Bændablaðið - 23.09.2021, Qupperneq 57

Bændablaðið | Fimmtudagur 23. september 2021 57
Aðalnúmer: 412 5300 | Söludeild: 412 5350 | Netfang: sala@limtrevirnet.is
Söluskrifstofur: Lynghálsi 2, 110 Reykjavík | Borgarbraut 74, 310 Borgarnes
Áratugareynsla við íslenskar aðstæður
Stuttur afgreiðslutími og fjölbreytt úrval
Uppsetning í boði á hurðum og viðbótarbúnaði
Margir litir og fylgihlutir í boði
Traustar bílskúrs- og
iðnaðarhurðir frá Lindab
og Krispol
limtrevirnet.is
FALLEGAR
HURÐIR SEM
ÞÚ GETUR
TREYST
skoðaðu úrvalið limtrevirnet.is
Víkurvagnar ehf. – Hyrjarhöfði 8. – 110 Reykjavík
Sími 577-1090 – www.vikurvagnar.is – sala@vikurvagnar.is
STYRKUR, ÞJÓNUSTA OG ÁREIÐANLEIKI
MIKIÐ ÚRVAL KERRUVARAHLUTA
VÍKURVAGNAR EHF.
RAFMAGNSBÚNAÐUR
BREMSUR
BEISLI
DEKK
LJÓS
LED LJÓS
• Minni aðilar hafa aðgang að
úrvals hrámjólk án þess að hafa
þörf eða skyldu til að leggja í
kostnað við tækni og aðstöðu
til prófunar og gæðaeftirlits
hrámjólkur frá bændum.
• Minni aðilar þurfa ekki að
tryggja framboð allra vöru-
tegunda allt árið um kring.
• Allar vinnslustöðvar fá hrá-
mjólk á sama opinbera verði
frá afurðastöð.
• Smærri vinnslustöðvar þurfa
ekki að greiða sérstaklega fyrir
flutning að vinnslustöð sinni en
fjarlægðir í dag geta farið upp í
600-950 km, báðar leiðir.
• Til að létta undir með smærri
vinnsluaðilum gefur Auðhumla
smærri vinnsluaðilum hverj-
um um sig afslátt upp á fyrstu
300.000 lítrana sem þær vinna.
Undanþáguheimild
– Hagur bænda og
neytenda
Í 71. grein búvöru-
laga er afurðarstöðvum
í mjólkuriðnaði veitt
undanþága frá ákvæði í
samkeppnislögum sem
felst í því að þeim er þar
gert heimilt að sameinast,
gera með sér samkomu-
lag um verkaskiptingu
milli mjólkursamlaga að
því er varðar framleiðslu
einstakra mjólkurvara
og hafa með sér annars
konar samstarf til þess að
halda niðri kostnaði við
framleiðslu, geymslu og
dreifingu mjólkurafurða.
Markmiðið með
stofnun sameinaðs félags
afurða stöðva undir nafni
Mjólkur samsölunnar
var einmitt að ná niður
vinnslu- og dreifingarkostnaði til
hagsbóta fyrir bændur og neytendur.
Í lok síðasta árs var gefin út skýrsla,
sem unnin var af Hagrannsóknum
sf., um þróun og hagræðingu í
mjólkurvinnslu á Íslandi á árunum
2000-2018. Þar hefur verið sýnt
fram á að hagræðingaraðgerðir í
mjólkuriðnaðinum, sem mögulegar
voru vegna þessarar undanþágu,
skili nú ávinningi sem nemur 2-3
milljörðum króna á ári, sem skilar
sér til bænda í formi hærra afurða-
verðs og neytenda í formi lægra
vöruverðs.
Í umræðu um innlenda mjólk-
urframleiðslu er stundum talað
eins og undanþáguheimildir í
matvælaframleiðslu séu eitthvað
sér íslenskt uppátæki. Samkvæmt
skýrslu Lagastofnunar HÍ 2020 um
undanþágur frá samkeppnisreglum
er varða samstarf búvöruframleið-
enda í ljósi EES/ESB-réttar segir
að víðtækar undanþágur gildi fyrir
framleiðendur landbúnaðarvara í
Noregi og innan ESB. Í norsku land-
búnaðarstefnunni er lögð áhersla á
að samkeppnishæfni framleiðenda
landbúnaðarafurða verði meiri starfi
þeir í stórum rekstrareiningum. Í
ESB hefur landbúnaðarstefnan for-
gangsáhrif gagnvart samkeppnis-
reglum og framkvæmdastjórn ESB
leggur mikla áherslu á stækkun
rekstrareininga.
