Bændablaðið - 23.09.2021, Qupperneq 21

Bændablaðið | Fimmtudagur 23. september 2021 21
Skýrsla Endurskoðunardómstóls Evrópu:
Gagnrýni á ESB fyrir ómarkvissa aðstoð við
bændur í kjölfar innflutningsbanns Rússa
Evrópusambandið gerði víðtækar
ráðstafanir til að styðja við bænd-
ur við truflanir sem urðu á mjólk-
urmarkaði á árunum 2014-2016.
Viðbrögð ESB við banni Rússa
á innflutningi á mjólkurvörum
voru skjót í kjölfar viðskiptabanns
sem ESB og NATO ríki settu á
Rússa vegna yfirtöku Rússa á
Krímskaga. Viðbrögðin hafa hins
vegar reynst vera ómarkviss.
Raunverulegar þarfir framleið-
enda voru ekki metnar nægilega vel
og aðstoð ekki veitt nægilega mark-
visst, að því er fram kemur í skýrslu
Endurskoðunardómstóls Evrópu
(European Court of Auditors - ECA)
sem greint var frá fyrir skömmu á
vefsíðu eureporter.
Vandinn hófst með
niðurlagningu 30 ára kvótakerfis
í mjólkurframleiðslu
Vandinn í ESB var í raun tvíþættur.
Í fyrsta lagi varð gríðarleg offram-
leiðsla á mjólkurafurðum þegar
kvótakerfi í mjólkurframleiðslu
var endanlega aflagt 2015. Varað
hafði verið við því að offramleiðsla
yrði einmitt afleiðingin af því að
leggja niður kvótakerfið sem verið
hafði við lýði síðan 1984. Á það var
ekki hlustað af hálfu stjórnvalda í
Brussel. Kerfinu var komið á fót 2.
apríl 1984 og var einmitt ætlað að
sporna við offramleiðslu á mjólk og
mjólkurafurðum.
Byrjað var að draga kvótakerfið
saman árið 2009 og síðan var það
endanlega aflagt 2015. Þetta hafði
gríðarleg áhrif í megin mjólkurfram-
leiðslulöndunum innan ESB, þ.e. í
Þýskalandi, Frakklandi, Hollandi,
Póllandi, Ítalíu og á Írlandi. Bændur
höfðu uppi hávær mótmæli, en án
árangurs.
Viðskiptabann ESB og
innflutningsbann Rússa
virkaði sem olía á eld
Eftir að Evrópusambandið með
stuðningi NATO-ríkja setti við-
skiptabann á Rússa í kjölfar átaka
í Úkraínu og yfirtöku Rússa á
Krímskaga, settu Rússar innflutn-
ingsbann á evrópskar landbúnað-
arvörur í ágúst 2014. Þetta bann hafði
þau áhrif að landbúnaðarvörur fóru
að hlaðast upp í Evrópu. Kom það
ofan í áhrif vegna aukinnar mjólk-
urframleiðslu vegna niðurlagningar
á mjólkurkvótakerfinu í ESB ríkj-
unum. Virkaði þetta sem olía á eld og
varð veldisvöxtur í vanda evrópskra
bænda sem að mati endurskoðenda
var ekki tekið nægilega markvisst á
að leysa. Eigi að síður er nú sagt að
ESB hafi reynt að nýta þá reynslu
sem það öðlaðist á árunum 2014-
2016 til að bæta stjórnun sína á
hugsanlegum framtíðaráföllum í
mjólkurgeiranum.
Ekki brugðist markvisst við
innflutningsbanni Rússa
Í upphafi árs 2010 juku bændur í
sumum aðildarríkjum ESB veru-
lega mjólkurframleiðslu sína og
nýttu sér hærra verð sem náði há-
marki í byrjun árs 2014. Í ágúst
2014 bannaði Rússland innflutning
á mjólkurvörum frá aðildarríkjum
til að bregðast við refsiaðgerðum
ESB vegna stöðunnar í Úkraínu og
á Krímskaga. Á sama tíma hægðist
á útflutningi landbúnaðarafurða ESB
til Kína. Allir þessir þættir leiddu til
ójafnvægis milli framboðs og eftir-
spurnar í öllum landbúnaðargreinum
fram á mitt ár 2016. Sameiginleg
landbúnaðarstefna ESB (CAP) á að
vera með áætlanir til að draga úr
áhrifum af slíkum orsökum. Þar á
meðal auknar beingreiðslur til að
koma á stöðugleika í tekjum bænda,
aðgerðir á markaði sem kallast „ör-
yggisnet“ til að styðja við verð með
því að fjarlægja umframframleiðslu
tímabundið af markaði og sérstakar
ráðstafanir til að vinna gegn óróa á
markaði.
