Storð : heimur í öðru ljósi - 01.03.1985, Blaðsíða 73

Matarlýsingar í íslenskum bókmenntum frá Snorra-Eddu til Tómasar Jónssonar
Sésurnar
streyma
sunnanað
Eftir Jóhönnu Sveinsdóttur
Sósurnar streyma sunnan að,
sósurnar trítla norðan að,
sósurnar labba austan að,
sósurnar ærslast vestan að.
(Þórbergur Þórðarson).
bókmenntum mætra matar-
menningarþjóða, svo sem
Frakka, má víða finna lýsingar á
matseld og borðhaldi, sem í
senn eru Ijóðrænar og kitlandi fyrir
bragðlauka lesandans. Ég nefni sem
dæmi skáldsögu Marcel Proust
(1871—1922), A la Recherche du
Temps Perdu, þar sem hann lýsir í
löngu máli Ijúfum minningum tengd-
um aristókratísku borðhaldi á
bernskuheimili hans. Auk þess hafa
ótrúlegustu menn skrifað heilu bæk-
urnar um sjálfar unaðssemdir matar-
gerðarlistarinnar, þannig stílaðar að
þær flokkast hikstalaust undir bók-
menntir. Þar má nefna verk franska
rithöfundarins Alexandre Dumas
(1802—1870), Le Grand Dictionaire
de Cuisine, þar sem hann útfærir m.a.
margar borðhaldssögur af Napóleóni
keisara, og verk franska hæstaréttar-
dómarans A. Brillat-Savarin (1775—
1826), La Physiologie du gout. En
hann hélt því fram að uppgötvun nýs
réttar skipti velferð mannkyns meira
máli en uppgötvun nýrrar stjörnu.
Ósjaldan fara erótík og matur sam-
an í heimsbókmenntunum. Nægir að
nefna svo ólík dæmi sem Ljóðaljóð
Gamla-testamentisins, hendingar á
borð við:
skaut þitt kringlótt skál,
er eigi má skorta vínblönduna,
kviður þinn hveitibingur
kringsettur liljum;
Eða þá nýlega skáldsögu þýska
rithöfundarins Gúnther Grass, Der
Butt (Flyðran), þar sem dásemdir
kynlífs og matargerðar eru samtvinn-
aðar og Ijóð bandarísku skáldkonunnar
Ericu Jong, einkum í bókinni Fruits
& Vegetahles, á borð við eftirfarandi:
Bless, veifaði hann, á leið inn t eplið,
álfkonuna rauðu.
Hold hennar dökknar
leiki of lengi um það loft
— og hún opnaði fullkomnar kinnarnar
til að bjóða honum inn.
Hún tók við honum.
Garðurinn hringsnerist
í mjúkri holdslikju hennar.
Bless.
Ég held að menn þurfi ekki að
vera þaullesnir í íslenskum bókmennt-
um til að þeir treysti sér samt sem
áður til að fullyrða að fátt muni vera
þar um lystaukandi matarlýsingar,
hvað þá lostafullar. Ýmsar ástæður má
sjálfsagt tína til. í fyrsta lagi var mat-
aræði Islendinga og matargerð fremur
fábreytt langt fram eftiröldum. IVIenn
lifðu hér einkum á kjöti, nýju, söltuðu
eða reyktu, tólg, á slátri, nýju og súru,
bjúgum, fiski, nýjum, signum eða
hertum, á mjólk, rjóma, smjöri, osti,
skyri og mysu, á berjum, sölvum og
fjallagrösum. f öðru lagi má nefna að
hin stranga raunsæishefð fornsagn-
anna, sem jafnframt mótaði skáld-
sagnahefð síðari tíma að miklu leyti,
hefur vart leyft slíkan „hégóma“ sem
matarlýsingar óneitanlega eru í sam-
anburði við að höggva mann og annan.
í þriðja lagi virðast áhrif dönsku mat-
argerðarinnar á þá íslensku með til-
heyrandi sykurbrenndum kartöflum,
rauðkáli, og brúnni sósu, einkum á
síðari hluta 19. aldar og fyrri hluta
þeirrar 20., svo og áhrif amerískrar
matargerðar, í mynd brasaðs og
djúpsteikts matar og hvers kyns
„skyndibita", hafi farið fyrir brjóstið á
mörgum málsmetandi rithöfundum ís-
lenskum, og þeir því gert sér far um
að lýsa borðhaldi landa sinna á fremur
kaldhæðnislegan og lítt lystaukandi
hátt.
Nörg Eddukvæðanna eru
vísast ort fyrir íslands
byggð, frumbyggjar
landsins hafa haft þau í
farteski sínu er þeir flýðu hingað und-
an skattheimtu Noregskonungs. All-
tént bendir lífsskoðun vinsælasta
kvæðisins, Hdvamdla, einna helst til
víkingaaldar. Fyrsti hluti þess, Gesta-
þdttur, hefst á því að gestur kemur á
71