Storð : heimur í öðru ljósi - 01.03.1985, Qupperneq 23

og siðferðilegum þversögnum. Ef
fylgja þarf vaxandi skattheimtu eftir
með æ umfangsmeira og víðtækara
skatteftirliti er stutt í að velferðarríkið
breytist í lögregluríki. Þegar skatt-
svikin eru orðin mjög almenn og væn-
legasta leiðin sem fólk eygir til að sjá
sér og sínum farborða, eru flestir
orðnir sekir um eitthvað. Þá geta
óvandaðir valdhafar beitt réttvísinni
eftir geðþótta. Svipað ástand og í Sov-
étríkjunum og fleiri skyldum þjóðfé-
lögum getur skapast. Þar geta ein-
staklingarnir ekki lifað nema með því
að múta og notfæra sér persónuleg
sambönd til þess að komast yfir lífs-
nauðsynlegan varning og þrauka í
daglegri lífsbaráttu. Þar geta valdhaf-
arnir fundið eitthvað á alla ef þeir
kæra sig um. Skattarnir mega því
Vegna þess aö tekið er meðaltal
af tekjum þriggja ára kemur úthlutun-
in oft skringilega út í augum margra.
Til dæmis er hægt að taka mann sem
hefur haft lágar tekjur af hálfri vinnu
tvö ár en byrjar síðan að vinna fyrir
miklu kauþi. Vegna meðaltalsreglunn-
ar getur hann með góðri samvisku
framvísað tekjuvottorði frá skattinum
sem er langt innan við þau mörk sem
sett eru við úthlutun íbúða í verka-
mannabústöðunum. Hann veröur að-
eins að hafa unnið 1032 stundir á ári
aö meðaltali. Þá geta menn orðið há-
tekjumenn eftir að þeir eru fluttir inn,
því ekkert eftirlit er með tekjum
manna, eftir að þeim hefur verið út-
hlutað íbúðunum. Lánskjör eru mjög
góð, miðað viö önnur lán til íbúða.
Lánstíminn er mun lengri en við al-
aldrei verða svo háir að skattsvik verði
almenn og ef til vill eina raunhæfa
leiðin til að komast sæmilega af.
íslenska velferðarkerfið saman-
stendur af fjórum meginhlutum:
framfærslukerfinu, heilbrigðiskerfinu,
menntakerfinu og félagslegri aðstoð
við fullfrískt fólk. Sé litið á velferð-
arkerfið í heild sinni þá gæti það kom-
ið á óvart að töluverður hluti þess er á
vegum einkaaðila. Nægir að nefna alla
samningsbundnu lífeyrissjóðina,
sjúkrasjóði verkalýðsfélaganna ’og
ýmsa starfsemi í menntakerfinu og
heilbrigðiskerfinu. Til dæmis er at-
hyglisvert að fyrirbyggjandi starf í
heilbrigðismálum, eins og heilsurækt
og íþróttaiðkanir hvers konar, skuli
fyrst og fremst vera á vegum einka-
aðila og að sama máli gegni um þær
menn lán hjá Húsnæðismálastofnun
og lánshlutfallið mun hærra, eða 80
prósent af verði íbúöarinnar til 43 ára.
Flestir þeirra sem sækja um í
verkamannabústöðum í Reykjavík láta
fylgja vottorð frá borgarlækni um að
þeir búi í heilsuspillandi húsnæöi.
Þessi vottorð geta komið mönnum
ofar á hinn langa biðlista sem að jafn-
aði er eftir íbúðunum, og því verri,
sem íbúðin er, því ofar á listann fara
menn. Þess vegna eru dæmi um það
að oftar en einu sinni hafi verið gefin
út vottorð um sömu íbúðina í þessu
skyni og jafnvel að níu fjölskyldur hafi
notað sömu íbúðina til að flýta fyrir
úthlutun í verkamannabústööum.
Kári Jónasson tók saman.
nýjungar sem fram hafa komið í
menntakerfinu á sviði tölvumenntunar
og menntunar í þágu atvinnulífsins.
Þannig er það alls ekki sjálfgefið að sú
starfsemi sem við köllum velferðar-
kerfi þurfi endilega að vera í höndum
hins opinbera; einkaaðilar geta líka
haft þar hlutverki að gegna.
f við nefnum aðeins nokkrar
af brotalömunum í velferð-
arkerfinu má fyrst taka fyrir
lífeyriskerfið sem er uppi-
staðan í framfærsluaðstoðinni. Lífeyr-
istryggingar almannatrygginga munu í
framtíðinni gegna sífellt minna hlut-
verki við að tryggja öldruðum lífeyri á
elliárunum. Lífeyrissjóðirnir standa
hins vegar frammi fyrir þeim vanda að
geta ekki staðið við skuldbindingar
sínar þegar fram líða stundir og reynd-
ar er Lífeyrissjóður starfsmanna ríkis-
ins löngu gjaldþrota. Ríkissjóður legg-
ur honum til yfir 300 milljónir króna á
þessu ári, en starfsmenn ríkisins hafa
löngum notið bestu lífeyrisréttindanna
á vinnumarkaðinum.
Aðstoð við einstæða foreldra er
mikil og að komast á það stig að hið
hefðbundna fjölskyldumunstur getur
farið að verða fjárhagslega óhagstætt.
Það sem mestu máli skiptir hér er
skattlagning heimilisteknanna, en
heimilin eru ekki skatteining heldur
einstaklingarnir. Heimili með jafn
miklar tekjur greiða misháa skatta eft-
ir því hvernig teknanna er aflað.
Heilbrigðiskerfið býr við þann
grundvallarvanda að þriðji aðili, ríkið,
þarf að greiða mestallan kostnaðinn af
því sem læknarnir ákveða að gera fyrir
sjúklingana. Slíkt leiðir alltaf til þess
að ásókn verður í að eyða meiru og
meiru í heilbrigðisþjónustuna. Enn-
fremur verður uppbygging hennar
mótuð samkvæmt vilja læknanna og
áhuga þeirra á einstökum sjúkdómum
og sjúklingum. Sífellt stærri hluti
þjóðarframleiðslunnar fer til heil-
brigðismála. Á árinu 1970 var hlut-
fallið 5, l % en á árinu 1981 var þetta
hlutfall komið upp í 7,5% og virðist
enn fara hækkandi. Möguleikarnir til
að eyða peningum í heilsugæslu eru
óþrjótandi og hvert einasta mál er
„gott mál“. Einhvers staðar verður þó
að draga markalínuna og segja að nú
viljum við eða getum ekki meira.
Að sumu leyti er menntakerfið
líkt heilbrigðiskerfinu þar sem starfs-
21