Strandapósturinn - 01.06.2010, Side 30

28
opinberum skjölum. Ekkert bendir til þess að hvalveiðimenn hafi
haft leyfi danskra yfirvalda fyrir slíkri starfsemi og voru þau þó
vakandi fyrir öllum brotum á einokuninni. Samt kemur í ljós að
íslenskir embættismenn vissu um hvalveiðar útlendinga við
Strandir. Tveimur árum eftir galdrabrennurnar í Trékyllisvík
skrifaði Brynjólfur biskup Sveinsson, þá staddur að Stað,
sóknarprestinum í Árnesi og segist ekki vísitera sóknina. Ein
ástæðan sem hann nefnir fyrir því að leggja ekki í ferðina norður
er að kirkjusókn muni reynast lítil og þar á meðal „að hvalaskipin
mundi mega marga hverja þar frá hindra“.11 Og svo mikið er víst
að á vísitasíuferðum sínum hefur reykurinn frá bræðslunni á
Strákatanga og skip á Hveravík tæplega farið fram hjá neinum á
leið á milli Fells og Tröllatungu og áfram inn að Stað. Þessa leið
fór biskup í vísitasíuferðum sínum á þriggja og fjögurra ára fresti
frá 1639.12 Þá er heldur ekki hægt að ætla að Ara í Ögri hafi verið
ókunnugt um hvalveiðiskip á Steingrímsfirði. Til er bréf frá Ara
skrifað 1636 þar sem hann skipar Magnúsi Bessasyni bónda á
Heydalsá að koma til sín og svara til saka fyrir að hafa „leigt eða
léð manndráparanum er kom af hvalaskipinu, og þar úr járnum
slapp, hest þinn.“13 Þögnin um starfsemina á Strákatanga hefur
vafalaust verið meðvituð. Sá sem lítur í Jarðabók Árna Magnús-
sonar og Páls Vídalín hlýtur að undrast að ekki skuli minnst á
leifarnar af hvalstöðinni fyrst Olavius lýsir þar fjórum tóftum og
múrsteinsofninum.
Mikið hefur mátt græða á reglulegum heimsóknum
hvalfangaranna og ef engin leyfi Danakóngs hafa verið fyrir hendi
hefur heimamönnum lítill greiði verið gerður með því að láta
yfirvöld vita. Jón lærði segir frá því að Spánverjarnir hafi selt
mönnum rengi gegn lágu verði og auk þess hafi heimamenn farið
„til þeirra jafnlega og daglega sem í annan kaupskap, bæði á
hestum og skipum. Hamra, öxar, járn og striga mátti hjá þeim
fá.“14 Fyrir þetta greiddu menn með sauðum, mjólkurmat og
prjónlesi. Öll var þessi verslun ólögleg og á seinni hluta aldarinnar
var gengið hart fram gegn henni. Jafnframt er ljóst af hollenskum
skjölum að Hollendingar hafa flutt úr landi fleira en fisk. Árið
1655 gerðu Danir upptæk tvö hollensk fiskiskip því þeim þótti
ljóst að tilgangurinn með ferðum þeirra hefði einnig verið ólögleg
verslun. Í skipunum fundu Danirnir dún og heila tunnu af