Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2003, Qupperneq 130

Múlaþing
Margir hér eystra hafa fetað í fótspor
Páls Ólafssonar og kemur Hákon Aðal-
steinsson frá Vaðbrekku (f. 1935) fyrst upp
í hugann í því sambandi. Hákon býr yfir
mjög yfirgripsmikilli þekkingu á skálda-
málinu, bæði fomu og nýju, er sérlega orð-
hagur og munu fáir eða engir standast hon-
um snúning í gerð gamanvísna og skemmti-
kvæða. Hákon hefur einnig fengist við
alvarlega ljóðagerð en fer þar troðnar slóðir
einhvers konar rómantíkur. Venjulega er þó
grunnt á gamanseminni eins og í kvæðinu
„Skáldaraunum“ þar sem þetta er fyrsta
erindið:
Glitra daggir glampa vogar
gullnum bjarma slær á hafið
í mildum skýjum morgunn logar
merlar fagurt litatrafið.
Sólin dreifir ljúfu ljósi
logagyllir fjallakórinn
aleinn staddur úti í fjósi
er ég nú að moka flórinn.3
Iðkun skáldskapar liggur greinilega í
ættum hér eystra eins og t.d. má sjá af því
að allmörg systkini Hákonar hafa fengist
við skáldskap og er Ragnar Ingi (f. 1944) að
sjálfsögðu þeirra þekktastur. Þá má nefna
systumar frá Heiðarseli í Jökuldalsheiði,
þær Arnheiði, Erlu, Sólveigu og Hallveigu
sem allar yrkja. Hallveig sendi frá sér
bókina Stiklað á steinum 1990 og eftir Erlu
hafa komið út kverin Ruglað rím og grín
(1990) og Vísur Erlu (1998). Skáldskapur
þeirra byggir á gömlum grunni sem auðvelt
er að rekja til skálda eins og Páls Ólafs-
sonar.
Raunsæi á 19. öld
Árið 1879 birtist í Skuld stutt tilvitnun
í fræga fyrirlestra sem danski bókmennta-
fræðingurinn Georg Brandes flutti við
Hafnarháskóla um meginstraumana í bók-
menntum 19. aldar (//ovedstromninger i det
19de Aarhundredes Litteratur). Jón Ólafs-
son nefnir Brandes aldrei öðru vísi en að
hlaða á hann lofi. í fyrirlestrunum boðaði
Brandes Norðurlandabúum nýja bók-
menntastefnu sem á íslensku hefur verið
nefnd raunsæi og er uppmnnin í Frakklandi.
Samkvæmt því sem Brandes boðaði áttu rit-
höfundar fyrst og fremst að fjalla um
vandamál líðandi stundar, t.d. varðandi
eignaréttinn, hjónabandið og trúarbrögðin.
Þeir áttu að vera „líflæknar mannlegs fje-
lags“4 eins og Jón Ólafsson komst að orði í
Skidd.
Upphaf raunsæis í íslenskum bók-
menntum er oftast rakið til smákvers sem
nokkrir íslenskir stúdentar gáfu út í Kaup-
mannahöfn 1882 og nefndist Verðandi.
Stóð til að þetta yrði fyrsta hefti að nýju
tímariti fyrir íslendinga en ffamhaldið kom
aldrei. Einn af útgefendum Verðandi, og
helsti brautryðjandi raunsæisstefnunnar á
Islandi, var ungur prestssonur ættaður af
Austurlandi, Einar Hjörleifsson Kvaran.
Hann fæddist í Vallanesi 1859 þar sem afi
hans var prestur. Einar var á fyrsta árinu
þegar foreldrar hans fluttu norður í Húna-
vatnssýslu og tengist ævi hans Austurlandi
ekkert eftir það. Þó má geta þess að fyrsta
bók hans, sagan Hvorn eiðinn á ég að rjúfa,
var gefm út á Eskifírði sem fýlgirit Skuldar.
Blómaskeið raunsæisstefnunnar á Is-
landi stóð frá 1880 og fram yfir aldamót og
bar ríkulegan ávöxt, sérstaklega í smá-
sagnagerð. Auk Einars Kvaran nægir að
nefna höfunda eins og Gest Pálsson, Guð-
3Hákon hefur gefíð út þrjú ljóðakver: Bjallkollu 1993, Oddrúnu 1995 og Imhnt 2002. „ Skáldaraunir “ birtist í þeirri fyrstu, bls. 20-21.
^Skuld, V. árgangur, nr. 155, Reykjavík 1S82, bls. 58.
128