá vera
blendingur, sem hafi ruglað þann
enska í ríminu, eða sigldi sá
kannski undir fölsku flaggi og var
í raun bara pylsusali frá Óðinsvé?
Líklega munum við aldrei kom­
ast að hinu sanna í málinu, en hitt
virðist þó ljóst að tréð sem var upp­
runalega purpuragreni, er bara enn
þá purpuragreni. Purpuragreni sem
óttaðist kannski um framtíð sína
og laumaði því afleggjara sínum í
burtu á öruggari stað.
Óstöðugleiki nútímans
Öryggistilfinningin hverfur hratt
þessa dagana. Stöðugleiki virðist
enginn. Svart er í raun hvítt, en
svo skyndilega aftur orðið svart
áður en maður veit af. Við þessu
er bara eitt ráð: drífa sig að skoða
trén í Meltungu og Laugardal áður
en skiltunum er breytt, svo maður
geti haldið áfram í gömlu tímana.
Sé fólk hins vegar háð síbreytilegri
fjölbreytni nútímans, þá getur það
drifið sig á staðinn sem fyrst og
svo skroppið aftur ef/þegar skiltin
hafa verið uppfærð. Hvílík rússi­
banareið!
Hvað með Akureyri?
Til að halda í við þessar hröðu
breytingar tilverunnar þarf líklega
að heimsækja þessa staði sem
oftast, svo maður missi nú ekki
af neinu í hasarnum. En ekki tak­
marka ykkur við þessa tvo staði,
Lystigarður Akureyrar getur boðið
ykkur upp á eintak af purpuragreni
sem hefur alla tíð verið rétt merkt –
eða reynist það kannski að lokum
vera kákasusgreni?
Gangið, nei hlaupið, í Garð­
yrkjuf élagið og styrkið Skóg­
ræktina, heimsækið skóg ana
sem okkur er loks að takast að
rækta upp hér á landi og dáist að
görðum samlanda ykkar á garða­
skoðunardegi Garðyrkjufélagsins.
Án þessara samtaka hefði vantað
heilu línurnar í þessa frásögn, svo
ekki sé minnst á hinar risastóru
eyður sem væru í okkar landslagi
og görðum!
Kristján Friðbertsson
Kristján Friðbertsson.
Grenið dularfulla í trjásafninu í Meltungu. Mynd / Kristján Friðbertsson
SAMFÉLAGSRÝNI
Það er ljóður á ráði manna
að halla réttu máli til að
upphefja eigin málflutning.
Grein Þórarins Lárussonar
Mótvægisaðgerðir ... o.s.frv.
hér í Bændablaðinu 25.febr. s.l.
ber því miður með sér þennan
löst. Greinin er barmafull af
rang færslum og villandi full­
yrðingum. Votlendissjóður var
ekki settur á laggirnar af opi­
berri hálfu. Hann var stofnað­
ur af samfélagslega ábyrgum
einstakingum, fyrirtækjum og
stofnunum. Hann nýtur hvorki
styrkja úr ríkissjóði né er hann
hagnaðardrifinn. Stjórn hans
er ekki launuð. Sjóðurinn hefur
aðeins einn launaðan starfs­
mann. Í kringum hann er ekkert
„lið ráðið af ríkinu“. Höfundur
vandar ekki verk sitt, þegar
hann telur sig vera að veita
upplýsingar um Votlendissjóð.
Óþarfi er að eyða frekari orðum
að dylgjum Þórarins um „svo­
nefndan Votlendissjóð“.
Endurheimt votlendis er mikið
alvöru mál sem ekki ber að hafa í
flimtingum. Í samræmi við útreikn­
inga og rannsóknir okkar eigin vís­
indamanna þá losar hver hektari
af framræstri mýri um 20 tonn
af koldíoxíðsígildium. Framræst
land ber ábyrgð á yfir 60% af allri
losun landsins af gróðurhúsaloft­
tegundum – hvorki meira né minna.
Aðeins lítill hluti af framræstu landi
er notaður til búvöruframleiðslu eða
tengdra nota. Það er margyfirlýst
stefna sjóðsins að ekki verði leit­
ast eftir neinu landi sem nýtt sé til
landbúnaðar. Vandinn sem við ein­
beinum sjónum okkar að, er þessi
ógnarmikla losum gróðurhúsaloft­
tegunda af landi sem ekki er nýtt.
Þótt reynt verði að binda kolefni
með margs konar gróðri, sem er
góðra gjalda vert og nauðsyn­
legt, heldur losunin ótrauð áfram.
Meðan hún er ekki stöðvuð jafn­
gildir binding kolefnis í jarðvegi
og gróðri því „að verið sé að sópa
vandanum undir teppið“.
Hve öflug er svo binding koldí­
oxíðsígilda af jarðargróðri? Höfum
til viðmiðunar þau 20 tonn af
kolefnisbindingu sem endurheimt
votlendis stöðvar árlega á hektara.
Skógrækt er talin binda að meðal­
tali 4,4 tonn árlega af kolefnisein­
ingum (en er þó afar breytileg eftir
tegundum), landgræðsla milli 1,5
og 2,1 tonn. Eitt tré bindur um 110
til 310 kg. í heil 90 ár! Skógrækt og
landgræðsla eru allra góðra gjalda
verðar og nauðsynlegar en jákvæð­
ur árangur þeirra kemur ekki í veg
fyrir þá losun sem framræstur jarð­
vegur veldur. Aðalmunurinn er sá
að skógrækt og landgræðsla, sem
báðar eru mikilvægar, stöðva ekki
losunina. Ekkert kemur í stað þess
að stöðva losunina annað en endur­
heimt votlendis.
Loftslagsváin er alvarlegasta
ógnun mannkyns. Glímuna við
hana má ekki kæfa í draumórum
um óraunhæfa og ósjálfbæra fram­
leiðslu á vöru sem nóg er af í okkar
heimshluta, og lítil áhrif hefðu á
framgang ofhitunar umhverfisins.
Við verðum að stöðva útblástur
koldíoxíðs hvar sem það ríkur út í
andrúmsloftið. Ef fram heldur sem
horfir með hlýnun lofthjúpsins,
sjávarins og jarðarinnar munum
við Íslendingar þurfa að takast á við
mun alvarlegri viðfangsefni sem
ekki leysast með ræktun hamps eða
repju. Vinnum af skynsamlegu viti
gegn þessari vá. Við munum þurfa
á öllu okkar hugviti að halda.
Þröstur Ólafsson,
stjórnarformaður
Votlendissjóðs
Mótvægisaðgerðir Þórarins Lárussonar
Þröstur Ólafsson.
Bænda
25. mars