Storð : heimur í öðru ljósi - 01.03.1985, Side 74

bæ og launar góðar móttökur með
hollum ráðum sem hann flytur húsráð-
endum. Þar er hóf í mat og drykk
brýnt fyrir mönnum í mörgum til-
brigðum:
Er-a svo gott
sem gott kveða
öl alda sonum,
því að færra veit
er fleira drekkur
síns til geðs gumi.
Erindi þetta útleggst á þá leið að
engum sæmi að ganga í alkóhólinn, af
öldrykkju missi menn ráð og rænu
smám saman.
Gráðugir menn verða skynsamari
mönnum að athlægi og geta jafnvel
etið sig til dauðs, ef þeir missa stjórn á
sér:
Gráðugur halur,
nema geðs viti,
etur sér aldurtrega,
oft fær hlægis,
er með horskum kemur,
manni heimskur magi.
Til að varast framangreint víti er
mönnum t.d. ráðlagt að borða, áður en
þeir búa sig til veislu, ósvinna er að
koma glorsoltinn á annan bæ.
Rígsþula, sem fræðimenn telja
meðal yngstu Eddukvæðanna, e.t.v.
frá því um 1200, greinir frá uppruna
stéttanna í mannfélaginu. Þar er dökkt
kornbrauð og hvítt brauð eitt þeirra
atriða sem notuð eru til að undirstrika
stéttskiptingu manna. Þar segir um
fulltrúa lágstéttarinnar:
Þá tók Edda
ökkvinn hleif,
þungan og þykkvan,
þrunginn sáðum.
Þarna er verið að fagna ásnum
Heimdalli sem ferðaðist í mannheim-
um undir dulnefninu Rígur. í vísunni
er líklega átt við brauð úr byggi eða
höfrum, en dýrt hveitið var löngum
ríkra manna matur, hér á landi sem
annars staðar.
Annars fáum við fátt að vita um
mataræði forfeðra vorra af lestri
Eddukvæðanna. En í Gylfaginningu
Snorra-Eddu, sem byggir reyndar að
stórum hluta til á Eddukvæðunum,
eru hins vegar tekin af öll tvímæli um
næringu þeirra sælu kappa, einherj-
anna, sem voru svo heppnir að láta líf
sitt í orrustu og hljóta þar með vist í
Valhöll með Oðni og öðrum ásum.
Fæðuvandamálið var einfaldlega leyst
á þann veg að menn átu sýknt og heil-
agt flesk galtar þess er Skrímnir hét.
Hann var soðinn dag hvern en varð
aftur heill að aftni. Eins gott, því þær
fáu konur sem dvöldust í Valhöll
höfðu ábyrgðarmeiri hlutum að sinna
en matseld, t.a.m. við að kjósa
mönnum val: ákveða hverjir skyldu
falla í orrustu og þar með veljast til
Valhallarvistar. Valkyrjurnar þurftu
þó eigi að síður að þjóna í Valhöll,
„bera drykkjarföng og gæta borðbún-
aðar og ölgagna“. Fyrir áfengisvand-
anum var séð með því móti að úr spen-
um geitarinnar Heiðrúnar rann stöð-
ugt mjöður, „... er hún fyllir skapker
hvern dag. Það er svo mikið, að allir
einherjar verða fulldrukknir af.“
Fornsögurnar eru einnig spar-
ar á matseldar- og borð-
haldslýsingar. En sé þær að
finna gegna þær_ yfirleitt
mjög ákveðnum tilgangi. Á tímum
þegar sæmd ættarinnar sat í fyrirrúmi
og stoltið og heiftin fyrirskipuðu blóð-
hefnd ef vegið hafði verið nærri
manni, hefur okkar atorkusömu for-
mæðrum oft þótt súrt í broti að mega
ekki hefna harma sinna sjálfar, t.d. að
vega banamenn eiginmanna eða_ nán-
ustu ættingja með eigin hendi. í sög-
unum grípa þær því býsna oft til þess
ráðs að egna undir borðum þá karl-
menn, sem blóðið rann til skyldunnar,
t.d. með því að bera þeim mat sem
þær töldu táknrænan fyrir víg það er
þeim bæri að hefna. Gott dæmi um
þetta er í Heiðarvígasögu er Þuríður
húsfreyja egnir syni sína þrjá til að
hefna íjórða bróðurins sem hafði verið
veginn. Hún ber fyrir þá yxnisbóg
sem brytjaður hafði verið í þrennt, og
steina sem meðlæti. Er þeir undrast
þessi gríðarlegu kjötstykki, svarar
hún:
Ekki er þetta furða nein fyrir því að
stærra var Hallur, bróðir yðar, brytj-
aður, og heyrði ég yður ekki þess geta
að það væri furða nein.“ Hún lætur
fylgja slátrinu sinn stein fyrir hvern
þeirra. Þeir spurðu hvað það skyldi
merkja. Hún svarar: „Melt hafi þér
það, bræður, er eigi er vænna til en
steina þessa, er þér hafið eigi þorað að
hefna Halls, bróðir yðar. . .
(Heiðarvígasaga, 22. kafli)
Um þetta hafði húsfreyja enn
fleiri orð og ekki var að sökum að
spyrja: bræðurnir þustu til vopna
sinna og hesta eins og til var ætlast.
f Njálssögu er eigi getið þeirra
kræsinga er Hildigunnur Starkaðar-
dóttir bar fyrir Flosa föðurbróður sinn
eftir víg Höskuldar Hvítaness-goða,
eiginmanns hennar. En meðan á
borðhaldinu stóð hafði hún lagt sig
fram við að fá Flosa til að hefna hans,
en hann hélt stillingu sinni. Þrauta-
lending Hildigunnar var að kasta yfir
Flosa mettan skikkjunni sem Hös-
kuldur hafði verið veginn í, svo
storknað blóðið dundi yfir hann allan.
Hætt er því við að Flosa hafi verið
nokkuð bumbult, er hann rak skikkj-
una aftur í fang Hildigunnar og mælti
hin frægu orð: „Þú ert hið versta forað
og vildir, að vér tækjum það upp, er
öllum oss gegndi verst, og eru köld
kvennaráð." (Njálssaga, 16. kafli)
Ef karlmenn eru bendlaðir við
matseld í fornsögunum er það yfirleitt
í háðungarskyni. Þótt eldað væri ofan
í fornkappana heima fyrir, þurftu þeir
sjálfir að sjá um matseldina í víkingu
og öðrum ferðalögum. Skiptust þeir
þá gjarnan á að hæða hvern annan af
þeim sökum, eins og í Eyrbyggju þar
sem segir frá tveim íslendingum,
Þorleifi kimba og Arinbirni, á ferða-
lagi með norskum kaupmönnum. Þor-
leifur var í mötuneyti með kaup-
mönnum, en Arinbjörn sá einn um
72