Í ljósi þessa er erfitt að skilja
umræðu um að afnema íslenskar
undanþáguheimildir þegar í
nágrannalöndum okkar má jafnvel
finna víðtækari undanþáguheimildir
fyrir landbúnaðarvörur.
Ef 71. grein búvörulaga yrði afn-
umin þyrfti væntanlega að endur-
skoða allar þær miklu hagræðingar-
aðgerðir sem mjólkuriðnaðurinn
hefur farið í gegnum á síðustu árum
og taka eitthvað af þeim til baka.
Það myndi leiða af sér minna hag-
ræði sem síðan skilar sér að öllum
líkindum annað hvort eða bæði í
hærra verðlagi og lægra verði til
bænda.
Samanburður við önnur ríki
Ef við lítum til fyrirkomulags ann-
arra landa má sjá að svipað kerfi
þekkist víða. Í Noregi er TINE
langstærsti aðilinn á markaði og var
lengi vel eini aðilinn. Í dag sér fyrir-
tækið um söfnun og dreifingu u.þ.b.
95% allrar framleiddrar mjólkur í
landinu og árið 2016 framleiddi
fyrirtækið um 80% af öllum mjólk-
urvörum í Noregi. Í Svíþjóð er Arla
stærsta fyrirtækið og er umfang
þess um 70% af mjólkurmarkað-
inum í landinu en þau safna mjólk
frá um 2.800 kúabúum. Þar á eftir
kemur Skånemejerier EF, sem er í
eigu franska fyrirtækisins Lactalis,
með 10-20% markaðshlutdeild. Það
fyrirtæki safnar mjólk frá um 300
kúabúum á Skáni og Suður-Svíþjóð.
Bæði í Noregi og Svíþjóð eru svo
minni afurðafyrirtæki sem kaupa
hrámjólk af stóru fyrirtækjunum,
en hafa val um að safna mjólkinni
sjálf, líkt og hérlendis.
Kerfi sem virkar
Sem dæmi um hvernig kerfið
tengist allt saman er ljóst að erfitt
væri að halda úti söfnunarskyldu ef
ekki væri framleiðslustýring, enda
væri þá nokkuð mikið lagt á herðar
afurðastöðva að taka við ótakmörk-
uðu magni mjólkur. Sama myndi
gilda um lágmarksverð til fram-
leiðenda ef það takmarkast ekki
við ákveðið magn. Þó að sé erfitt
að móta hið fullkomna kerfi þá
hefur núverandi kerfi verið þróað
í á annan áratug og er í stöðugri
þróun og aðlögun að síbreytilegum
aðstæðum. Það er óhætt að segja að
ekkert annað fyrirkomulag býður
uppá betri nýtingarmöguleika fjár-
festinga en þá sem eru til staðar í
núverandi kerfi. Það eykur hag-
ræðingu í greininni sem skilar sér
svo í lægra vöruverði til neytenda.
Ef núverandi kerfi lognast út af þá
má ætla að það bitni helst á þeim
búum sem eru langt frá mjólkur-
afurðastöðvum og hætta yrði á að
mjólkurframleiðslan færist á fá bú
á ákveðnum svæðum.
Það verður að segjast að
um hverfi mjólkurframleiðslunn-
ar í dag er til fyrirmyndar. Hag-
ræðingar aðgerðir og umhverfi
framleiðslunnar hafa skilað sér í
lægra verði til neytenda og sann-
gjörnu verði til mjólkurframleið-
anda. Þó svo að stærsta afurðastöð
landsins, sem er í eigu bænda, þyki
stór aðili á markaði hérlendis verð-
um við að horfast í augu við þá
staðreynd að svipað fyrirkomulag
er í löndunum í kring um okkur og
MS er lítið peð í samanburði við
stærri fyrirtæki nágrannalandanna.
Í rauninni er ótrúlegt að smáþjóð á
eyju í Atlantshafi geti haldið uppi
svo öflugri matvælaframleiðslu og
boðið uppá jafn gott vöruúrval og
raun ber vitni. Því skulum við ekki
fórna „af því bara“.
Herdís Magna Gunnarsdóttir
formaður kúabænda