Verður að undirbúa
betur í framtíðinni
„Mjólkurframleiðsla er verulegur
hluti af landbúnaðargeiranum
í ESB og framkvæmdastjórn
Evrópusambandsins, ásamt aðildar-
ríkjum, fóru í ákveðnar aðgerðir til
að styðja við tekjur bænda á meðan
markaðsröskunin 2014-2016 stóð
yfir,“ sagði Nikolaos Milionis, hjá
Endurskoðunardómstól Evrópu sem
ber ábyrgð á skýrslunni. „Það verður
að vera betur undirbúið í framtíðinni
ef bregðast á betur við hugsanlegum
kreppum í greininni.“
Skjót viðbrögð en
mjög ómarkviss
Endurskoðendur komust að þeirri
niðurstöðu að framkvæmdastjórn
Evrópusambandsins hafi brugðist
skjótt við rússneska banninu. Eftir
að ESB hafði áætlað magn vegna
samdráttar í útflutningi á smjöri,
osti og öðrum mjólkurvörum, gaf
það út fyrsta aðgerðarpakkann í
lok árs 2014. Fól hann í sér fjár-
hagslegan stuðning við bændur í
Eystrasaltslöndunum og Finnlandi
sérstaklega, en þau lönd urðu orðið
verst úti.
Endurskoðendurnir benda hins
vegar á að framkvæmdastjórnin hafi
tekið lengri tíma að bregðast við
undirliggjandi ójafnvægi á markaði.
Framkvæmdastjórnin veitti um 390
milljónum evra fyrir bændur sem
vildu sjálfviljugir draga úr fram-
leiðslu í öllum ríkjunum innan ESB.
Margir bændur höfðu þá þegar skor-
ið niður mjólkurframleiðslu áður en
þessi aðstoð kom til framkvæmda
og höfðu tekið á sig mikinn skell.
Sjóðstreymisvandi í landbúnaði
var stórlega vanmetinn
Þrátt fyrir stöðugleikaáhrif af
beingreiðslum sem nam um 35%
hlutdeild af tekjum mjólkurbúa
á árunum 2015 og 2016, stóðu
mjólkurframleiðendur frammi
fyrir sjóðstreymisvandamálum
eftir skyndilega verðlækkun.
Framkvæmdastjórnin leitaðist við
að taka á þessu máli en hún mat þó
ekki umfang sjóðstreymisörðugleika
kúabúa. Endurskoðendur komust að
þeirri niðurstöðu að tiltæk úrræði
voru ekki í takti við raunverulegar
þarfir og átti stóran þátt í vandanum
sem skapaðist. Aðildarríkin studdu
óvenjulegar aðgerðir sem voru ein-
faldar í framkvæmd og völdu að
dreifa fjármunum víða án tillits til
hvort það skilaði árangri.
Ekkert varð af
myndun neyðarsjóðs
Til að fjármagna sérstakar aðgerðir
sínar fyrir árin 2014-2016 íhugaði
framkvæmdastjórnin að kalla
eftir því að komið yrði á fót
sérstökum „neyðarsjóði fyrir
landbúnað“. Það var þó ekki
gert.
Endurskoðendurnir segja
að framkvæmdastjórnin
hafi þó reynt að læra af
þeim mistökum sem gerð
voru til að vera betur
undirbúin undir kreppur í
framtíðinni, sem gætu m.a.
stafað af heimsfaraldri.
Framkvæmdastjórnin
hefur sérstaklega lagt
til vegna áætlunar CAP fyrir árin
2021-2027 að kanna hugsanleg áhrif
varasjóðs fyrir kreppur með því að
gera aðstoðina sveigjanlegri. Hins
vegar hefur það ekki metið nægi-
lega áhrifin á það fyrirkomulag sem
viðhaft er í hverju aðildarríkjanna
fyrir sig, þó að þetta gæti hjálpað
mjög til að koma í veg fyrir mark-
aðstruflanir í framtíðinni, segja
endurskoðendurnir. /HKr.
Evrópskir bændur hafa margsinnis lýst andúð sinni á stjórn landbúnaðarmála innan ESB og framkvæmd land-
búnaðarstefnunnar CAP. Niðurlagning átatuga gamals kvótakerfis í mjólkurframleiðslu olli offramleiðslu og verð-
lækkunum á mjólk sem vakti sérstaka reiði bænda sem helltu niður mjólk víða um Evrópu. Vandræðagangur ESB
við að aðstoða bændur eftir að Rússar settu innflutningsbann á landbúnaðarafurðir bættu svo ekki skap bænda.
KLETTUR / SALA OG ÞJÓNUSTA / KLETTAGARÐAR 8-10
104 REYKJAVÍK / 590 5100 / klettur.is
SKOTBÓMULYFTARI AUSA T235H
EIGUM TIL Á LAGER
Hafðu samband við sölumenn
í síma 590 5100 eða á sala@klettur.is
Lyftigeta:  2.300 kg | Lyftihæð: 5 metrar
Fjórhjóladrif og fjórhjólastýri
Einstaklega gott útsýni
Euro festingar með hraðtengi að framan